OTENLO -Shakespeare

người dịch : Nguyễn Văn Sĩ

 

TIỂU DẪN VỀ ÔTENLÔ

Shakespeare lấy cốt truyện Ôtenlô trong cuốn truyện Ecatommli của nhà văn Ý Giranđi Xintiô (Giovan Baista Giraldi Cintio, 1504-1573).
Shakespeare viết vở Ôtenlô năm nào, vấn đề này đã được nhiều nhà nghiên cứu về Shakespeare bàn luận, và cho đến nay vẫn chưa xác định được dứt khoát. Nói chung, đa số cho rằng vở Ôtenlô đã được sáng tác và trình diễn vào khoảng năm 1604, và theo Lônguôc Sămbrơn (Longworth Chambrun), trong cuốn sách nghiên cứu của ông Tìm lại Sêxpia, thì Ôtenlô được trình diễn lần đầu tiên vào ngày 1-11-1604, cho vua Giêm đệ Nhất và Hoàng hậu An Đan Mạch xem. Nhưng Malon (Malone), một nhà nghiên cứu Shakespeare có uy tín lớn, cùng một số nhà nghiên cứu Anh, Đức lại khẳng định là năm 1611. Cách đây nhiều năm, một học giả Anh, ông G. Pâynơ Côliơ (G. Payne Collier), trong khi sưu tầm tài liệu viết cuốn Lịch sử sân khấu Anh (History of the English stage) đã phát hiện trong đám hồ sơ lưu trữ của Britgiơuôttơ Haoxơ (Bridgewater House) một bản viết tay ghi lại những chỉ tiêu của vợ chồng huân tước Tôma Êgơtơn (Thomas Egerton) trong dịp đón tiếp nữ hoàng Anh tại lâu đài Herơphin (Harefield) năm 1602, trong đó có mục ghi như sau: “Mồng 6 tháng tám 1602: thưởng các nghệ nhân, diễn viên và diễn viên múa, trong đó có 10 livrơ cho đoàn kịch Bơcbigiơ (Burbage) diễn vở Ôtenlô: 64 livrơ, 18 silinh, 40 penxơ”.
Như vậy là ít nhất vở Ôtenlô cũng đã có từ 1602.
Nội dung câu chuyện của Xintiô chỉ là một chuyện ghen tuông đơn giản. Tên người là Mô và tên gã hiệu úy cũng không rõ. Kết thúc câu chuyện, qua lời Đixđêmôna (Shakespeare chuyển thành Đexđêmôna) nói khi chết, tác giả chỉ cảnh cáo các cô gái Ý không nên lấy chồng khác màu da, tôn giáo và lối sống.
Cốt truyện ấy vào tay Shakespeare đã trở thành một bi kịch thê thảm của tình yêu và lòng ghen tuông, một tác phẩm bất hủ, cùng với các vở Hămlet, Măcbet, Rômêô và Juliet, Côriôlanut v.v… mãi mãi là di sản vô cùng quý báu trong kho tàng văn học của nhân loại.
Thiên tài vĩ đại của Shakespeare đã xây dựng các nhân vật chính trong vở Ôtenlô thành những con người sinh động, phong phú lạ lùng.
Ôtenlô trở thành điển hình của con người “không sáng suốt trong tình yêu, đã yêu quá say đắm”. Ôtenlô giết vợ không phải vì không còn yêu Đexđêmôna, cũng không phải vì lòng căm tức tầm thường, mà vì đã thất vọng đến điên cuồng trong niềm tin tưởng lớn nhất của mình: “Bản chất Ôtenlô không phải là con người cả ghen, mà là con người cả tin” (Puskin). Chính vì thế mà sau khi Iagô bị lột mặt nạ, biết Đexđêmôna oan, Ôtenlô, “con người có cặp mắt chán chường, tuy không quen mủi lòng, cũng đã rơi lệ chan hòa”, không phải chỉ vì hối hận thương tiếc, mà còn vì sung sướng thấy Đexđêmôna vẫn là con người mình hằng tin tưởng. Cho nên sáng tác của Shakespeare, tuy bi thảm, vẫn thắm đượm một niềm tin ở con người, một thái độ lạc quan đối với cuộc sống. Một điểm đáng chú ý đặc biệt là Shakespeare sáng tác và trình diễn Ôtenlô giữa lúc xã hội châu Âu mang nặng những thành kiến miệt thị người da đen, việc buôn người nô lệ da đen đang thịnh hành, người da đen bị coi như một thứ hàng hóa, như bầy da súc. Do đó, riêng một việc Shakespeare đưa một người da đen châu Phi lên sân khấu trong vai chính, mà lại là một nhân vật tài ba lỗi lạc, tâm hồn cao thượng, “tuy đen mà đẹp”, theo cái nghĩa đầy đủ của nó, riêng một việc đó cũng cho ta thấy tầm tư tưởng lớn lao của Shakespeare đã vượt quá thời đại của ông.
Về Iagô, nhân vật này đã được coi như một sáng tạo kì diệu của Shakespeare và đã trở thành điển hình trong cửa miệng mọi người về lòng nham hiểm, quỷ quyệt, gian ngoan. Chỉ vì không được chấp nhận làm phó tướng, nghi ngờ Ôtenlô có tình ý với vợ y, y đã không từ một thủ đoạn nào, không lùi bước trước một sự nhẫn tâm nào để trả thù. Iagô đã được coi như “nhân vật xấu xa, tàn ác và xảo trá nhất trong văn học thế giới” và về phương diện đó, có người còn xếp Iagô đứng trên cả Mêphixtôphêlet trong vở Faoxt của Gơt, tuy Mêphixtôphêlet chính là ác quỷ hiện hình.
Vở Ôtenlô không những vĩ đại về mặt xây dựng nhân vật, mà còn là tiêu biểu cho trước tác của Shakespeare về mặt bố cục chặt chẽ, cân đối, sự phát triển lôgic rất tự nhiên của các tính cách và về phong cách của Shakespeare. Ở đây, ông sử dụng cả văn xuôi, thơ có vần, thơ không vần và thơ trữ tình, mỗi thể loại vào một tình huống thích hợp, để diễn tả với tác dụng đạt nhất.
Dịch Ôtenlô là một công việc khó khăn. Lời văn của tác giả vừa điêu luyện, tinh vi, súc tích, lại vừa là lối văn cổ của thời Êlizabet, có những từ đến nay các nhà nghiên cứu Shakespeare vẫn còn tranh cãi và chưa nhất trí được với nhau(1). Hơn nữa, trong tất cả các vở kịch của Shakespeare, bản in vở Ôtenlô có nhiều điểm rắc rối nhất. Theo Đuyvan (Goerges Duval), có bảy bản in cũ khác nhau từ 1622 đến 1685. Ông Alêcxanđrơ Benjam (Alexandre Beljame), một nhà nghiên cứu Shakespeare vạch ra rằng: vở Ôtenlô có 3.240 câu “trong số đó có 1590 câu giống y như nhau trong cả bảy bản cũ…” tức là còn lại 1650 câu cần phải nghiên cứu!
Lần này dịch lại Ôtenlô, chúng tôi theo bản in của Nhà xuất bản Collins – London Glasgow (Theo Complete Works of Shakespeare) và nhằm mục đích chủ yếu là cố gắng theo sát nguyên bản mà chuyển qua văn xuôi tiếng Việt, cố gắng tôn trọng những hình ảnh, lối viết, cách diễn tả, các điển cố… của tác giả, ở mức tối đa; cố nhiên là tránh lủng củng, ngô nghê, tối nghĩa.
Trong khi dịch, chúng tôi có tham khảo một số bản dịch, trong đó có bản Pháp văn của Đuyvan (năm 1926, đã được Viện hàn lâm Văn học Pháp khen thưởng) và bản dịch Việt văn của Nhà xuất bản Văn hóa (1963). Vì trình độ có hạn, chúng tôi chắc còn có nhiều thiếu sót, nhưng nếu bản dịch này có thể làm cơ sở cho những bản dịch sau đây hay hơn, đạt hơn nữa, ngày càng xứng đáng với thiên tài lớn của Shakespeare, thì cố gắng của chúng tôi cũng có thể xem như đã đạt được mục đích.

NHÂN VẬT
Thống lãnh Vơnidơ
BRABANXIÔ     Một nguyên lão
Các nguyên lão khác
GRAXIANÔ    Em trai Brabanxiô
LÔĐÔVICÔ    Họ hàng nhà Brabanxiô
ÔTENLÔ    Quý tộc người Mô phục vụ
cho Vơnidơ
CAXIÔ    Phó tướng của Ôtenlô
IAGÔ    Hiệu úy của Ôtenlô
RÔĐÊRIGÔ    Một quý tộc người Vơnidơ
MÔNTANÔ    Trấn thủ đảo Saiprơt trước
khi Ôtenlô thay thế
Hề        Đầy tớ của Ôtenlô
Người truyền lệnh
ĐEXĐÊMÔNA    Con gái Brabanxiô và
vợ Ôtenlô
ÊMILYA    Vợ Iagô
BIANCA    Nhân tình của Caxiô
Các sĩ quan, quý tộc, người báo tin, nhạc công,
người truyền lệnh, thủy thủ, tùy tùng v.v…
Hồi Một xảy ra tại Vơnidơ, còn các hồi khác diễn
ra tại một hải cảng ở Saiprơt.

HỒI MỘT
CẢNH I
Vơnidơ – Một phố
Rôđêrigô và Iagô ra
RÔĐÊRIGÔ – Thôi đừng nói nữa! Tệ thật, Iagô, anh, người vẫn coi túi tiền của tôi như mình, hẳn anh biết việc đó, vậy mà…
IAGÔ – Trời ơi! Nhưng ông có chịu nghe tôi nói đâu chứ! Ngay như tôi mà có nằm mơ thấy một chuyện như thế thì xin ông cứ gớm ngay cái mặt tôi đây.
RÔĐÊRIGÔ – Trước kia anh bảo tôi là anh vẫn căm thù nó kia mà!
IAGÔ – Nếu không phải như vậy, ông cứ khinh đứt tôi đi. Ba vị quyền thế trong thành phố này đích thân đến kính cẩn khẩn cầu nó cử tôi làm phó tướng của nó, – thành thực mà nói, tôi cũng biết giá trị của tôi lắm chứ, tôi không phải là không xứng đáng cái chân ấy. Thế mà nó tự cao, tự mãn, dùng những lời lẽ quanh co, huênh hoang, đầy rẫy những danh từ quân sự để đánh bài lảng, rồi cuối cùng, nó đã từ chối những người giới thiệu tôi, nói rằng: “Sự thực là tôi đã chọn phó tướng rồi.” Và người ấy là thế nào kia chứ? Một kẻ chỉ biết tính toán, một thằng Maicơn Caxiô, một dân Florenxơ(1), một gã hầu như lúc nào cũng chỉ bám lấy gái đẹp; một người chưa hề cầm quân ra trận bao giờ; về bài binh bố trận, không biết gì hơn một mụ gái già, họa chăng biết ít lý thuyết sách vở, mà về cái đó thì những chấp chính quan áo thụng cũng có thể bàn luận thao thao không kém; chỉ ba hoa suông mà chẳng có một chút thực tiễn gì, tất cả tài thao lược của hắn chỉ có vậy thôi. Thế mà hắn lại được chọn đấy, ông ạ. Còn tôi đây, mà chính mắt tên Mô đã từng thấy được thử thách ở Rôt, ở Saiprơt và nhiều chiến trường khác, nơi theo đạo Gia tô có, nơi theo tà đạo có, thế mà tôi bị trái gió nằm im(1) vì cái tên kế toán, cái thằng đếm thẻ ấy. Nó gặp thời làm nên phó tướng, còn tôi – lạy Chúa, chức với tước – vẫn chỉ là hiệu úy của ngài Mô.
RÔĐÊRIGÔ – Thề có trời, tôi muốn làm đao phủ treo cổ nó.
IAGÔ – Hừ, thật vô kế khả thi, con đường công danh nó trớ trêu như vậy đấy. Người ta tiến bằng thư từ nói lót, bằng cảm tình riêng, chứ không theo lối thâm niên, anh phó tiếp lên thay anh trưởng. Đấy, ông nghĩ xem, như vậy, tôi còn có lý do gì để yêu cái thằng Mô ấy được.
RÔĐÊRIGÔ – Tôi mà thế thì tôi không theo hắn nữa.
IAGÔ – Ông ơi, xin ông cứ yên tâm. Tôi theo hắn chẳng qua là lợi dụng hắn để thực hiện ý đồ của tôi. Chúng ta không phải ai cũng làm thầy cả, mà những kẻ làm thầy cũng không phải tất cả đều được kẻ dưới trung thành thực sự. Ông sẽ thấy nhiều thằng khốn nạn khúm núm khom lưng, cố bám lấy cái kiếp nô lệ hèn hạ mà mòn mỏi cuộc đời, chẳng khác gì con lừa hầu chủ, chỉ vì miếng ăn, rồi khi về già bị tống cổ đi. Đánh cho chết những thằng thực thà hèn hạ đó. Có những người khác, bề ngoài làm ra vẻ tận tụy với nhiệm vụ, nhưng thực tâm chỉ chăm lo đến bản thân; bề ngoài vờ ra sức phục vụ quan trên, nhưng thực ra chỉ là lợi dụng mà mưu ích riêng; một khi đã vinh hoa phú quý, họ chỉ còn tôn trọng bản thân họ thôi. Những người đó ít nhiều còn có chút bản lĩnh, và tôi xin nói thực, tôi thuộc loại người này. Vì, thưa ông, cũng chắc chắn như tên ông là Rôđêrigô, tôi mà là thằng Mô thì tôi còn muốn là Iagô làm gì nữa: tôi theo hắn chẳng qua chỉ là theo bản thân tôi mà thôi. Có trời chứng giám, đâu phải vì yêu hắn hay vì bổn phận đối với hắn, chẳng qua tôi làm ra thế vì mục đích riêng của tôi. Vì rằng, làm gì cũng tính toán trừ phi tôi muốn phơi bày tim gan tôi trên cánh tay áo cho quạ rỉa, đời nào tôi lại để hành vi bên ngoài làm lộ ý đồ thầm kín, tâm sự riêng tư; tôi không phải là con người như bề ngoài của tôi đâu.
RÔĐÊRIGÔ – Gã môi dày mà thành công thì số nó may biết mấy!
IAGÔ – Hãy đến gọi ông bố cô ta, đánh thức ông lão dậy! Bám riết lấy thằng kia, đầu độc niềm vui của nó, bêu riếu nó ngoài đường phố; khích họ hàng nhà cô ta và, dù cho nó đang ở nơi tốt lành cũng thả ruồi nhặng vào làm cho nó khổ sở; dù nó đang vui thật là vui, cũng quấy rối làm cho nó điêu đứng bực bội, cho niềm vui của nó cũng phải giảm sút.
RÔĐÊRIGÔ – Nhà bố cô ta đây rồi. Để tôi gọi to nhé!
IAGÔ – Ông gọi to lên. Giọng phải như sợ hãi, la hét cho khủng khiếp vào, như thể đang đêm do bất cẩn xảy ra hỏa hoạn giữa thành phố đông đúc.
RÔĐÊRIGÔ – Ối, cụ Brabanxiô ơi! Ngài Brabanxiô ơi!
IAGÔ – Dậy đi! Ối cụ Brabanxiô! Có trộm, có trộm, có trộm! Phải cẩn thận nhà cửa, giữ gìn cô con gái cụ, trông nom đồ đạc đấy! Có trộm! Có trộm!
Brabanxiô hiện ra ở cửa sổ bên trên.
BRABANXIÔ – Làm sao mà gọi rầm lên thế? Có chuyện gì vậy?
RÔĐÊRIGÔ – Thưa ngài, gia quyến ngài có đủ mặt ở nhà không ạ?
IAGÔ – Cửa ngõ có đóng khóa cẩn thận không ạ?
BRABANXIÔ – Ơ! Tại sao các ông lại hỏi như vậy?
IAGÔ – Trời ơi! Thưa ngài, ngài mất trộm rồi đấy; vì danh dự của ngài, xin ngài mặc quần áo vào! Trái tim ngài đã tan vỡ, ngài mất một nửa linh hồn rồi. Giờ này, đúng vào giờ phút này, ngay giữa giờ phút này, con dê cụ đen sì(1) đang phủ con cừu non trắng trẻo của ngài đấy! Dậy đi, dậy đi, ngài! Hãy rung chuông đánh thức tất cả nhân dân thành phố đang ngủ ngáy khò khò dậy! Nếu không, con quỷ kia sẽ biến ngài thành ông ngoại bây giờ! Dậy đi, ngài!
BRABANXIÔ – Thế nào, các anh điên đấy à?
RÔĐÊRIGÔ – Thưa đại nhân hết sức tôn kính, ngài có nhận ra tiếng tôi nói không ạ?
BRABANXIÔ – Không; anh là ai?
RÔĐÊRIGÔ – Tôi là Rôđêrigô.
BRABANXIÔ – Thế thì lại càng đáng ghét. Tao đã cấm mày không được lảng vảng trước cổng nhà tao kia mà! Tao đã nói thẳng vào mặt mày là tao không có gả con gái tao cho mày. Thế mà đêm hôm thế này, trong lúc điên cuồng, mày tọng cho đầy diều, uống cho say khướt, rồi đến đây trêu chọc hỗn láo, làm mất giấc nghỉ của tao!
RÔĐÊRIGÔ – Thưa ngài, thưa ngài, thưa ngài…
BRABANXIÔ – Nhưng mày phải biết rằng cái tính tao và địa vị của tao có đủ quyền lực để làm cho mày rồi phải khốn khổ về chuyện này.
RÔĐÊRIGÔ – Xin ngài hãy bình tâm.
BRABANXIÔ – Tại sao mày lại bảo với tao là có trộm? Đây là thành phố Vơnidơ. Nhà tao đâu phải là một kho thóc.
RÔĐÊRIGÔ – Thưa ngài Brabanxiô hết sức tôn nghiêm, tôi đến đây với một tấm lòng chất phác, trong sáng.
IAGÔ – Trời ơi, ngài là người nếu có bị ma quỷ xúi giục thì cũng thôi không thờ phụng Chúa nữa. Bởi vì chúng tôi đến đây là để giúp ngài, ngài lại cho chúng tôi là quân vô lại; rồi đây con gái ngài sẽ bị con ngựa Bacbari(1) nó nhẩy; ngài sẽ có những đứa cháu hí lên để chào ngài; anh em họ ngài sẽ là những con ngựa đua; con cháu ngài sẽ là lũ ngựa tơ.
BRABANXIÔ – Mày là thằng khốn nạn hỗn láo nào vậy?
IAGÔ – Thưa ngài, tôi là một người đến mách cho ngài biết lúc này cô con gái ngài đang cùng thằng Mô làm con vật hai lưng đấy(2).
BRABANXIÔ – Mày là một thằng đểu.
IAGÔ – Ngài là… một vị nguyên lão.
BRABANXIÔ – Rôđêrigô, tao biết mày, tội này mày sẽ phải chịu.
IAGÔ – Thưa ngài, tôi sẵn lòng chịu hết thảy. Nhưng xin ngài hãy cho biết có phải do ngài vui lòng thuận tình cho phép – như tôi thấy phần nào quả có như thế – mà cô con gái xinh đẹp của ngài, giữa lúc đêm hôm khuya khoắt này, với một kẻ theo hầu chẳng ra gì, chỉ là một thằng lái đò, một tên vô lại, ai có tiền thuê cũng được, đã đến cho bàn tay thô tục của thằng Mô dâm đãng nó vần. Nếu ngài đã biết việc này và cho phép thì quả chúng tôi đã hỗn láo cả gan xúc phạm tới ngài. Nhược bằng ngài không biết gì về việc đó, thì phép lịch sự cho thấy chính ngài đã mắng oan chúng tôi. Ngài cũng đừng nên nghĩ rằng vì thiếu ý thức lịch sự mà chúng tôi đến đây để bỡn cợt ngài. Cô con gái ngài, nếu ngài không cho phép, tôi xin nhắc lại, quả đã lỗi đạo nghiêm trọng, đem cả bộn phận, sắc đẹp, tài trí và vận mệnh gắn bó với một tên ngoại bang lố lăng, giang hồ lang bạt nay đây mai đó. Xin ngài hãy cho tìm kiếm ngay xem: nếu cô ấy vẫn còn ở trong khuê phòng hay trong nhà ngài, thì xin ngài cứ đưa tôi ra trước pháp luật về tội đã lừa dối ngài.
BRABANXIÔ – Chúng bay đâu, đánh lửa lên! Đưa ta một cây nến! Đánh thức tất cả mọi người dậy! Việc này đúng như ta nằm mê thấy; chỉ nghĩ rằng chuyện này có thể là thực, ta cũng đã thấy uất lắm rồi. Đánh lửa lên, kìa, đánh lửa lên!
Từ trên cửa sổ đi vào
IAGÔ – Thôi chào ông, tôi phải cáo biệt. Thực không tiện và còn nguy hiểm cho địa vị của tôi, nếu tôi phải ra tòa đối chất với thằng Mô, mà tất nhiên sẽ là như thế nếu tôi còn nấn ná ở lại đây. Tôi biết chắc rằng, dù cho việc này có thể làm nó bị khiển trách, nhưng Nhà nước không thể đuổi nó mà không nguy hiểm. Vì nó đã được mộ để dùng vào chiến sự ở Saiprơt với những lý do nghiêm trọng (mà lúc này đây, những lý do đó đã trở thành sự việc có thật)(1) đến nỗi dù(2) có tận tâm tận sức, các vị cầm đầu Nhà nước cũng không kiếm đâu ra được người nào vào cỡ nó để đảm đương công việc. Vì thế, tuy tôi căm ghét nó như căm ghét mọi cực hình nơi địa ngục, nhưng vì sự cần thiết của cuộc sống trước mắt, tôi vẫn phải dong cờ trưng biển tỏ ra yêu mến nó, nhưng thực ra chỉ là bề ngoài mà thôi. Để chắc chắn tìm được nó, ông cứ dẫn người đến tìm ở phía Xưởng đóng tàu(3) . Tôi sẽ có mặt ở đấy với nó. Thôi, chào ông.
Vào.
Brabanxiô từ dưới nhà ra cùng với gia nhân cầm đuốc.
BRABANXIÔ – Nỗi bất hạnh quả là có thực! Con gái ta đã đi đâu mất. Còn mong đợi gì nữa ở tuổi già vô vị, ngoài niềm cay đắng! Này, Rôđêrigô, anh trông thấy nó ở đâu? Ôi, đứa con gái vô phúc! Anh nói là với thằng Mô phải không? Ai còn muốn làm cha nữa! Sao anh lại biết là nó? Ôi, nó đã lừa tôi quá sức tưởng tượng! Nó đã nói gì với anh? Lấy thêm đuốc nữa ra đây! Đánh thức tất cả mọi người thân thuộc của ta dậy. Anh nghĩ liệu chúng nó đã thành hôn chưa?
RÔĐÊRIGÔ – Thành thực mà nói, tôi cho là chúng đã thành hôn rồi.
BRABANXIÔ -Trời ơi! Nó trốn ra bằng cách nào? Ôi, dòng máu phản phúc! Hỡi những người làm cha, từ nay đừng có tin con gái các người nữa, hãy xem hành động của chúng đấy! Phải chăng có những thứ bùa bả có thể mê hoặc được cái tuổi thanh niên trong trắng trinh bạch? Rôđêrigô, anh đọc sách có thấy nói gì như thế không?
RÔĐÊRIGÔ – Thưa ngài có đấy ạ.
BRABANXIÔ – Gọi chú em ta dậy. Ôi, giá như ta đã gả quách nó cho anh!… Một số đi lối này, một số đi ngả kia… Anh có biết đến đâu thì tóm được nó với thằng Mô không?
RÔĐÊRIGÔ – Tôi nghĩ tôi có thể tìm ra tên Mô, nếu ngài đem một toán gia nhân hộ tống đi theo tôi.
BRABANXIÔ – Phiền anh, anh hãy dẫn đường cho. Ta sẽ sục tìm từng nhà một, ta có đủ quyền ra lệnh cho họ… Mang theo vũ khí, chúng bay! Và đánh thức mấy viên sĩ quan trực đêm dậy. Thôi, ta đi, anh Rôđêrigô thân mến… Ta sẽ không quên công lao khó nhọc của anh.
Tất cả vào.

CẢNH II
Vơnidơ – Một phố khác
Ôtenlô, Iagô ra cùng với một số
tùy tùng cầm đuốc.
IAGÔ – Mặc dầu làm cái nghề đánh nhau này tôi đã từng giết nhiều người, nhưng tôi vẫn cho rằng vô cớ giết người là có tội với lương tâm. Đôi khi tôi thiếu cái tính tàn bạo hung ác để được việc cho mình. Có đến chín mười lần tôi đã định thí cho lão mấy nhát vào mạng sườn.
ÔTENLÔ – Thôi, cứ để thế lại hơn.
IAGÔ – Nhưng lão cứ lảm nhảm, nói năng những lời đê tiện, khiêu khích hết sức để bôi nhọ danh dự tướng quân, khiến tôi bản tính vốn chẳng hiền lành gì mấy, thật khó mà nhịn được. Nhưng, thưa tướng quân, ngài đã thực sự làm lễ thành hôn chưa? Ngài hãy tin chắc rằng ông già nguyên lão đó rất được lòng người và tiếng nói của lão còn có uy lực mạnh gấp đôi tiếng nói của ngài thống lãnh: lão sẽ bắt ngài ly dị, hoặc luật pháp, cộng với quyền lực của lão gây thêm sức ép, sẽ cho phép lão có đủ cách để trói buộc, hãm hại ngài.
ÔTENLÔ – Cứ mặc cho ông lão tức giận: công lao của ta đối với Hội đồng Nhà nước(1) sẽ át tất cả những lời ông lão kêu ca. Tuy nhiên, mọi người còn chưa biết cái điều mà ta sẽ công bố khi ta thấy vinh dự để nói ra là: ta thuộc dòng dõi những người đã từng ngự trên ngai vàng và tài đức ta thật xứng với cái diễm phúc đáng tự hào mà ta đã giành được. Iagô, ta nói để anh biết, nếu không vì yêu nàng Đexđêmôna kiều diễm thì dù có đổi tất cả kho tàng trên đời ta cũng không chịu đem ràng buộc, giam hãm cuộc đời tự do phóng khoáng của ta. Nhưng kìa, đàng xa kìa có ánh sáng gì vậy?
IAGÔ – Đấy là cha nàng thức dậy cùng đi với một số bạn hữu. Tướng quân nên lánh vào bên trong thì hơn.
ÔTENLÔ – Không. Ta phải để cho họ gặp. Công lao, chức vị và tâm hồn trong sáng của ta sẽ cho họ thấy ta đúng với con người của ta. Có phải họ không?
IAGÔ – Trời, … có lẽ không phải.
Caxiô ra cùng với một số sĩ quan cầm đuốc.
ÔTENLÔ – À, mấy người nhà quan thống lãnh và ông phó tướng của ta! Chào các bạn, chúc các bạn một đêm tốt lành! Có tin gì vậy?
CAXIÔ – Thưa chủ tướng, quan thống lãnh gửi lời chào chủ tướng và mời chủ tướng gấp gấp lại ngay tức khắc(1) .
ÔTENLÔ – Ông có biết việc gì không?
CAXIÔ – Theo như tôi thiển đoán thì hẳn là có chuyện gì ở Saiprơt. Một chuyện khá khẩn cấp. Chính đêm nay, hạm đội đã liên tiếp phái đến mười hai tên quân liên lạc, nối gót nhau về cấp báo; nhiều chấp chính quan đã thức dậy, đến nghị hội với quan thống lãnh tại tư thất của ngài và có lệnh triệu tập chủ tướng đến gấp, nhưng vì không thấy chủ tướng ở nhà, nên Nguyên lão viện đã phái ba đoàn đi tìm.
ÔTENLÔ – May mà ông tìm thấy tôi. Đợi tôi vào trong nhà dặn dò đôi lời rồi sẽ ra đi với ông ngay.
Vào.
CAXIÔ – Ông hiệu úy, chủ tướng làm gì ở đây thế?
IAGÔ – Xin thú thực, đêm nay chủ tướng vừa mới đoạt được một chiếc tàu cạn, rất quý gia(2). Nếu chiến lợi phẩm này mà được tuyên bố hợp pháp thì chủ tướng sẽ không rời ra đâu.
CAXIÔ – Ông nói gì tôi không hiểu.
IAGÔ – Chủ tướng đã lấy vợ.
CAXIÔ – Lấy ai?
IAGÔ – Lấy…
Ôtenlô ra.
Chủ tướng đi chứ?
ÔTENLÔ – Ông cùng đi với chúng tôi.
CAXIÔ – Kìa, lại một toán khác đi tìm chủ tướng.
IAGÔ – Đấy là ông Brabanxiô. Xin chủ tướng để ý đề phòng. Ông ta đến với ý đồ không tốt.
Brabanxiô, Rôđêrigô cùng một số
sĩ quan cầm đuốc và vũ khí ra.
ÔTENLÔ – Ai! Đứng lại.
RÔĐÊRIGÔ – Thưa ngài, chính tên Mô đấy.
BRABANXIÔ – Đánh chết nó đi, đồ trộm cắp!
Hai bên cùng tuốt gươm.
IAGÔ – Này, ông Rôđêrigô! Xin ông ra tay, tôi xin tiếp.
ÔTENLÔ – Hãy tra những thanh gươm quý của các ngài vào vỏ, kẻo để sương làm gỉ. Thưa ngài nguyên lão, ngài nên lấy tuổi tác để sai khiến hơn là dùng vũ khí.
BRABANXIÔ – Ồ, thằng trộm cắp khốn nạn, mày giấu con gái tao ở đâu? Mày là đồ ma quỷ, hẳn mày đã chài nó; hỏi tất cả những người hiểu biết xem, nếu con bé không phải bùa phải bả, thì sao vốn là đứa nhu mì, đẹp đẽ và sung sướng làm vậy, một đứa vẫn khăng khăng phản đối việc hôn nhân, từ chối bao nhiêu đám vương tôn công tử khôi ngô giầu có ở nước ta, thế mà nay lại cam chịu để dư luận chê cười, trốn đám thị tỳ đến nấp vào cái ngực đen bồ hóng của một đứa như mày, một kẻ sinh ra để nát người ta chứ không phải để làm cho người vui thích. Thiên hạ hãy thử xét xem, rõ ràng là mày đã dùng ma thuật để mê hoặc nó; nó còn non trẻ, mày quyến rũ nó, mày cho nó uống bùa ngải làm cho nó mê mẩn tâm thần…(1). Tao sẽ đưa việc này ra công lý, nhưng sự thể cũng đã rõ ràng rồi. Vì thế tao bắt trói mày lại về tội lừa gạt thiên hạ, sử dụng những tà thuật phi pháp đã bị nghiêm cấm. Hãy tóm lấy nó. Nếu nó cố tình kháng cự, cứ quật cổ nó xuống, nó chết cũng được.
ÔTENLÔ – Hãy ngừng tay lại, các bạn của tôi, và cả các vị nữa! Nếu quả phải dùng vũ lực thì không cần ai nhắc tôi cũng biết. Ngài muốn tôi bây giờ phải đi đâu để trả lời sự buộc tội này của ngài?
BRABANXIÔ – Đi vào tù! Cho đến hết thời gian pháp luật quy định và xong thủ tục tố tụng, người ta đòi mày ra tòa.
ÔTENLÔ – Nếu tôi vâng lời ngài thì sẽ ra sao? Làm sao lệnh quan thống lãnh có thể thực hiện được, sứ giả triệu tập tôi đến hầu Ngài về một việc khẩn cấp của quốc gia hiện đang còn ở bên cạnh tôi đây?
MỘT SĨ QUAN – Kính thưa ngài nguyên lão kính mến, quả có thế. Quan thống lãnh hiện đương họp bàn và tôi tin chắc cũng đã có lệnh mời cả ngài nữa.
BRABANXIÔ – Thế nào, quan thống lãnh đương họp bàn ư! Giữa lúc đêm hôm khuya khoắt thế này ư! Thôi được, các người dẫn nó đi. Việc của ta cũng không phải chuyện nhỏ. Ngay quan thống lãnh hoặc bất cứ một vị đồng viện nào của ta cũng không thể không coi việc ta bị xúc phạm như chính mình bị xúc phạm. Vì nếu làm ngơ những việc như thế này, thì lũ nô tỳ, tà giáo sẽ có ngày cầm đầu cai trị mọi người.
Vào cả.
CẢNH III
Vơnidơ – Phòng Hội đồng
Thống lãnh cùng một số nguyên lão ngồi
quanh một cái bàn. Một số sĩ quan đứng túc trực.
THỐNG LÃNH – Các tin này không khớp nhau nên khó mà tin được.
NGUYÊN LÃO I – Thực thế, tin tức mâu thuẫn nhau. Tôi nhận được báo cáo nói: một trăm linh bảy chiến thuyền.
THỐNG LÃNH – Tin tôi nhận được lại có một trăm bốn mươi.
NGUYÊN LÃO II – Còn tôi lại là hai trăm. Nhưng, tuy những tin đó có chênh nhau về con số (trong những trường hợp như thế này, báo cáo chỉ là phòng chừng, có những chỗ khác nhau cũng là thường), tất cả đều xác nhận là có một hạm đội Thổ Nhĩ Kì đang giong buồm tiến đến Saiprơt.
THỐNG LÃNH – Có vậy, như thế cũng đã đủ để nhận định được rồi. Không phải vì con số đếm sai mà tôi có thể yên tâm được, riêng sự việc chủ yếu cũng đủ làm tôi lo ngại.
MỘT THỦY THỦ (bên trong hậu trường) – Này, có ai đấy không? Có ai đấy không?
SĨ QUAN I – Có liên lạc đưa tin từ hạm đội về.
Một thủy thủ ra.
THỐNG LÃNH – Thế nào, có việc gì vậy?
THỦY THỦ – Chiến thuyền Thổ Nhĩ Kì hiện đang đi về phía đảo Rôt, nên ngài Angiêlô sai tôi về đây cấp báo với Chính phủ.
THỐNG LÃNH – Các ngài nghĩ thế nào về sự thay đổi này?
NGUYÊN LÃO I – Lấy lý trí mà cân nhắc kỹ, việc này không thể có được. Đây chỉ là một kế nghi binh để đánh lạc hướng chúng ta. Xét kỹ giá trị của đảo Saiprơt đối với người Thổ thì ta thấy ngay, vì phải quan tâm đến Saiprơt nhiều hơn Rôt, chúng dễ quyết định đánh Saiprơt hơn, nhất là Saiprơt về mặt phòng thủ kém hẳn Rôt vốn được trang bị mạnh hơn. Nếu ta suy tính như thế thì ta phải thấy người Thổ không đến nỗi vụng dại gì mà bỏ lại hòn đảo họ quan tâm đến nhất, không tính đến một cuộc tấn công dễ dàng ăn chắc để đi rước lấy một mối nguy hiểm không có lợi.
THỐNG LÃNH – Đúng, chắc chắn là chúng không nhằm đảo Rôt.
SĨ QUAN I – Kìa lại có tin.
Một người đưa tin ra.
NGƯỜI ĐƯA TIN – Thưa quan thống lãnh tôn nghiêm, quân Thổ giong thuyền chạy thẳng đến đảo Rôt. Trên đường, chúng lại có một hạm đội nữa đến tăng viện.
NGUYÊN LÃO I – Đúng như tôi đã nghĩ. Theo ngươi thì có bao nhiêu chiến thuyền?
NGƯỜI ĐƯA TIN – Ba chục chiếc. Nhưng, giờ đây họ đã lộn trở lại và không còn úp mở gì nữa, đang tiến về phía Saiprơt. Ngài Môntanô, người bộ hạ trung thành và hết sức anh dũng của ngài, tự thấy có bổn phận phải sai chúng tôi về cấp báo và xin các ngài vững tin ở ông ta.
THỐNG LÃNH – Vậy chắc chắn là chúng tiến về Saiprơt. Ông Maccut Luxicôt hiện có ở trong thành phố không?
NGUYÊN LÃO I – Ông ấy hiện đang ở Florenxơ.
THỐNG LÃNH – Hãy viết thư hỏa tốc cho ông ta ngay.
NGUYÊN LÃO I – Kìa, ông Brabanxiô và dũng tướng người Mô đang đến.
Brabanxiô, Ôtenlô, Iagô, Rôđêrigô
và một số sĩ quan ra.
THỐNG LÃNH – Tướng quân Ôtenlô anh dũng, chúng tôi cần đến tướng quân ngay để chống lại quân Thổ Nhĩ Kì, kẻ thù chung của chúng ta. (Với Brabanxiô). Chào ngài nguyên lão. Tôi không trông thấy ngài. Đêm nay, chúng tôi đang cần đến lời khuyên bảo và sự giúp đỡ của ngài.
BRABANXIÔ – Tôi cũng đang cần đến lời khuyên bảo và sự giúp đỡ của các ngài. Xin ngài rộng lượng tha thứ cho; không phải vì chức vụ của tôi hay vì nghe tin nước nhà có việc mà tôi thức dậy. Cũng chẳng phải vì quan tâm đến lợi ích chung, bởi vì nỗi đau buồn riêng của tôi quá mãnh liệt, quá tràn lan, đã lấn át chìm ngập mọi nỗi lo phiền khác, và đến giờ vẫn y nguyên không biến đổi.
THỐNG LÃNH – Có chuyện gì vậy?
BRABANXIÔ – Con gái tôi! Ôi, con gái tôi!
THỐNG LÃNH VÀ CÁC NGUYÊN LÃO – Chết rồi sao?
BRABANXIÔ – Vâng, đối với tôi nó chết rồi. Nó đã bị người ta quyến rũ, cướp đi trong tay tôi, nó đã bị người ta mê hoặc bằng bùa mê thuốc lú của tụi lang băm. Vì nhất định là phải có yêu thuật dính vào thì mới khiến được một con người bản chất vốn không suy nhược, không đui mù, ngu ngốc, đi vào con đường lầm lạc đến như thế.
THỐNG LÃNH – Đối với kẻ khốn nạn đã dùng những thủ đoạn đê tiện ấy để lệnh ái mất trí và ngài mất con gái, ngài cứ việc nghiêm khắc áp dụng pháp luật mà xét xử theo ý ngài, bất kì kẻ đó là ai, dù là con trai tôi cũng vậy.
BRABANXIÔ – Tôi xin hết sức cảm ơn ngài. Kẻ phạm tội là tên này, chính tên Mô đây, mà hình như vì có quốc sự, ngài đã hạ lệnh đặc biệt triệu đến.
THỐNG LÃNH VÀ CÁC NGUYÊN LÃO – Thực là đáng tiếc!
THỐNG LÃNH (nói với Ôtenlô) – Về phần tướng quân, tướng quân trả lời ra sao?
BRABANXIÔ – Còn nói gì nữa, sự thực là như thế.
ÔTENLÔ – Thưa các ngài nguyên lão hết sức quyền thế, tôn nghiêm và đáng kính, các bề trên cao cả và quý mến của tôi. Vâng, đúng là tôi đã đem con gái ngài nguyên lão đi; và cũng đúng là tôi đã cùng nàng thành hôn. Tất cả tội lỗi của tôi đầu đuôi chỉ có thế. Tôi vốn là kẻ ăn nói thô lỗ, không được trời phú cho cái tài ăn nói mềm mỏng của thời bình; vì đôi cánh tay tôi đây, từ năm lên bảy cho đến nay, trừ chín độ trăng tròn vừa qua, chỉ biết có tung hoành chốn sa trường lều trại san sát. Trong cái thế giới mênh mông này, tôi chẳng biết được gì mấy để nói, ngoài những chuyện binh đao chiến trận. Cho nên, dù có nói để tự bênh vực mình tôi cũng không thể tô vẽ được gì cho cái lý của tôi. Tuy nhiên, nếu các ngài kiên nhẫn lắng nghe, tôi sẽ xin kể lại với các ngài bằng những lời lẽ mộc mạc, ngắn gọn, lai lịch cuộc tình duyên của tôi, những thứ thuốc mê, bùa ngải, những lời phù chú, ma thuật mà tôi đã dùng (vì tôi bị buộc tội là đã dùng những phương tiện ấy) để chinh phục con gái ngài nguyên lão đây.
BRABANXIÔ – Một đứa con gái nhút nhát, hết sức nhu mì và dịu dàng, động một tí đã đỏ mặt, thế mà bất chấp cả bản tính, tuổi còn non trẻ, không nghĩ gì đến đất nước, đến danh giá, bất chấp tất cả, đã phải lòng một kẻ mà chỉ nhìn thấy nó cũng đã sợ rồi. Phải là người xét đoán sai lệch nhầm lẫn hết sức mới thừa nhận được rằng một đứa con gái hoàn hảo như vậy, lại có thể lầm lạc đến thế, đi ngược lại mọi quy luật của thiên nhiên. Phải khám phá ra những bùa phép xảo quyệt của ma quỷ mới hiểu được sự tình này. Vậy, tôi khẳng định lại một lần nữa, là nhất định hắn đã cho con bé uống một thứ thuốc gì có tác dụng mạnh mẽ đến máu huyết, hoặc một thứ rượu gì đã được phù phép nhằm mục đích đó.
THỐNG LÃNH – Khẳng định chưa phải là minh chứng. Cần đưa ra những bằng cớ chắc chắn, hiển nhiên hơn là những nghi ngờ mong manh, những phỏng đoán mơ hồ.
NGUYÊN LÃO I – Kìa Ôtenlô, tướng quân nói đi. Có phải tướng quân đã dùng những biện pháp gián tiếp, thô bạo để chinh phục và đầu độc tình cảm của cô gái, hay đã chinh phục được tình yêu bằng cầu khẩn và những lời đẹp đẽ của tâm hồn nói với tâm hồn?
ÔTENLÔ – Tôi xin các ngài cho người đi tìm nàng hiện đang ở Xưởng đóng tàu đến đây, và cho phép nàng được trình bày về tôi trước mặt cha nàng. Nếu trong lời nàng trình bày, các ngài quả thấy tôi là kẻ xấu xa bỉ ổi, thì không những xin các ngài rút bỏ sự tín nhiệm của các ngài đối với tôi, bãi bỏ chức vụ các ngài đã ban cho tôi, mà còn xin các ngài quyết án cả tính mạng tôi nữa.
THỐNG LÃNH – Cho gọi Đexđêmôna lại đây.
ÔTENLÔ – Ông hiệu úy, ông dẫn họ đi. Ông biết chỗ rõ hơn.
Iagô và mấy người tùy tùng vào.
Trong khi chờ đợi nàng đến, tôi xin trình bày, cũng thành khẩn như khi xưng tội với Thượng đế, để các ngài, những bậc tôn nghiêm, thấy rõ tôi đã làm thế nào để chinh phục được tình yêu của cô tiểu thư kiều diễm ấy, cũng như nàng đã chiếm được trái tim tôi như thế nào.
THỐNG LÃNH – Tướng quân nói đi.
ÔTENLÔ – Cha nàng vốn mến tôi, thường mời tôi đến nhà chơi luôn và hay hỏi về cuộc đời của tôi, tỉ mỉ từng năm một một, về những trận đánh, những cuộc hãm thành và những vận may rủi mà tôi đã trải qua. Tôi kể lại hết cho cha nàng nghe, từ hồi tôi còn thơ ấu cho đến lúc ngồi đấy thuật lại chuyện cũ. Tôi đã kể lại những gian nan nguy hiểm, những tai họa thương tâm trên đất liền, ngoài biển cả, những giờ phút tính mạng nghìn cân treo sợi tóc trên chiến lũy hiểm nghèo đầy chết chóc; những lần bị kẻ thù táo tợn bắt được đem bán làm nô lệ, rồi được chuộc lại, và nhiều chuyện khác trong cuộc đời phiêu bạt của tôi, trong đó tôi có nói đến những hang động mông mênh, những sa mạc hoang vu, những hầm đá lởm chởm, những núi non chọc trời… Quá trình kể chuyện của tôi là như vậy. Lại còn những giống người ăn thịt lẫn nhau, những người đầu mọc ở dưới vai(1). Đexđêmôna rất thích nghe những chuyện ấy. Nhưng việc nhà thường buộc nàng phải rời khỏi phòng; bao giờ nàng cũng làm vội vã cho xong rồi trở lại ngay, háo hức lắng tai, nuốt từng lời tôi kể. Nhận thấy thế, một lần, tôi đã thừa lúc thuận tiện, khéo léo tìm cách khiến nàng phải thiết tha nài nỉ, yêu cầu tôi kể lại từ đầu chí cuối cuộc đời phiêu lưu của tôi mà nàng đã được nghe vài đoạn, nhưng còn lõm bõm. Tôi ưng thuận và nhiều lần làm nàng phải nhỏ lệ, khi kể đến những nỗi tai tương tôi phải chịu đựng trong thời niên thiếu. Câu chuyện kể xong, nàng thưởng công tôi khó nhọc bằng những tiếng thở dài, than vãn: “Quả là kì lạ, quá ư kì lạ. Thực thương tâm, thương tâm lạ lùng”. Nàng những muốn giá không được nghe câu chuyện đó thì hơn, nhưng lại ước ao được sinh ra làm một người đàn ông như vậy. Nàng cám ơn tôi và bảo tôi nếu có người bạn thân nào yêu nàng, thì tôi chỉ cần dạy cho người ấy học cách kể lại câu chuyện cuộc đời tôi là đủ để nàng say mê người ấy. Nghe lời nói xa xôi bóng gió đó, tôi quyết định ngỏ lời. Nàng yêu tôi vì những nỗi gian nguy tôi đã trải qua, tôi yêu nàng vì nàng đã thương cảm với những nỗi gian nguy ấy. Đấy, tất cả ma thuật tôi đã dùng chỉ có vậy. Nàng đã đến kia, xin để nàng đối chứng.
Đexđêmôna, Iagô cùng một số tùy tùng ra.
THỐNG LÃNH – Tôi nghĩ một câu chuyện như vậy thì ngay đến con gái tôi cũng phải xiêu lòng. Brabanxiô hiền hữu, việc đã lỡ rồi, ngài nên khu xử sao cho tốt nhất. Con người ta thà dùng gươm giáo gẫy để chống đỡ còn hơn là chỉ có hai bàn tay không.
BRABANXIÔ – Tôi xin các ngài hãy lắng nghe con tôi nói. Nếu nó nhận đã dự nửa phần trong chuyện yêu đương mà tôi còn trách cứ người này thì xin trời tru đất diệt tôi! Lại đây, con! Trong tất cả các vị tôn quý ở đây, con thấy ai là người con phải vâng lời hơn hết?
ĐEXĐÊMÔNA – Thưa cha kính mến, con thấy ở đây bổn phận của con bị chia xẻ làm hai. Con chịu ơn cha sinh dưỡng và dạy dỗ nên người; đời con và sự giáo dục của con dạy con phải kính trọng cha. Cha là chúa tể của con về đạo làm con, vì cho đến nay, con vẫn là con gái của cha. Nhưng, đây là chồng con. Cũng như trước kia mẹ con đã giữ tròn bổn phận đối với cha hơn cả đối với ông ngoại con, con mạnh dạn xin nói là con cũng phải giữ tròn bổn phận như vậy đối với Mô tướng quân, người từ nay là chủ vận mệnh của con.
BRABANXIÔ – Thôi, cầu Chúa phù hộ các người!… Tôi không có gì để nói nữa. Xin quan thống lãnh tiếp tục lo bàn việc nước. Thà nuôi một đứa còn hơn đẻ ra con này. Lại đây, Mô tướng quân, giờ đây ta vui lòng gả cho anh đứa mà như không phải việc đã rồi, nhất định ta từ chối… Còn con, viên ngọc quý của ta, trong thâm tâm ta rất lấy làm mừng ta không còn đứa con nào khác, vì việc con bỏ nhà trốn đi như thế sẽ khiến ta hành hạ, trói buộc chúng… Thưa quan thống lãnh, tôi đã nói xong.
THỐNG LÃNH – Xin ngài cho phép tôi được thay ngài lên tiếng nêu một lời khuyên nhủ làm bậc thang, bậc thềm, may ra có thể giúp cho đôi trẻ yêu nhau này lại được ngài yêu thương như trước. Khi đã không còn phương cứu chữa, chỉ cần nhìn vào cái điều tệ hại ghê gớm nhất trước kia đã làm ta khắc khoải lo âu, là mọi nỗi đau khổ sẽ chấm dứt. Than khóc một tai họa đã qua là cách hiệu nghiệm nhất để làm nảy ra một tai họa khác. Khi đã không giữ được cái mà số mệnh đoạt mất thì lòng kiên nhẫn sẽ biến tác hại của cái đó thành trò bỡn cợt. Người mất trộm mỉm cười là đã lấy lại được một cái gì đó của thằng ăn trộm, còn kẻ than vãn một nỗi đau khổ vô ích là tự mình lại ăn trộm mình.
BRABANXIÔ – Vậy thì cứ để cho quân Thổ chiếm đoạt đảo Saiprơt của ta! Chừng nào chúng ta còn mỉm cười được là chúng ta còn chưa mất kia mà! Kẻ vui vẻ chịu nghe những lời khuyên nhủ, là kẻ lòng lâng lâng thanh thản, nghe chỉ để tìm thấy những niềm an ủi. Nhưng còn kẻ vừa nghe khuyên nhủ lại vừa mang nặng nỗi ưu sầu trong lòng, hẳn khó lòng có thể lấy kiên nhẫn chống lại đau thương được. Những lời khuyên nhủ ấy, hoặc ngọt hoặc đắng, dù ngọt dù đắng đến đâu, cũng mập mờ không rõ. Lời nói chỉ là lời nói. Tôi chưa hề thấy lời nói có thể qua lỗ tai mà lọt được vào một trái tim đã tan vỡ(1). Tôi kính cẩn xin ngài hãy tiếp tục bàn việc quốc sự cho.
THỐNG LÃNH – Quân Thổ hiện đang chuẩn bị lực lượng rất mạnh tiến về phía đảo Saiprơt. Ôtenlô, tướng quân là người biết rõ hơn ai hết lực lượng phòng thủ của đảo đó. Mặc dầu hiện nay ở Saiprơt chúng ta đã có một đại diện, tài năng được mọi người thừa nhận, nhưng dư luận, vốn là chúa tể quyết định mọi việc, đã tỏ ý tín nhiệm tướng quân hơn. Vậy tướng quân hãy vui lòng tạm gác niềm vui ngời sáng của hạnh vận mới mà đảm nhiệm cuộc viễn chinh khó khăn, nguy hiểm này.
ÔTENLÔ – Thưa các ngài nguyên lão tôn nghiêm, thói quen khắc nghiệt đã khiến tôi coi sa trường ngổn ngang sắt đá như chiếc giường nệm lông êm ái. Tôi xin thú thật rằng chính trong khó khăn gian khổ, tôi lại tìm thấy cái bản chất hăng hái lanh lẹn. Tôi xin đảm nhận cuộc chinh chiến chống quân Thổ Nhĩ Kì này. Do đó, tôi kính cẩn cúi đầu trước Chính phủ, cầu xin các vị thu xếp thích đáng cho vợ tôi, cho nhà ở, tiền trợ cấp, cùng mọi tiện nghi, người hầu, xứng đáng với dòng dõi của nàng.
THỐNG LÃNH – Nếu tướng quân bằng lòng thì xin cứ để phu nhân về ở nhà cụ thân sinh.
BRABANXIÔ – Tôi không đồng ý như vậy.
ÔTENLÔ – Tôi cũng không muốn thế.
ĐEXĐÊMÔNA – Cả tôi cũng vậy, tôi cũng không muốn về ở đấy, sợ nhìn thấy tôi, cha tôi lại nổi giận. Thưa quan thống lãnh kính mến, xin ngài rộng lượng nghe tôi trình bày, rồi trong lời khuyên bảo, xin ngài giúp đỡ cho sự non dại của tôi.
THỐNG LÃNH – Đexđêmôna, tiểu thư muốn gì?
ĐEXĐÊMÔNA – Thưa quan thống lãnh, tôi thiết tha yêu Mô tướng quân nên muốn cùng chàng chung sống. Thái độ rõ ràng quyết liệt của tôi coi thường số mệnh có thể đã nói to lên cho thiên hạ rõ điều ấy. Chỉ riêng phẩm chất của chồng tôi cũng đã chinh phục trái tim tôi rồi. Tôi nhìn gương mặt Ôtenlô tướng quân ở nơi tâm hồn chàng, và tôi đã hiến dâng cả tâm hồn và số phận cho vinh quang và sự nghiệp anh dũng của chàng. Vì lẽ đó, thưa các vị, nếu để tôi ở lại như một con bướm thời bình trong lúc chàng ra đi chinh chiến, thì tất cả những lý do khiến tôi yêu chàng đều bị tước bỏ, và phải xa người thân yêu, lòng tôi sẽ mang nặng sầu não. Xin các ngài hãy cho tôi được cùng đi với chàng.
ÔTENLÔ – Xin các ngài chuẩn y lời nàng! Có trời chứng giám, tôi cầu xin thế không phải để thỏa mãn lòng thèm muốn của tôi, không phải để làm dịu lửa dục vọng – những khao khát ái ân tuổi thanh xuân giờ đây đã nguội lạnh(1) trong lòng tôi – cũng không phải vì thích thú cá nhân, mà chính là để chiều ý nàng. Xin trời giữ cho tấm lòng nhân hậu của các ngài đừng nghĩ rằng vì có nàng bên cạnh mà tôi sẽ chểnh mảng công việc to lớn, quan trọng các ngài đã giao phó. Không! Nếu những trò phù phiếm chốc lát của thần Ái tình mà làm trí óc, giác quan tôi mụ mẫm, suy yếu; nếu những cuộc vui thú của tôi mà làm hư hỏng, trì trệ công việc, thì xin các bà nội trợ cứ đem mũ trụ của tôi ra làm chảo đun, và xin mặc cho mọi tai họa xấu xa, đê hèn nhất phá hoại thanh danh tôi.
THỐNG LÃNH – Việc tiểu thư đi hay ở, hai người sẽ bàn riêng để quyết định. Lúc này việc nước đòi hỏi khẩn trương, ta phải nhanh chóng đối phó.
NGUYÊN LÃO I – Tướng quân phải lên đường ngay đêm nay.
ÔTENLÔ – Xin vui lòng.
THỐNG LÃNH – Sáng mai chín giờ chúng ta sẽ lại họp tại đây. Ôtenlô, tướng quân hãy để lại một tùy tướng để sau này mang tới cho tướng quân mệnh lệnh của chúng tôi, cùng phẩm tước quyền lực mà tướng quân cần có.
ÔTENLÔ – Nếu ngài ưng thuận, tôi sẽ xin để lại viên hiệu úy của tôi, một con người trung thực, đáng tin cẩn. Tôi sẽ giao cho ông ta hộ tống đưa vợ tôi đi và đem đến những gì ngài thấy cần gửi thêm cho tôi.
THỐNG LÃNH – Đồng ý như thế. Chúc mọi người ngủ ngon. (Với Brabanxiô). Còn ngài nguyên lão cao quý, nếu đức hạnh không thiếu gì vẻ đẹp làm vui lòng người thì con rể ngài tuy đen nhưng rất đẹp.
NGUYÊN LÃO I – Thôi, tạm biệt Mô tướng quân anh dũng; xin tướng quân hãy đối xử tốt với Đexđêmôna.
BRABANXIÔ – Mô tướng quân, nếu tướng quân thực có mắt để nhìn, hãy chú ý coi chừng vợ tướng quân. Nó đã lừa dối cha nó, thì nó cũng có thể lừa dối cả tướng quân nữa đấy.
Thống lãnh, các nguyên lão, các sĩ quan v.v… cùng vào.
ÔTENLÔ – Ta xin lấy sinh mệnh của ta bảo đảm lòng chung thủy của nàng! Iagô trung thực, tôi giao nàng Đexđêmôna cho ông. Ông làm ơn nói với bà nhà đến hầu hạ nàng và chờ khi thuận tiện, nhờ ông sẽ đưa cả hai người đi. Đexđêmôna, nàng lại đây, ta chỉ còn một tiếng đồng hồ để dành cho nàng, một tiếng đồng hồ ân ái, bàn tính chuyện riêng và dặn dò. Chúng ta phải tuân lệnh thời gian.
Ôtenlô và Đexđêmôna vào.
RÔĐÊRIGÔ – Này, Iagô…
IAGÔ – Anh bảo gì, hỡi con người có trái tim cao quý!
RÔĐÊRIGÔ – Anh tính tôi nên làm gì bây giờ?
IAGÔ – Lên giường đi ngủ chứ còn gì nữa?
RÔĐÊRIGÔ – Tôi đi trẫm mình ngay bây giờ đây.
IAGÔ – Nếu anh mà đi trẫm mình thì sau này không bao giờ tôi còn yêu anh nữa. Hừ! Đồ công tử ngốc!
RÔĐÊRIGÔ – Khi sống chỉ là đau khổ mà vẫn cứ sống là ngu, khi cái chết là phương thuốc chữa thì nên chết quách đi cho rồi.
IAGÔ – Ôi, đồ khốn nạn! Ta nhìn đời đã bốn lần bảy năm; từ khi biết phân biệt điều hơn lẽ thiệt, ta chưa hề thấy một người nào biết yêu bản thân mình. Trước khi nói câu tôi muốn đi trẫm mình vì yêu một con đĩ rạc, thì thà hóa làm kiếp khỉ cho rồi.
RÔĐÊRIGÔ – Thế phải làm gì bây giờ? Thú thực, thấy mình say mê quá như vậy tôi cũng lấy làm xấu hổ, nhưng tôi lại không có cái đức sửa mình.
IAGÔ – Xì, đức với hạnh! Láo toét cả! Ta thế này hay thế nọ là do ở ta cả. Cơ thể là cái vườn, ý chí ta là anh làm vườn, cho nên muốn trồng tầm ma hay reo rau diếp, cắm cây bài hương hay nhổ cây xạ hương, trồng một loại cỏ thôi hay trang hoàng bằng nhiều loại khác nhau, làm cho mảnh vườn khô cằn vì lười biếng hay siêng năng chăm bón nó, sức mạnh và quyền cải tạo đó nằm trong ý chí của ta. Nếu cán cân cuộc sống của chúng ta không có một bên lý trí để thăng bằng với bên nhục dục, thì máu huyết và cái thấp hèn trong bản chất chúng ta sẽ dẫn chúng ta đến những kết thúc cực kì vô lý. Nhưng, chúng ta đã có lý trí để làm nguội lạnh những cơn hung hãn, những cám dỗ của xác thịt và những nhục dục điên cuồng. Do đó, cái mà anh gọi là tình yêu, tôi coi chỉ là một nhánh ghép, một chồi cây.
RÔĐÊRIGÔ – Không thể thế được.
IAGÔ – Đấy chỉ là một sự dâm dật của máu huyết và một sự cho phép của ý chí. Thôi, hãy tỏ ra là một trang nam tử. Đi trẫm mình! Đi mà trẫm mấy con mèo và mấy con chó con mù mắt ấy! Tôi đã tuyên bố tôi là bạn của anh, và xin thú thực là tôi gắn bó với tài đức của anh bằng những sợi dây vô cùng bền vững. Không bao giờ tôi có thể giúp ích cho anh được nhiều hơn hiện nay. Hãy nhét đầy tiền vào túi, rồi đi theo ra chiến trường, đeo bộ râu giả vào để thay hình đổi dạng. Tôi nhắc lại, nhét đầy tiền vào túi. Không thể nào Đexđêmôna tiếp tục yêu mãi thằng Mô được. Tiền bỏ cho đầy túi vào, mà thằng Mô cũng không thể yêu nàng mãi được. Bắt đầu đột ngột, dữ dội như thế thì rồi anh xem, lúc chia ly cũng sẽ vậy thôi. Chỉ cần tiền nhét cho đầy túi. Cái dân Mô tính chúa là hay thay đổi… Hãy nhét thật nhiều tiền vào túi… Món ăn lúc này thằng Mô thấy ngọt như cam đường, chẳng bao lâu sẽ thấy đắng như bồ hòn. Còn Đexđêmôna, rồi thế nào cũng bỏ nó đổi lấy một người trẻ hơn. Khi cô nàng đã no chán xác thịt thằng Mô, cô nàng sẽ thấy mình đã chọn lầm… Thế nào rồi cô nàng cũng phải thay đổi, nhất định như vậy. Cho nên, anh hãy ních tiền đầy túi… Nếu nhất thiết muốn hủy hoại thân mình, xin hãy chọn cách nào đó tinh vi, lịch sự hơn là cách trẫm mình. Có được bao nhiêu tiền, cứ lấy đi tất. Nếu tính thiêng liêng của những lời thề thốt mong manh giữa một thằng mọi rợ giang hồ và một cô gái thành Vơnidơ rất mực tinh khôn không phải là quá khó khăn đối với mưu mẹo của tôi và tất cả bầy âm binh nơi địa ngục, thì nhất định anh sẽ được vui thú với người đẹp; vậy phải có nhiều tiền… Hãy vứt bỏ cái ý định trẫm mình đi! Cái đó hoàn toàn lỗi thời rồi! Thà bị treo cổ sau khi đã thỏa mãn ước muốn còn hơn là đi trẫm mình mà vẫn không chiếm đoạt được nàng.
RÔĐÊRIGÔ – Nếu tôi theo đuổi con đường đó thì anh có kiên quyết giúp tôi toại nguyện không?
IAGÔ – Anh cứ tin ở tôi. Về lấy tiền đi. Tôi đã nói với anh nhiều lần và giờ đây, tôi xin nhắc đi, nhắc lại, nhắc mãi, nhắc nữa rằng tôi căm thù thằng Mô. Thù này tôi ghi sâu trong dạ, thù của anh cũng chẳng kém gì. Chúng ta hãy hợp sức lại để báo thù nó. Nếu anh làm cho nó mọc sừng, thì anh được hưởng lạc thú mà tôi cũng được vui thích. Thời gian chứa trong lòng biết bao sự việc rồi đây ắt sẽ nổ ra. Đi thôi, lấy cho nhiều tiền vào! Chuyện này ngày mai ta sẽ còn bàn thêm. Tạm biệt.
RÔĐÊRIGÔ – Sáng mai chúng ta sẽ gặp nhau ở đâu?
IAGÔ – Ở nhà tôi.
RÔĐÊRIGÔ – Tôi sẽ đến sớm.
IAGÔ – Thôi anh đi. Chào anh. Anh nghe ra rồi chứ, Rôđêrigô?
RÔĐÊRIGÔ – Anh nói gì?
IAGÔ – Đừng có nghĩ đến chuyện trẫm mình nữa, nghe chưa?
RÔĐÊRIGÔ – Giờ đây thì tôi thay đổi ý kiến rồi. Tôi sẽ về bán hết ruộng đất.
Vào.
IAGÔ – Đấy, ta vốn vẫn dùng thằng ngốc làm túi tiền của ta như thế đấy. Nếu không phải để vui chơi và kiếm lợi, đời nào ta lại mất thì giờ và lãng phí vốn hiểu biết của ta với một thằng ngốc như vậy. Ta căm thù thằng Mô. Thiên hạ bên ngoài xì xào là nó đã thay ta làm nhiệm vụ trên giường của ta. Không biết có thật không, nhưng chỉ cần một chút nghi hoặc như thế cũng đủ để ta sẽ hành động như thể đó là một điều chắc chắn. Nó quý ta lắm: càng dễ cho ta thực hiện âm mưu đối với nó. Caxiô chính là người ta cần đến. Hãy suy nghĩ lại xem nào. Đoạt lấy địa vị thằng này là thỏa lòng ước muốn của ta; bằng một vố chơi xỏ cả hai bên. Làm thế nào? Làm thế nào? Nghĩ xem đã. Sau một thời gian phỉnh phờ Ôtenlô rằng Caxiô quá gần gũi vợ hắn – thằng Caxiô có cái mẽ người, cái dáng dấp phong nhã, dễ làm người ta nghi ngờ, nó có cái mã để làm cho đàn bà ngoại tình. Còn thằng Mô vốn thẳng tính, bộc tuệch, thấy ai có vẻ thật thà là tin ngay, sỏ mũi nó cũng dễ như sỏ mũi con lừa. Ta nghĩ ra rồi! Thế là mưu đồ đã sắp đặt xong. Địa ngục và đêm tối sẽ đem quỷ kế mới phôi thai này ra ánh sáng cuộc đời.
Vào.

HỒI HAI
CẢNH I
Một hải cảng ở Saiprơt. Trên một nền cao.
Môntanô và hai nhà quý tộc ra.
MÔNTANÔ – Đứng trên mỏm này các ông có nhìn thấy gì ở ngoài biển không?
NHÀ QUÝ TỘC I – Chẳng nom thấy gì hết. Sóng đánh cao quá. Giữa khoảng biển và trời, tôi không nhìn thấy một chiếc buồm nào.
MÔNTANÔ – Hình như gió trên đất liền đang gào thét. Chưa bao giờ có trận cuồng phong nào mạnh như thế này, làm rung chuyển cả tường thành. Nếu ngoài khơi cũng gió bão dữ dội như vậy thì có mộng sườn tàu gỗ sồi nào chịu nổi khi những núi nước đổ ụp xuống? Không biết rồi sẽ ra sao đây?
NHÀ QUÝ TỘC II – Sẽ tan xác hạm đội Thổ Nhĩ Kì. Vì chỉ đứng trên bờ biển ngầu bọt này cũng đã thấy sóng cuộn ầm ầm như muốn xông lên đập phá chín tầng mây. Ngọn sóng cao ngất lù lù, bạc đầu trong gió dữ, như muốn phun nước lên tận chòm Đại hùng tinh rực sáng, và muốn dập tắt ngấm những ngôi sao hộ vệ của bắc cực bất di bất dịch. Tôi chưa bao giờ thấy cảnh biển động dữ dội đến như thế này!
MÔNTANÔ – Nếu hạm đội Thổ Nhĩ Kì không tìm được chỗ trú trong một vịnh nào đấy thì chúng sẽ đắm hết. Không thể nào đương đầu nổi trận cuồng phong này.
Nhà quý tộc thứ III ra.
NHÀ QUÝ TỘC III – Các ngài, có tin mới! Cuộc chiến tranh của ta thế là kết thúc. Cơn bão táp dữ dội đã làm bọn Thổ Nhĩ Kì lao đao điêu đứng, buộc chúng phải từ bỏ kế hoạch. Một chiếc tàu lớn của Vơnidơ đã nhìn thấy phần lớn hạm đội của chúng bị đắm và hư hại nặng.
MÔNTANÔ – Thế nào? Có thật thế không?
NHÀ QUÝ TỘC III – Chiếc tầu nọ hiện đang đậu ở cảng. Tàu Vêrônexa. Maicơn Caxiô, viên phó tướng của Ôtenlô, tướng quân vũ dũng người Mô, đã lên bờ. Chính Mô tướng quân hiện còn ở ngoài khơi và sẽ tới đây nắm quyền trấn thủ đảo Saiprơt này.
MÔNTANÔ – Thế thì tôi rất mừng. Ông ta là một vị trấn thủ xứng đáng.
NHÀ QUÝ TỘC III – Nhưng chính Caxiô, tuy tỏ ra vui mừng lúc nói về những thiệt hại của quân Thổ Nhĩ Kì, thật ra vẫn có vẻ ưu sầu lo lắng và luôn mồm cầu nguyện cho Mô tướng quân được bình yên vô sự, vì hai người đã bị cơn bão dữ dội thổi bạt đi mỗi người một ngả.
MÔNTANÔ – Cầu trời phù hộ Mô tướng quân được yên lành! Tôi đã từng phục vụ dưới quyền tướng quân, thực đúng là một vị chỉ huy tài năng toàn diện. Ta hãy ra ngoài bờ biển, vừa để xem chiếc thuyền mới cập bến, vừa để phóng tầm mắt về tận phía chân trời mờ xa, đón chờ tướng quân Ôtenlô anh dũng.
NHÀ QUÝ TỘC III – Nào ta đi. Vì có thể mỗi lúc lại có những chiến thuyền mới đến.
Caxiô ra.
CAXIÔ – Xin cám ơn con người anh dũng của hòn đảo kiêu hùng đã hết lòng yêu mến Mô tướng quân. Cầu trời phù hộ cho tướng quân chống chọi lại được sóng gió, vì chúng tôi đã lạc nhau trên mặt biển khơi đầy nguy hiểm.
MÔNTANÔ – Chiến thuyền của Mô tướng quân có tốt không?
CAXIÔ – Chiến thuyền đóng toàn bằng gỗ tốt, rất vững chắc, hoa tiêu lại lão luyện, tài giỏi có tiếng, do đó, tuy không hy vọng quá đáng, tôi vẫn vững tâm.
(Bên trong có tiếng kêu)
Có thuyền! Có thuyền!
Nhà quý tộc thứ IV ra.
CAXIÔ – Tiếng ồn ào gì vậy!
NHÀ QUÝ TỘC IV – Thành phố vắng tanh. Dân chúng tụ tập người người lớp lớp ngoài bờ biển và họ kêu là: Có thuyền!
CAXIÔ – Tôi hy vọng đây là ngài trấn thủ.
(Bên trong có tiếng súng)
NHÀ QUÝ TỘC II – Họ bắn súng chào. Chắc chắn là bạn ta.
CAXIÔ – Nhờ ngài làm ơn ra xem và cho chúng tôi biết ai vừa tới.
NHÀ QUÝ TỘC II – Được, để tôi đi.
Vào.
MÔNTANÔ – Nhưng này, thưa ngài phó tướng, chủ tướng của ngài đã thành gia thất chưa?
CAXIÔ – Hết sức tốt đẹp. Tướng quân đã lấy được một cô gái tài sắc không lời nào tả nổi, không một tiếng tăm lừng lẫy nào sánh kịp, một cô gái vượt xa cả những nét hoa mỹ của những ngòi bút vốn quen ca ngợi, và về mặt công phu sáng tạo, đã làm mệt cả hóa công.
Nhà quý tộc II lại ra
Thế nào? Ai đến đấy?
NHÀ QUÝ TỘC II – Một anh chàng Iagô nào đó, hiệu úy của Mô tướng quân.
CAXIÔ – Chuyến đi của ông ta thật hết sức thuận lợi nhanh chóng, may mắn vô cùng. Ngay cả dông bão, sóng lớn, gió gào, ghềnh đá, bãi ngầm, những tai ương phản phúc thường vẫn ẩn nấp để chặn đường những con tàu vô tội, lần này như thể say mê sắc đẹp mà từ bỏ cả bản chất tàn phá của chúng để cho Đexđêmôna kiều diễm đi qua bình an vô sự.
MÔNTANÔ – Nàng là ai?
CAXIÔ – Người tôi vừa nói đến là chủ tướng của chủ tướng chúng tôi, được ông Iagô dũng cảm đi hộ tống, đã cặp bến nơi đây sớm trước bảy ngày so với thời gian chúng tôi dự định. Cầu xin thần Jupite hãy che chở cho Ôtenlô tướng quân và dùng hơi thở hùng mạnh thổi căng buồm cho chiến thuyền uy nghi của tướng quân sớm đem phước lành lại cho cảnh vịnh này, cho tướng quân sớm được hồi hộp ân ái trong tay nàng Đexđêmôna, và nhóm lại ngọn lửa trong tâm trí chúng tôi đã tắt và mang lại niềm vui cho toàn đảo Saiprơt! Ồ trông kìa!
Đexđêmôna, Êmilya, Iagô, Rôđêrigô và tùy tùng ra.
Vật báu của con tàu đã lên bờ. Hỡi người dân đảo Saiprơt, hãy quỳ xuống trước mặt nàng. Xin kính chào phu nhân! Cầu trời ban phước lành xuống khắp mọi nơi, bao quanh phu nhân tứ phía.
ĐEXĐÊMÔNA – Xin cám ơn ông, ông Caxiô anh dũng. Ông có tin tức gì về phu quân tôi không?
CAXIÔ – Tướng quân vẫn chưa tới. Tôi chỉ biết có một điều là tướng quân bình an và chẳng bao lâu cũng sẽ tới đây.
ĐEXĐÊMÔNA – Ôi, nhưng tôi rất lo… Làm thế nào mà ông và phu quân tôi lại lạc nhau?
CAXIÔ – Cuộc giao tranh dữ dội giữa trời và biển đã đánh bạt chúng tôi mỗi người mỗi ngả. Nhưng nghe kìa! có thuyền tới.
Có tiếng kêu trong hậu trường
Có thuyền! Có thuyền!
Trong hậu trường có tiếng súng.
NHÀ QUÝ TỘC II – Họ bắn súng chào thành chúng ta. Chắc hẳn là bạn!
CAXIÔ – Các ngài ra nghe tin đi.
Mấy nhà quý tộc vào.
Xin chào ông hiệu úy trung hậu. (Với Êmilya). Xin chào phu nhân. Ông Iagô, xin ông đừng mếch lòng phật ý vì những cử chỉ của tôi. Do phong cách tôi được dạy dỗ nên tôi mạnh bạo bày tỏ lòng quý trọng của tôi theo cách thế này!
IAGÔ – Nếu cô ta dùng đôi môi với ông cũng rộng rãi như dùng cái lưỡi với tôi thì chẳng mấy nỗi mà ông sẽ chán ngấy.
ĐEXĐÊMÔNA – Nhưng có thấy bà ấy nói gì đâu.
IAGÔ – Thật tình cô ta lắm mồm lắm. Ngay cả khi tôi buồn ngủ vẫn còn thấy cô ta lải nhải. Tôi cho là bây giờ vì đứng trước phu nhân nên cô ta phải ngậm miệng, chỉ lầm bầm trong miệng thôi.
ÊMILYA – Anh nói thế là không đúng!
IAGÔ – Thôi đi, thôi đi. Các bà ra khỏi cửa thì ngoan như tranh vẽ, trong phòng khách thì luôn miệng như chuông đổ hồi; các bà là mèo hoang nơi bếp núc, hại người mà vẫn cho mình là thánh là hiền, ai chạm đến thì dữ như quỷ, việc nội trợ thì lười nhác, nhưng lúc lên giường thì lại đảm đang ra dáng.
ĐEXĐÊMÔNA – Chà, phỉ nhổ cái ông này, vu khống chúng tôi tệ hại quá!(1)
IAGÔ – Không, đúng thế đấy; không đúng thế tôi cứ xin làm giống Thổ Nhĩ Kì. Các bà thức dậy để vui chơi, chỉ chờ lúc lên giường mới làm việc.
ÊMILYA – Tôi sẽ không nhờ anh viết bài tán tụng tôi đâu!
IAGÔ – Phải! Đừng để tôi làm việc ấy mà dại!
ĐEXĐÊMÔNA – Nếu ông phải tán tụng tôi thì ông sẽ nói gì nào?
IAGÔ – Ồ! Xin phu nhân đừng bắt tôi làm việc đó, tôi chỉ quen có việc chỉ trích chê bai thôi.
ĐEXĐÊMÔNA – Ông cứ cố thử xem… Có người đi ra bến tàu rồi phải không?
IAGÔ – Vâng.
ĐEXĐÊMÔNA – Trong lòng ta đang băn khoăn, lo lắng nhưng ta cũng phải tự dối mình mà làm ra vui vẻ – Nào, ông sẽ tán tụng tôi như thế nào?
IAGÔ – Tôi còn đang nghĩ; nhưng quả tình nguồn sáng tác của tôi từ đầu óc tuôn ra cứ dính nhằng như keo bẫy chim bám vào sợi len(2), phải dứt theo cả óc lẫn mọi thứ. Nhưng nàng thơ của tôi đang dở dạ và đây, nàng đã đẻ ra những câu thơ này:
Nếu nàng tài sắc vẹn toàn thì sắc đẹp và tài trí ấy,(3)
Cái để dùng, cái kia sai khiến.
ĐEXĐÊMÔNA – Khen khéo lắm! Nhưng nếu nàng ấy đen mà lại tài trí thì sao?
IAGÔ –     Nếu nàng đen mà lại tài trí.
Sẽ kiếm được một chàng trắng trẻo xứng đôi.
ĐEXĐÊMÔNA – Mỗi lúc một dở.
ÊMILYA – Thế nếu cô nàng đẹp mà lại ngu đần thì sao?
IAGÔ –     Người đẹp mà ngu, không bao giờ có,
Vì có ngu vẫn biết đẻ con.
ĐEXĐÊMÔNA – Đấy là những câu nói ngược đời cũ rích để mua vui cho đám người ngu ngốc ở quán rượu. Thế với người vừa xấu lại vừa ngu thì còn có lời tán tụng tồi tệ nào không?
IAGÔ –     Có quá xấu, quá ngu đi nữa.
Thì tinh ma vẫn chẳng kém gì vừa đẹp vừa khôn.
ĐEXĐÊMÔNA – Thật là thậm ngu! Chính những người tồi tệ nhất lại được ông tán tụng nhất! Thế với một người đàn bà thật sự đáng khen, một người tài đức có uy lực khiến kẻ tai quái nhất cũng phải thừa nhận, thì ông tán tụng ra sao?
IAGÔ –     Người đàn bà đẹp mà không bao giờ kiêu ngạo;
Nói năng hoạt bát mà không huyênh hoang;
Chẳng thiếu gì vàng, nhưng không diêm dúa
Ghìm ước muốn lại, chỉ: Bây giờ ta có thể;
Gặp khi nổi giận và có thể báo thù ngay,
Vẫn nén cơn giận và gạt nỗi mình bực tức;
Con người ấy chẳng bao giờ thiếu khôn ngoan
Đến đem cá thu, đổi lấy cá hồi;
Có ý nghĩ, nhưng kín đáo chẳng hề để hở;
Biết có kẻ theo sau mà không ngoái lại nhìn;
Thì đó là một con người, nếu thực sự có một con
người như vậy, để…
ĐEXĐÊMÔNA – Để làm gì?
IAGÔ – Để làm vú sữa cho những kẻ ngu đần và ti tiện(1).
ĐEXĐÊMÔNA – Ồ, câu kết thật là què quặt và non yếu. Êmilya, bà đừng học ông ta, mặc dầu đấy là chồng bà. Ông Caxiô, ông thấy thế nào? Có phải ông Iagô là một cố vấn hết sức sàm sỡ và bừa bãi không?
CAXIÔ – Thưa phu nhân, ông ấy vốn quen nói thẳng. Phu nhân nên quý mến ông ấy ở tư cách một quân nhân hơn là ở tư cách một nhà thông thái.
IAGÔ (Nói một mình) – Nó cầm tay nàng kìa. Hừ, hay lắm! Lại còn ghé vào tai thì thào nữa… Chỉ cần một mạng nhện nhỏ như thế này cũng đủ cho ta bắt được con ruồi lớn là thằng Caxiô. Ừ, cứ mỉm cười với cô ả đi! Cứ cười đi! Tao sẽ bẫy mày với chính cái điệu lịch sự của mày. Ngài nói đúng đấy… đúng thế: nếu những cái trò này có làm ngài mất chức phó tướng, thì tốt hơn hết là ngài không nên hôn luôn luôn ba ngón tay ngài, như ngài lại sắp sửa hôn bây giờ để tỏ ra mình là con người lịch sự. Hay lắm! Hôn đúng kiểu lắm! Lịch sự lắm! Quả là đúng lắm. Lại đưa ngón tay lên môi lần nữa kia à? Ước gì những ngón tay ấy là những ống bơm rửa ruột mày!
Có tiếng kèn trong hậu trường.
Mô tướng quân! Tôi nhận ra đúng tiếng kèn của tướng quân.
CAXIÔ – Đúng!
ĐEXĐÊMÔNA – Chúng ta hãy ra đón tiếp tướng quân.
CAXIÔ – Kìa, tướng quân đã đến.
Ôtenlô và tùy tùng ra.
ÔTENLÔ – Ồ, người nữ chiến sĩ xinh đẹp của ta!
ĐEXĐÊMÔNA – Ôtenlô yêu quý của thiếp!
ÔTENLÔ – Ta rất ngạc nhiên mà cũng vui mừng không kém thấy nàng đã tới đây trước ta. Ôi, niềm vui của tâm hồn ta! Nếu sau cơn phong ba nào cũng lại có cảnh thanh bình như thế này thì tha hồ cho gió thổi dựng cả người chết dậy, cho con thuyền chao đảo, khi vượt lên những ngọn sóng cao ngất như núi Ôlanhpơt, khi lao xuống như từ trên trời rơi xuống tận âm ty! Nếu bây giờ phải chết thì chết lúc này là hạnh phúc nhất vì, lúc này lòng ta cực kì vui sướng, ta e rằng trong tương lai mờ mịt, không còn có được một niềm hân hoan như thế.
ĐEXĐÊMÔNA – Thiếp cầu trời không phải như vậy, mà tình yêu và hạnh phúc của đôi ta sẽ ngày càng tăng thêm cùng với năm tháng.
ÔTENLÔ – Cầu xin thần linh từ bi cho nàng được như nguyện! Ta không thể nói hết được niềm vui này! Nó làm ta nghẹn ngào! Sung sướng quá! (Ôm hôn Đexđêmôna). Mong rằng đây, và đây nữa là mối bất hòa lớn nhất do trái tim đôi ta gây nên!
IAGÔ (nói một mình) – Ồ, bây giờ chúng bay tâm đồng ý hợp lắm. Nhưng rồi đây ta sẽ vặn trục cho chùng dây, lạc điệu cho mà xem, cũng thực như ta vốn là con người chân thực.
ÔTENLÔ – Thôi, chúng ta hãy tới lâu đài. Các bạn, có tin mới. Cuộc chiến tranh của chúng ta đã chấm dứt, bọn Thổ đã chìm sâu đáy biển. Các người quen cũ của ta ở trên đảo này sức khỏe ra sao? Hiền thê, ở đây mọi người sẽ quý mến nàng lắm đấy. Ta vốn rất được cảm tình ở đảo này. Ồ, hiền thê yêu dấu, ta nói huyên thiên quá, nỗi vui mừng đã làm ta nói năng lung tung. Ông Iagô, ông làm ơn ra cảng cho khuân hòm rương của tôi ở trên tàu xuống và mời cả ông thuyền trưởng lên đài. Ông này là một thuyền trưởng giỏi, tài năng đáng kính phục. Đexđêmôna, lại đây, một lần nữa, thật vui vẻ xiết bao được gặp lại nhau ở Saiprơt.
Ôtenlô, Đexđêmôna và tùy tùng vào.
IAGÔ – Anh ra ngay cảng gặp tôi. Lại đây. Nếu anh là người can đảm – như người ta thường nói, kẻ hèn kém khi yêu đương có thể trở nên cao thượng hơn hẳn cái bản chất bẩm sinh – thì anh hãy nghe tôi: đêm nay, tên phó tướng có phiên gác ở trạm vệ binh. Trước hết, tôi cần nói cho anh biết điều này: Đexđêmôna dứt khoát đã yêu hắn.
RÔĐÊRIGÔ – Yêu hắn? Ồ, không có lẽ.
IAGÔ – Hãy lấy ngón tay bịt cái mồm lại như thế này này mà nghe người ta dạy bảo. Anh đã thấy thoạt đầu nàng yêu thằng Mô mãnh liệt như thế nào, chỉ vì nghe nó huênh hoang khoác lác, bày đặt những chuyện hoang đường gian dối. Liệu nàng còn yêu mãi nó vì những chuyện ba hoa ấy không? Trong thâm tâm anh chớ có tin như vậy. Mắt nàng là phải được nuông chiều thỏa mãn, mà nhìn mãi cái thằng quỷ ấy nàng còn thấy thú vị nỗi gì? Khi máu huyết đã no chán hoan lạc, muốn nhen cho nó bùng lên nữa và để thỏa mãn những thèm khát mới, thì cần phải có vẻ ngoài đẹp đẽ, đáng yêu, phải có sự thông cảm về tuổi tác, về phong cách, về vẻ đẹp, tất cả những thứ đó thằng Mô đều không có. Giờ đây, thiếu những điều kiện cần thiết này, tất nhiên con người dịu dàng tế nhị ở nàng sẽ thấy mình đã lầm lỡ, rồi bắt đầu thấy ớn ngán, rồi đi đến chán ghét, kinh tởm thằng Mô. Chính cái bản chất của nàng sẽ dạy nàng, sẽ buộc nàng phải chọn lựa một lần nữa. Giờ đây, thưa ngài, ta hãy đồng ý là như thế, – mà cái đó thật hết sức rõ ràng, chắc chắn, – vậy thì, trên bậc thang của hạnh vận này, hỏi ai là người đứng cao bằng thằng Caxiô? Một thằng vô lại hết sức bẻm mép, chẳng có lương tâm gì ngoài việc làm ra vẻ ta đây lịch sự thanh tao để dễ dàng thỏa mãn những dục vọng vô sỉ, phóng đãng, hết sức thầm kín? Không có ai cả, phải, chẳng có ai! Một thằng vô lại xảo quyệt và tinh khôn, biết lợi dụng thời cơ, có con mắt khéo giả tạo những đức tính tốt đẹp, mặc dầu chẳng có một đức tính thực sự nào hết: một thằng vô lại quỷ quái! Nhưng thằng vô lại ấy lại bảnh trai, trẻ và có đủ mọi điều kiện cần thiết mà những cô nàng ngu dại, non nớt vẫn tìm kiếm. Một tên vô lại thối nát hoàn toàn! Và cô nàng đã chấm nó rồi đấy.
RÔĐÊRIGÔ – Tôi không thể nào tin được nàng lại như thế, nàng là một nàng tiên đức hạnh thập toàn.
IAGÔ – Tiên cái con khỉ! Rượu cô nàng uống cũng chỉ làm bằng nho! Nếu là tiên thì đã chẳng đời nào đi yêu thằng Mô: có mà tiên khối ra đấy! Anh không thấy cô nàng ve vuốt bàn tay thằng Caxiô à? Anh có nhìn thấy không?
RÔĐÊRIGÔ – Có, tôi có thấy. Nhưng đó chỉ là phép xã giao lịch sự mà thôi.
IAGÔ – Chuyện dâm ô thì có, tôi xin giơ tay thề đúng là như thế. Đấy là dấu hiệu và sự mở đầu đen tối cho cả một câu chuyện dâm đãng và những ý nghĩ xấu xa. Môi chúng nó sát lại gần nhau đến nỗi hơi thở hai đứa quyện vào nhau. Rôđêrigô, những ý nghĩ đê tiện lắm đấy! Khi những sự trao đổi như vậy đã mở đường thì hành động tối cao, chủ yếu, cái kết thúc xác thịt cũng không còn xa gì nữa. Xì! Nhưng thưa ông anh, ông anh hãy chịu khó để tôi điều khiển: tôi đã đưa ông anh từ Vơnidơ đến đây. Đêm nay anh phải nhận phiên gác, về nhiệm vụ thì tôi sẽ giao cho. Caxiô, nó không biết anh. Tôi sẽ lảng vảng ở gần đâu đấy. Hãy tìm cơ hội cố chọc tức nó bằng cách gây om sòm to tiếng, hoặc vi phạm kỷ luật, hoặc tùy anh, bằng bất cứ cách nào đó mà anh thấy thời cơ thuận tiện hơn cả.
RÔĐÊRIGÔ – Được rồi!
IAGÔ – Thằng ấy nóng nẩy, dễ nổi cáu lắm và rất có thể nó sẽ đập cho anh mấy gậy. Cứ khiêu khích cho nó đánh: vì chỉ cần có thế thôi là tôi cũng sẽ khích động được người Saiprơt nổi lên làm loạn, mà muốn dẹp đi cho yên trở lại thì chỉ còn có cách là cất chức thằng Caxiô. Như vậy, với những biện pháp tôi sẽ dùng để giúp đỡ anh, anh sẽ đạt được ước muốn nhanh chóng hơn và tôi cũng gạt được trở ngại, nếu không, chúng ta không thể hy vọng thành công.
RÔĐÊRIGÔ – Nhất định tôi sẽ làm việc ấy, nếu có thời cơ thuận lợi.
IAGÔ – Tôi bảo đảm điều đó với anh. Lát nữa, nhớ vào gặp tôi trên lâu đài. Bây giờ tôi còn phải đi lấy hành lý của tên Mô đem lên bờ. Tạm biệt.
RÔĐÊRIGÔ – Tạm biệt.
Vào.
IAGÔ – Caxiô yêu nàng, chắc chắn là như thế rồi. Còn nàng có yêu hắn không, cái đó cũng rất có thể, có nhiều khả năng là có. Về thằng Mô, mặc dầu ta không thể nào ưa được nó, nhưng phải thừa nhận nó là một người chung thủy, giầu tình cảm, cốt cách cao thượng và dám chắc là đối với Đexđêmôna, nó sẽ là một người chồng hoàn hảo. Còn ta, ta cũng yêu nàng. Không phải hoàn toàn vì nhục dục, – mặc dầu nếu có cơ hội, ta cũng sẵn sàng phạm một tội tầy đình như vậy, – nhưng một phần là để thỏa chí trả thù, vì ta cũng ngờ thằng Mô dâm đãng đã nhảy vào giường của ta. Ý nghĩ ấy, như một thứ thuốc độc, vẫn đục khoét ta. Chừng nào chưa thanh toán được việc này với nó, vợ đổi vợ, thì không gì có thể làm ta vui lòng được. Nếu thất bại thì ít nhất ta cũng phải reo vào đầu óc thằng Mô một sự ghen tuông lồng lộn mà lý trí không tài nào cứu chữa nổi. Muốn vậy, nếu cái thằng chó chết Rôđêrigô kia, mà ta vẫn phải kìm giữ(1) sợ nó quá ham mồi mà nóng nẩy vội vàng, nếu nó chịu để ta dẫn dắt thì ta sẽ tóm được chỗ hiểm(2) của thằng Maicơn Caxiô, ta sẽ gièm pha bôi nhọ nó với thằng Mô, vì ta e thằng Caxiô cũng đã chui vào chăn vợ ta(3), thằng Mô sẽ phải cảm ơn ta, yêu mến ta, hậu thưởng ta về cái công đã biến nó thành một con lừa tối ngu xuẩn và làm cho nó mất ăn ngon ngủ yên, đến điên cuồng rồ dại. Phương sách là như vậy, nhưng cũng còn mơ hồ. Diện mạo của quỷ kế chỉ hiện rõ khi thực hành mà thôi.
Vào.
CẢNH II
Một phố.
Một người truyền lệnh tay cầm tờ tuyên cáo ra.
Dân chúng theo sau.
NGƯỜI TRUYỀN LỆNH – Theo ý muốn của ngài Ôtenlô, vị chủ tướng anh dũng và cao quý của chúng ta, nhân có tin chắc chắn vừa nhận được về hạm đội Thổ Nhĩ Kì hoàn toàn bị phá hủy, toàn dân hãy ăn mừng thắng lợi: khiêu vũ, đốt pháo hoa, vui chơi tùy theo ý thích. Vì ngoài tin vui kể trên, hôm nay còn là ngày lễ thành hôn của chủ tướng. Đấy là ý người muốn tuyên cáo cho toàn dân cùng biết. Các công sở đều mở cửa; từ giờ này là năm giờ cho đến khi chuông điểm mười một tiếng, mọi người tha hồ ăn uống vui chơi. Cầu Trời ban phước lành cho đảo Saiprơt và chủ tướng Ôtenlô cao quý của chúng ta.
Tất cả vào.
CẢNH III
Một phòng rộng trong lâu đài
Ôtenlô, Đexđêmôna, Caxiô và tùy tùng ra.
ÔTENLÔ – Ông Maicơn Caxiô, đêm nay ông hãy lo việc canh phòng. Chúng ta phải biết giữ mình, chớ vui chơi đến chỗ quá độ.
CAXIÔ – Iagô đã nhận được chỉ thị về công việc phải làm. Tuy nhiên, tôi sẽ đích thân chăm lo việc này.
ÔTENLÔ – Iagô là người hết sức trung thực. Thôi, chúc ông một đêm tốt lành, ông Maicơn. Sáng mai, ông đến sớm cho tôi gặp bàn công việc. (Với Đexđêmôna). Lại đây, em yêu quý, mọi việc thu xếp xong, chỉ còn chờ kết quả; trái quả hạnh phúc giữa đôi ta vẫn còn chưa hái đấy! Tạm biệt ông Caxiô.
Ôtenlô, Đexđêmôna và tùy tùng vào. Iagô ra.
CAXIÔ – Chào ông Iagô, chúng ta ra trạm gác đi thôi.
IAGÔ – Đã đến giờ đâu, ông phó tướng. Chưa đến mười giờ. Chủ tướng cáo biệt chúng ta sớm như vậy là để được ân ái với nàng Đexđêmôna đó thôi. Chúng ta cũng chẳng nên trách cứ. Chủ tướng ta chưa được vui vầy với nàng đêm nào, mà nàng thì đúng là một vưu vật của Trời.
CAXIÔ – Một giai nhân tuyệt thế!
IAGÔ – Và tôi xin cam đoan là rất nhiều vui thú đấy.
CAXIÔ – Quả thật nàng là một nữ lang xinh tươi, thanh lịch nhất đời.
IAGÔ – Khóe mắt nàng mới tuyệt làm sao. Cứ như là đánh trống thổi kèn khiêu khích.
CAXIÔ – Một khóe mắt như chào mời, nhưng tôi thấy vẫn rất khiêm tốn, nhũn nhặn.
IAGÔ – Và khi nàng nói, chẳng phải như có tiếng kèn thôi thúc yêu đương đó sao?
CAXIÔ – Quả là một con người toàn mỹ.
IAGÔ – Chúc cho chăn gối của hai người tràn đầy hạnh phúc. Này ông phó tướng, tôi có một vò rượu vang. Ngoài kia có hai anh chàng hào hoa lịch sự người đảo Sairpơt, đang mong muốn được nâng cốc chúc mừng sức khỏe hắc tướng quân Ôtenlô.
CAXIÔ – Ông Iagô, đêm nay thì không được. Tửu lượng tôi kém lắm. Tôi ước ao phép lịch sự nên đặt ra một tục lệ nào khác để vui với nhau thì hơn.
IAGÔ – Ồ, hai người này là bạn của chúng ta. Chỉ một cốc thôi, tôi sẽ uống hộ ông.
CAXIÔ – Đêm nay, tôi chỉ uống có một cốc, mà đã pha thêm nước lã, thế mà ông xem đấy, tôi đã thay đổi thế nào! Tôi rất khổ tâm vì nhược điểm này và chẳng dám thử thách cái kém cỏi của tôi thêm nữa.
IAGÔ – Ô kìa, ông! Đêm nay là một đêm vui chơi kia mà. Mấy anh bạn lịch sự của ta họ cũng muốn vậy.
CAXIÔ – Thế họ đâu?
IAGÔ – Ở ngoài cửa kia, xin ông cho gọi họ vào.
CAXIÔ – Được, tôi sẽ gọi, nhưng thật tình là tôi không thích.
Vào.
IAGÔ – Ta chỉ cần chuốc cho hắn uống thêm một cốc nữa thôi, cộng với cốc hắn vừa uống đêm nay là hắn sẽ dễ gây gổ sinh sự như con chó nhà cô nhân tình trẻ của ta… Còn anh chàng Rôđêrigô ngốc nghếch yếu hèn, bị ái tình làm cho con người gần như lộn ngược, đêm nay đã nốc cạn từng cốc vại để chúc mừng Đexđêmôna và đang đứng gác. Ba anh chàng Saiprơt kia, – tính khí ngông nghênh kiêu căng, lúc nào cũng nhăm nhăm bảo vệ danh dự, đúng là những phần tử tiêu biểu cho hòn đảo hiếu chiến này, – đêm nay ta cũng vừa chuốc rượu cho chúng uống hàng cốc đầy và chúng cũng phải làm nhiệm vụ canh gác. Giữa cái đám ma men chếnh choáng ấy, ta sẽ khích cho Caxiô phạm một hành vi gì đó có thể xúc phạm đến đảo này. Nhưng, họ ra kia rồi. Nếu kết quả hoàn toàn phù hợp với mơ ước của ta thì con thuyền của ta sẽ thuận buồm xuôi gió, phăng phăng lướt tới.
Caxiô lại ra cùng với Môntanô và một số nhà quý tộc
có người hầu mang rượu đi theo sau.
CAXIÔ – Thề có trời làm chứng, quả là người ta đã ép tôi uống nhiều rồi!
MÔNTANÔ – Quả thật uống ít lắm. Cũng đúng như tôi là một quân nhân, ông mới uống không quá một cút.
IAGÔ – Bay đâu, rót rượu! (Hát)
Hãy để ta chạm cốc lanh canh;
Hãy để ta chạm cốc lanh canh.
Người lính cũng chỉ là người.
Đời người ngắn chẳng tầy gang,
Vậy hãy để mặc cho người lính tha hồ uống!
Rót rượu ra đây, chúng bay.
CAXIÔ – Trời ơi, bài hát tuyệt hay.
IAGÔ – Tôi học được ở bên Anh đấy, bên ấy quả là họ bợm rượu. Còn các anh chàng Đan Mạch, Đức, Hà Lan bụng phệ, nào, uống đi! – so với Anh thật chẳng thấm vào đâu!
CAXIÔ – Vậy người Anh của ông uống rượu giỏi thế cơ à!
IAGÔ – Chứ sao, anh Đan Mạch say đến lăn quay ra, thì họ vẫn điềm nhiên uống như không. Họ chưa cần đổ mồ hôi, anh chàng người Đức đã kềnh. Chưa rót thêm cốc khác, họ đã làm anh Hà Lan nôn mửa rồi!
CAXIÔ – Xin nâng cốc chúc mừng sức khỏe chủ tướng chúng ta.
MÔNTANÔ – Xin tán thành ông phó tướng, tôi sẽ thắng rượu ông cho mà xem.
IAGÔ – Ôi! Nước Anh Cát Lợi tươi đẹp! (Hát)
Vua Xtêphan là một người đáng quý,
Chiếc quần cộc của ngài giá chỉ có một cơ-rao(1) )
Ngài còn chê đắt mất sáu penxơ,
Và mắng người thợ may là đồ khốn nạn.
Ngài là người tên tuổi lẫy lừng,
Còn mi chỉ là kẻ hạ lưu.
Chính bệnh kiêu xa làm hại nước,
Hãy lấy chiếc áo cũ mà mặc vào.
Bay đâu, rót rượu!
CAXIÔ – Ồ, bài hát này còn tuyệt hơn bài lúc nãy.
IAGÔ – Ông có muốn nghe hát lại không?
CAXIÔ – Thôi, tôi cho kẻ nào mà làm những điều như vậy là không xứng đáng với địa vị mình. Phải, trời đứng trên tất cả; có những linh hồn cần phải cứu vớt mà cũng có những linh hồn không cần cứu vớt.
IAGÔ – Đúng thế, thưa ông phó tướng.
CAXIÔ – Về phần tôi, nói thế này tôi không có ý xúc phạm chủ tướng hay bất kì một người có danh vọng nào khác, tôi mong được cứu vớt.
IAGÔ – Tôi cũng vậy, thưa phó tướng.
CAXIÔ – Đúng, nhưng xin phép ông, ông phải sau tôi; phó tướng phải được cứu vớt trước hiệu úy chứ… Thôi, ta không nói chuyện ấy nữa; hãy trở lại công việc của ta… Xin Thượng đế tha tội cho chúng con! Thưa các ngài, chúng ta phải lo đến công việc… Các ngài đừng nghĩ là tôi say: đây là ông hiệu úy của tôi; đây là bàn tay phải của tôi, và đây là bàn tay trái; tôi không say đâu!… Tôi đứng vẫn còn vững, nói năng vẫn đâu ra đấy đấy chứ.
TẤT CẢ – Đâu ra đấy lắm!
CAXIÔ – Hẳn chứ; vậy các ngài không được cho là mỗ say đấy nhé!
Vào.
MÔNTANÔ – Các ông, ta ra trạm gác đi. Và cắt đặt việc canh phòng.
IAGÔ – Ngài xem anh chàng vừa ra khỏi đây… Một quân nhân xứng đáng đứng bên cạnh Xêda(1) mà chỉ huy. Nhưng cũng xin ngài nhìn cả vào thói hư của ông ta. Tật xấu cũng chẳng kém gì tài cao, bên tám lạng, bên nửa cân. Thực đáng tiếc cho ông ta. Tôi e rằng một ngày bất hạnh nào đó tật xấu ấy phát ra, sự tin cậy của Ôtenlô tướng quân đối với ông ta sẽ làm rung chuyển cả hòn đảo này.
MÔNTANÔ – Nhưng ông ta có hay như thế không?
IAGÔ – Trước khi đi ngủ, bao giờ cũng vậy. Nếu không có rượu ru ngủ thì ông ta thức suốt hai mươi bốn tiếng đồng hồ liền không chợp mắt nổi.
MÔNTANÔ – Tốt hơn hết là nên cho Ôtenlô tướng quân biết. Có thể ngài không thấy. Hoặc do ngài vốn rộng lượng nên chỉ mến chuộng những nết tốt biểu hiện ra ngoài của Caxiô mà không để ý đến những thói hư tật xấu. Có đúng thế không ông?
Rôđêrigô ra.
IAGÔ (nói riêng với Rôđêrigô) – Thế nào, kìa Rôđêrigô. Hãy chạy ngay theo tên phó tướng.
Rôđêrigô vào.
MÔNTANÔ – Thực đáng tiếc là ngài Mô cao quý đã sơ suất giao phó một chức vụ hết sức quan trọng là chức phó tướng của mình cho một người mắc phải cố tật như vậy. Nói cho ngài biết điều đó là một việc làm trung thực.
IAGÔ – Dù có các cho tôi cả hòn đảo xinh đẹp này tôi cũng chịu thôi. Tôi rất mến Caxiô và sẽ tìm hết cách chữa cho ông ta khỏi tật xấu ấy. Nhưng nghe kìa, có tiếng kêu gì vậy?
Tiếng kêu trong hậu trường:
“Cứu tôi với! Cứu tôi với!”
Caxiô lại ra, đuổi theo Rôđêrigô.
CAXIÔ – Thằng vô lại! Thằng khốn nạn!
MÔNTANÔ – Có chuyện gì vậy, ông phó tướng?
CAXIÔ – Một thằng khốn nạn mà lại dám dạy ta làm bổn phận! Ta phải cho nó một trận nhừ tử(1).
RÔĐÊRIGÔ – Đánh tôi à?
CAXIÔ – Mày còn nói láo hả, đồ chó?
Đánh Rôđêrigô.
MÔNTANÔ (giữ Caxiô lại) – Ấy, ông phó tướng, xin ông hãy dừng tay.
CAXIÔ – Ông bỏ tôi ra, không tôi đánh vỡ sọ ông bây giờ.
MÔNTANÔ – Này, này, ông say rồi!
CAXIÔ – Này say!
Hai người đánh nhau.
IAGÔ (nói riêng với Rôđêrigô) – Kìa, chạy ra ngoài kêu toáng lên là có loạn, mau lên!
Rôđêrigô vào.
Ấy, ông phó tướng… Trời ơi, các ngài, giúp tôi với. Ấy ông phó tướng! Kìa, ngài Môntanô. Giúp tôi với, các ngài! Canh với gác thế này thì khá thật!
Có tiếng chuông.
Đứa nào đánh chuông đấy? Đồ quỷ! Cả thành phố thức dậy bây giờ! Trời đất ơi, ông phó tướng, hãy dừng tay lại, không có ông sẽ muôn đời mang nhục đấy!
Ôtenlô lại ra với một đám tùy tùng.
ÔTENLÔ – Ở đây có chuyện gì thế?
MÔNTANÔ – Trời ơi! Tôi còn đang chảy máu đây! Tôi bị thương khéo chết mất.
ÔTENLÔ – Muốn sống thôi ngay cả, nào!
IAGÔ – Dừng tay lại! Kìa phó tướng, ngài Môntanô. Các ngài quên hết không còn nghĩ gì đến cương vị, đến bổn phận nữa à? Dừng lại! Chủ tướng nói với các ngài kìa! Dừng lại, rõ xấu hổ!
ÔTENLÔ – Thế nào! Vì đâu xảy ra chuyện này? Chúng ta hóa thành người Thổ Nhĩ Kì cả rồi sao, mà đối xử với nhau bằng những cách chính Trời cũng đã ngăn cấm bọn Thổ không được làm? Vì lòng liêm sỉ của người theo đạo Gia tô, hãy chấm dứt ngay chuyện đánh lộn man rợ này đi. Kẻ nào còn nhúc nhích chân tay để thỏa mãn cơn giận dữ của mình là kẻ ấy coi nhẹ tính mạng mình đấy. Hễ động đậy là chết ngay lập tức. Hãy im ngay tiếng chuông thê thảm kia đi! Nó gây kinh hoàng làm náo loạn cả đảo. Có chuyện gì vậy, các ngài? Iagô trung thực, nom anh có vẻ ủ rũ đau khổ, hãy nói đi. Ai đã gây sự trước? Vì tình yêu của anh đối với ta, ta đòi anh phải nói.
IAGÔ – Tôi không được rõ… Vừa mới ngay đây thôi, tất cả còn là bạn thân với nhau, vui vẻ thắm thiết với nhau như cô dâu chú rể lúc thay quần áo sắp lên giường. Thốt nhiên, như có hung tinh nào chiếu vào làm người ta điên dại, hai bên cùng tuốt gươm ra lao vào ngực nhau mà huyết chiến. Tôi không thể nói được câu chuyện gây lộn đáng tiếc này bắt đầu ra sao, và tôi thà cụt mất đôi chân trong một cuộc chiến đấu oanh liệt nào đó còn hơn là phải tham gia vào chuyện này.
ÔTENLÔ – Maicơn, thế nào, sao ông lại có thể mất trí đến như vậy?
CAXIÔ – Xin tướng quân tha thứ cho, tôi không thể nói được.
ÔTENLÔ – Môntanô tôn ông, xưa nay ông vốn là người nhã nhặn. Thiên hạ đều biết tiếng ông là con người điềm đạm, nghiêm túc ngay từ khi ông còn trẻ; tên tuổi ông, những bậc hiền giả nhất cũng phải ca tụng. Vậy cớ sao mà đến nỗi giờ đây ông lại làm tổn thương đến tiếng tăm của ông như vậy, phí hoài thanh danh để mang tiếng là một anh chàng náo loạn lúc đêm hôm? Ông hãy trả lời tôi điều đó.
MÔNTANÔ – Ôtenlô tôn ông, tôi bị thương nặng có cơ nguy đến tính mạng. Ông Iagô, tùy tướng của ngài, có thể nói ngài rõ tất cả những điều tôi biết, để đỡ cho tôi khỏi phải nói, giờ đây nói nhiều có thể làm tôi đau đớn thêm. Mà tôi cũng không hề thấy đêm nay tôi đã nói câu gì hoặc làm điều gì sai sót, trừ phi lo lắng cho bản thân mình đôi khi là một tật xấu, và tự vệ khi bị hành hung là một tội lỗi.
ÔTENLÔ – Trời, máu ta đã bắt đầu lấn át lý trí, cơn giận sắp che mờ mọi suy nghĩ sáng suốt, đang tìm cách điều khiển ta. Ta chỉ cần nhúc nhích, hoặc giơ cánh tay này lên là kẻ dũng mãnh nhất trong đám các ngươi cũng sẽ gục dưới sự trừng phạt của ta! Hãy nói cho ta rõ câu chuyện loạn đả xấu xa này đã bắt đầu ra sao, ai đã gây ra chuyện này. Và kẻ nào xét ra đích thực có lỗi thì dù là anh em sinh đôi cùng ra đời một lúc với ta, kẻ đó cũng đừng hòng trông cậy ở ta. Hừ! trong một thành phố vẫn còn rối ren vì chiến tranh này, lòng dân còn đang run sợ, thế mà các ngươi dám gây lộn riêng, đánh lẫn nhau giữa lúc đêm hôm khuya khoắt, ở ngay nơi các ngươi được giao nhiệm vụ canh gác giữ gìn an ninh! Thật là quái gở! Iagô, ai gây sự trước?
MÔNTANÔ – Nếu vì tình bè bạn, vì tình đồng đội mà ông thiên vị, nói hơn nói kém sự thật thì ông không đáng là một quân nhân.
IAGÔ – Ông đừng dồn ép tôi như thế. Thà tôi bị cắt mất lưỡi còn hơn là để lưỡi tôi xúc phạm đến ông Maicơn Caxiô. Nhưng tôi tin rằng cứ nói sự thật cũng sẽ chẳng có hại gì cho ông ấy. Thưa chủ tướng, sự thể như sau: Ông Môntanô và tôi đang trò chuyện thì có một người chạy vào, miệng kêu cứu ầm ĩ, ông Caxiô đuổi theo sau tay cầm gươm lăm lăm chực chém người kia. Thưa chủ tướng, ông Môntanô đây ra chặn ông Caxiô lại, nài xin ông ta dừng tay. Còn tôi thì đuổi theo cái thằng đang kêu ầm lên kia, sợ để nó kêu như vậy (và điều này đã xảy ra) sẽ gây kinh hoàng trong khắp thành phố. Thằng đó nhanh chân chạy thoát, mà tôi cũng vội quay về, nhất là lại nghe thấy tiếng gươm đao loảng xoảng, và ông Caxiô chửi bới ầm ĩ, điều mà cho đến đêm nay tôi chưa bao giờ thấy. Khi tôi quay trở lại (vì sự việc xảy ra rất nhanh) thì đã thấy hai người đang xô xát, đâm chém nhau, đúng như lúc chủ tướng đích thân đến can họ ra. Tôi chỉ biết có thế không thể nói được gì hơn nữa. Nhưng con người ta ai cũng là người, người tốt nhất cũng có đôi khi lầm lỡ… Tuy ông Caxiô đã trót phạm tới ngài đây chút ít (trong lúc cuồng nộ thì đến bạn tốt nhất người ta cũng đánh), nhưng tôi tin là chắc gã bỏ chạy kia đã làm điều gì xúc phạm quá đáng với ông Caxiô, nên ông đã không thể bình tĩnh bỏ qua được…
ÔTENLÔ – Iagô, ta biết rồi, vì lòng ngay thẳng và tình yêu bạn, ông đã lược bớt chuyện này đi cho Caxiô nhẹ tội. Caxiô, ta mến ngươi, nhưng từ nay ngươi không còn là tùy tướng của ta nữa.
Đexđêmôna lại ra, có người theo hầu.
Kìa, đến người yêu hiền dịu của ta cũng bị thức giấc! Ta sẽ trị tội ngươi để làm gương.
ĐEXĐÊMÔNA – Chẳng hay có việc gì xảy ra vậy?
ÔTENLÔ – Em yêu quý, giờ đây thì mọi việc đã ổn, em hãy trở về yên nghỉ. (Nói với Môntanô). Còn vết thương của ông, ta sẽ tự tay săn sóc chạy chữa. Các người đưa ông ấy đi.
Người ta dìu Môntanô đi.
Iagô, hãy đi xem xét cẩn thận khắp thành phố và làm yên lòng những người hoảng hốt vì cuộc ẩu đả tồi tệ này. Lại đây, Đexđêmôna. Cuộc đời người lính thường vẫn bị những chuyện xung đột lôi ra khỏi giấc ngủ êm đềm như vậy đấy.
Tất cả vào, trừ Iagô và Caxiô.
IAGÔ – Sao, ông phó tướng, ông bị thương đấy à?
CAXIÔ – Vâng, không gì chữa được.
IAGÔ – Lạy Chúa, cầu trời phù hộ ông không bị như thế.
CAXIÔ – Thanh danh, thanh danh, thanh danh! Ôi, tôi đã mất hết thanh danh! Tôi đã mất cái phần bất tử trong con người tôi rồi, phần còn lại chỉ là thú vật!… Thanh danh của tôi, ôi Iagô, thanh danh của tôi!
IAGÔ – Tôi vốn là con người thật thà, tôi lại cứ tưởng là ông bị thương trên thân thể. Cái đó còn có ý nghĩa quan trọng hơn là bị tổn thương thanh danh. Thanh danh chẳng qua chỉ là một định kiến vô bổ và giả dối, nhiều khi không cần tài đức gì mà vẫn có, và cũng nhiều khi không đáng mất vẫn cứ mất. Ông chẳng mất một chút thanh danh nào hết, trừ phi ông tự cho là mình đã mất. Này, ông ơi, chẳng thiếu gì cách để lấy lại lòng tin yêu của chủ tướng. Vừa rồi ông bị hắt hủi chẳng qua vì chủ tướng đang cơn giận dữ. Trừng phạt ông như thế là vì chính trị hơn là vì ác tâm, cũng chẳng khác gì ta đánh con chó vô tội của mình để dọa một con sư tử hung hăng. Ông cứ van nài chủ tướng là ngài sẽ hồi tâm.
CAXIÔ – Thà tôi nài xin khinh bỉ còn hơn đánh lừa một người chủ tướng tốt như vậy để ngài lại tin dùng một tùy tướng nhẹ dạ, rượu chè be bét và ăn nói lung tung. Say rượu! Nói năng như con vẹt! Cãi lộn! Huênh hoang! Chửi bới! Nói nhăng nói nhít với bóng của mình! Ôi, thần rượu vô hình, nếu ngươi không có tên để gọi, thì ta phải gọi ngươi là con quỷ!
IAGÔ – Lúc nãy ông vác gươm đuổi ai vậy? Hắn đã làm gì ông thế?
CAXIÔ – Tôi cũng không biết nữa.
IAGÔ – Sao lại có thể thế được?
CAXIÔ – Tôi nhớ rất nhiều thứ, nhưng chẳng nhớ cái gì rõ rệt; nhớ có một cuộc cãi lộn, nhưng chẳng rõ duyên cớ vì đâu. Trời ơi! Làm thế nào mà người ta lại đi nuốt kẻ thù vào bụng để nó lấy cắp mất trí khôn, và sao lại có thể lấy làm vui vẻ, thích thú, phởn phơ, đắc chí mà tự biến mình thành con vật!
IAGÔ – Ồ, thế là ông đã đỡ nhiều rồi. Làm thế nào mà ông đã chóng bình phục lại được như thế?
CAXIÔ – Con ma rượu đã vui lòng nhường chỗ cho con quỷ giận dữ. Ở tôi, cứ khuyết điểm này hết thì lại tòi ra khuyết điểm khác, khiến tôi hết sức tự khinh mình.
IAGÔ – Thôi đi, ông là một nhà luân lý quá nghiêm khắc. Căn cứ vào thời gian, vị trí và hoàn cảnh xứ này hiện nay, tôi thành tâm mong chuyện vừa rồi không xảy ra; nhưng vì việc đã lỡ rồi, ông hãy tính cách thu xếp sao cho có lợi cho ông!
CAXIÔ – Nếu tôi xin chủ tướng cho phục chức, ngài sẽ bảo tôi là một thằng say rượu. Dù tôi có nhiều mồm như mãng xà tinh Hyđra(1) thì một câu trả lời như vậy cũng đủ làm tôi câm họng. Làm con người lúc thì khôn ngoan, lúc lại phát rồ phát dại, giờ đây lại như một con vật, lạ thật! Quá chén một chút thật là tai hại và rượu kia chính là con quỷ.
IAGÔ – Này, thôi đi ông ơi, rượu vang ngon là người bạn hiền khi ta biết dùng cho có điều độ; đừng nguyền rủa nó nữa. Ông phó tướng, tôi chắc là ông biết tôi quý mến ông chứ!
CAXIÔ – Vâng, tôi biết lắm. Tôi đã quá chén say sưa be bét!
IAGÔ – Ông ạ, ông hay bất cứ ai, tất cũng có lần có thể say. Bây giờ tôi bảo ông nên làm thế nào nhé. Phu nhân của chủ tướng ta giờ đây chính là chủ tướng đó. Tôi có thể nói như vậy vì chủ tướng hiện nay lúc nào cũng chỉ mê mải, say sưa chiêm ngưỡng, tôn thờ đức hạnh và sắc đẹp của vợ. Ông hãy đến thú thực hết với phu nhân, năn nỉ phu nhân giúp cho ông được phục hồi chức cũ. Phu nhân vốn tính người hết sức rộng rãi, hiền hậu, hiểu biết, đức hạnh, coi việc không giúp được ai quá mức người ta yêu cầu là một điều đáng trách. Mối quan hệ giữa ông và chồng phu nhân đã đứt, ông hãy nài xin phu nhân nối lại. Tôi xin lấy cả gia sản ra cuộc với bất kì cái gì cũng được, là tình thân rạn vỡ giữa ông và Mô tướng quân rồi ra sẽ càng thắm thiết hơn xưa.
CAXIÔ – Ông khuyên bảo tôi chí phải.
IAGÔ – Tôi đảm bảo với ông, đó là vì tình thân yêu thành thực và lòng trung hậu ngay thẳng của tôi.
CAXIÔ – Tôi hoàn toàn tin như vậy. Ngay sáng sớm mai, tôi sẽ đến cầu xin với bà Đexđêmôna đức hạnh can thiệp giúp. Nếu việc này thất bại thì số phận tôi thực là tuyệt vọng.
IAGÔ – Ông nói đúng đấy. Thôi xin chào phó tướng. Tôi còn phải đến chỗ canh gác.
CAXIÔ – Xin chào ông, ông Iagô trung thực.
Caxiô vào.
IAGÔ – Thế này thì còn ai dám bảo ta đóng vai một tên khốn nạn? Khi lời ta khuyên bảo rất thẳng thắn, chân thực, đáng tin và thực tình, đó đúng là cách để lấy lại lòng yêu của thằng Mô? Vì lôi cuốn nàng Đexđêmôna thương người vào bất cứ một chuyện cầu xin chân thực nào là một việc hết sức dễ dàng, bản tính nàng rộng rãi như trời đất. Còn đối với nàng, làm cho tên Mô phải xiêu lòng chiều ý, dù là để buộc hắn không chịu lễ rửa tội, không dự các buổi lễ và không nhận mọi dấu phép để chuộc tội, nàng có thể tùy ý muốn thắt lại cởi ra, thế nào cũng được, ý muốn của nàng là chúa tể ngự trị tình cảm mềm yếu của tên Mô, vì hồn vía nó đã bị tình yêu trói chặt. Ta khuyên Caxiô cách hành động đưa thẳng đến thành công, thì làm sao ta lại có thể là một tên khốn nạn được? Ôi, diêm vương địa ngục! Khi ma quỷ muốn gây ra những tội lỗi đen tối nhất, chúng trước hết gợi lên những cảnh thần tiên, như ta đang làm đây! Trong lúc thằng ngốc thật thà kia nài xin Đexđêmôna gỡ tội cho hắn, và khi cô nàng ra sức bênh vực hắn với tên Mô thì ta sẽ rót thuốc độc vào tai thằng này, rằng vợ nó xin cho Caxiô như thế là vì nhục dục dâm tà. Như vậy, cô nàng càng gắng giúp Caxiô bao nhiêu thì lại càng phá vỡ lòng tin của tên Mô đối với cô nàng bấy nhiêu. Thế là ta sẽ biến đức hạnh của nàng thành nhựa, biến lòng thương người của nàng thành lưới, để rồi bẫy tất cả chúng nó vào đó.
Rôđêrigô ra.
Kìa, Rôđêrigô, thế nào?
RÔĐÊRIGÔ – Tôi cố công theo đến đây để săn bắt, nhưng chẳng được như con chó đuổi mồi, mà chỉ là để góp thêm tiếng sủa. Tiền tôi đã gần cạn, đêm nay lại bị nện một trận nên thân. Tôi nghĩ kết quả sẽ chỉ là thế này thôi: đánh đổi lấy mọi nỗi vất vả, tôi sẽ có được nhiều kinh nghiệm. Và như vậy là với túi tiền sạch trơn, tôi sẽ lại trở về Vơnidơ, có thêm được chút ít khôn ngoan mà thôi.
IAGÔ – Đáng thương thay những kẻ không kiên nhẫn! Vết thương nào chẳng phải dần dần mới khỏi? Anh cũng biết là chúng ta hành động với đầu óc khôn ngoan chứ không phải với phép phù thủy, mà đầu óc khôn ngoan thì cũng phải phụ thuộc vào thời gian chậm chạp. Mọi sự chẳng đã tốt đẹp đó sao? Đồng ý là Caxiô đã đánh anh, nhưng bằng một vết xây xát xoàng ấy, anh đã cách chức được Caxiô. Tuy có nhiều thứ mọc nhanh dưới ánh mặt trời, nhưng cây ra hoa sớm thì quả cũng sớm chín. Hãy nén đợi ít lâu. Trời ơi! đã sáng rồi kìa. Thú vui và hành động khiến thời gian như ngắn lại. Anh đi đi thôi. Hãy trở về nơi người ta đã quy định cho anh. Thôi đi đi, tôi đã bảo mà. Sau này, anh sẽ còn được biết thêm nhiều chuyện khác. Thôi, đi đi.
Rôđêrigô vào.
Có hai việc phải làm. Vợ ta phải nói lót với bà chủ giúp Caxiô. Ta sẽ dặn cô ta. Trong khi đó ta sẽ kéo tên Mô ra
chỗ khác, rồi đưa nó trở về đúng lúc để thấy Caxiô đang nài nỉ vợ nó.
– Đúng, cách làm là như vậy. Không nên vì thờ ơ, chậm trễ mà hỏng hết mưu kế.
Vào.

HỒI BA
CẢNH I
Saiprơt. Trước lâu đài.
Caxiô ra cùng với mấy nhạc công.
CAXIÔ – Các ông hãy dừng lại đây chơi một bài gì ngăn ngắn, và nhớ nói: “Xin chào mừng chủ tướng”(1), tôi sẽ hậu thưởng công khó nhọc cho các ông.
Nhạc.
Hề ra.
HỀ – Này các thầy, nhạc cụ của các thầy đã ở Naplơ rồi hay sao mà lại ngạt giọng mũi thế?
NHẠC CÔNG – Cái gì hở ông?
HỀ – Xin hỏi các thầy những cái này là nhạc cụ gió phải không?
NHẠC CÔNG I – Vâng, quả đúng thế.
HỀ – Ờ, ở chỗ này có treo cái đuôi(2).
NHẠC CÔNG I – Ông thấy câu chuyện treo ở đâu ạ?
HỀ – Trời đất ơi! các nhạc cụ gió mà tôi biết, cái nào mà chẳng có. Nhưng, này tiền đây, đưa các thầy. Quan chủ tướng mê tiếng nhạc của các thầy quá đến nỗi vì chỗ thân tình, xin các thầy đừng làm ồn nữa.
NHẠC CÔNG I – Vâng, thưa ông, chúng tôi sẽ thôi ạ.
HỀ – Nếu các thầy có thứ nhạc nào không nghe thấy được tiếng thì các thầy lại cứ tiếp tục. Còn cái thứ nhạc nghe thấy tiếng được, như người ta nói, thì quan chủ tướng ngài không thiết.
NHẠC CÔNG I – Loại nhạc ấy, thưa ông, chúng tôi không có ạ.
HỀ – Vậy thì mời các thầy cất tất cả kèn, sáo vào đẫy, vì tôi phải đi đây. Các thầy đi đi cho. Biến đi. Bước!
Các nhạc công vào.
CAXIÔ – Anh có nghe thấy không, anh bạn hiền của tôi?
HỀ – Không, tôi không nghe thấy anh bạn hiền của ông, tôi chỉ nghe thấy ông nói thôi!
CAXIÔ – Thôi, xin anh đừng đùa nữa. Đây, có một đồng tiền vàng nhỏ tặng anh. Nếu bà hầu cận của vợ quan chủ tướng đã dậy, nhờ anh làm ơn nói với bà ta có một người tên là Caxiô muốn được hân hạnh hầu chuyện. Anh có vui lòng giúp tôi không?
HỀ – Thưa ông, bà ấy đã dậy rồi. Nếu bà ta chịu đến đây, có thể tôi sẽ nói hộ ông.
CAXIÔ – Vâng, nhờ ông giúp cho!
Hề vào. Iagô ra.
Kìa, ông Iagô, ông đến thật vừa khéo.
IAGÔ – Đêm qua ông không ngủ à?
CAXIÔ – Không. Lúc tôi với ông chia tay trời đã hửng sáng. Ông Iagô ạ, tôi đã đánh bạo nhờ một người đến chỗ vợ ông. Tôi muốn nhờ bà nhà giúp tôi được gặp nàng Đexđêmôna đức hạnh.
IAGÔ – Để tôi bảo nhà tôi đến gặp ông ngay. Và tôi sẽ tìm cách kéo Mô tướng quân ra chỗ khác, để hai người có thể tự do bàn việc của mình.
CAXIÔ – Nếu vậy, tôi xin trân trọng cảm ơn ông.
Iagô vào.
Thật chưa từng thấy một người Florenxơ nào tốt bụng và chân thực hơn(1).
Êmilya ra.
ÊMILYA – Chào ông phó tướng: tôi rất rầu lòng vì ông gặp chuyện không may; nhưng rồi chẳng bao lâu mọi sự sẽ ổn thỏa thôi ông ạ. Hai vợ chồng quan chủ tướng có nói với nhau về chuyện của ông. Phu nhân bệnh vực ông hết sức. Tướng quân có trả lời là người bị ông đánh là một người có danh vọng lớn, vào hàng danh gia thế tộc ở Saiprơt, cho nên vì chính sách khôn ngoan, tướng quân không thể không cách chức ông được; nhưng tướng quân khẳng định là vẫn quý mến ông và sẵn có cảm tình với ông rồi, chẳng cần phải ai xin hộ, hễ có dịp là tướng quân sẽ phục chức cho ông.
CAXIÔ – Tuy nhiên, nếu bà thấy tiện hoặc xem có thể được, tôi cũng xin bà giúp cho tôi được yết kiến riêng Đexđêmôna phu nhân trong chốc lát.
ÊMILYA – Xin mời ông vào, tôi sẽ thu xếp cho ông có thì giờ được tự do giãi bày với phu nhân.
CAXIÔ – Tôi đội ơn bà rất nhiều.
Hai người vào.
CẢNH II
Một phòng trong lâu đài.
Ôtenlô, Iagô và mấy nhà quý tộc ra.
ÔTENLÔ – Iagô, những bản báo cáo này, ông đưa cho người hoa tiêu, nhờ ông ta chuyển lời kính thăm của tôi lên Viện Nguyên lão. Tôi sẽ đi kiểm tra các công trình phòng thủ, xong việc, ông đến gặp tôi ở đó.
IAGÔ – Thưa chủ tướng, xin tuân lệnh.
ÔTENLÔ – Thế nào các ông, chúng ta đi thăm các công trình phòng thủ chứ?
CÁC NHÀ QUÝ TỘC – Chúng tôi xin theo hầu ngài.
Tất cả vào.

CẢNH III
Saiprơt – Vườn trong lâu đài.
Đexđêmôna, Caxiô và Êmilya ra.
ĐEXĐÊMÔNA – Ông Caxiô, ông cứ yên tâm, tôi sẽ hết sức giúp ông.
ÊMILYA – Thưa phu nhân, xin phu nhân cố giúp ông Caxiô. Tôi xin thưa với phu nhân rằng việc này làm nhà tôi cũng rất buồn, như thể là chuyện của chính bản thân mình vậy.
ĐEXĐÊMÔNA – Ồ, ông nhà bà quả là con người trung thực. Ông Caxiô, ông đừng lo, tôi nhất định sẽ làm cho ông và nhà tôi lại thân mật như trước.
CAXIÔ – Thưa phu nhân phúc hậu, dù sau đây có thế nào đi nữa, Maicơn Caxiô này nguyện mãi mãi là người đày tớ trung thành của phu nhân.
ĐEXĐÊMÔNA – Tôi biết, xin cảm ơn ông. Xưa nay ông vẫn quý mến nhà tôi, hai người lại quen biết nhau từ lâu. Xin ông cứ tin chắc là nhà tôi có xa lánh ông cũng chỉ là trong phạm vi chính trị đòi hỏi mà thôi.
CAXIÔ – Nhưng, thưa phu nhân, chính sách đó có thể kéo dài, hoặc dựa vào những cơ sở quá tinh vi, nghiệt ngã, hoặc có những sự kiện bất chợt nào đó làm sao lãng đi, trong khi ấy tôi lại vắng mặt và đã có người thay, thế là chủ tướng sẽ quên mất công lao và lòng kính yêu của tôi đối với người.
ĐEXĐÊMÔNA – Ông đừng nghi ngại điều đó. Có mặt Êmilya đây, tôi xin bảo đảm phục chức cho ông. Ông hãy tin chắc là khi vì tình bạn tôi đã hứa một điều gì, tôi sẽ thực hiện đến cùng. Nhà tôi sẽ không yên được với tôi; tôi sẽ làm cho chàng mất ngủ mà phải thuần hóa(1); tôi sẽ nài nỉ làm cho chàng phải nóng lòng sốt ruột, giường chàng nằm sẽ biến thành lớp học, cái bàn chàng ngồi ăn sẽ biến thành nơi xưng tội. Tôi sẽ đem lời kêu nài của ông xen vào tất cả mọi việc chàng làm. Vậy ông Caxiô, ông cứ yên tâm vui vẻ, vì người biện hộ của ông thà chết chứ quyết không chịu bỏ dở công việc của ông.
ÊMILYA – Thưa phu nhân, tướng công đang tới đây.
CAXIÔ – Thưa phu nhân, tôi xin phép cáo biệt.
ĐEXĐÊMÔNA – Ấy, ông cứ nán lại mà nghe tôi nói.
CAXIÔ – Thưa phu nhân, xin để khi khác. Tôi cảm thấy lúc này rất bối rối, ở lại sẽ không có lợi cho công việc của tôi.
ĐEXĐÊMÔNA – Thôi được, tùy ý ông.
Caxiô vào.
Ôtenlô và Iagô ra.
IAGÔ – Hừ, tôi không ưa cái trò này.
ÔTENLÔ – Ông nói gì vậy?
IAGÔ – Dạ, thưa chủ tướng, có gì đâu ạ… Hay nếu… Tôi chẳng biết gì đâu ạ.
ÔTENLÔ – Có phải Caxiô vừa mới từ biệt vợ ta đi ra phải không?
IAGÔ – Caxiô ư? thưa chủ tướng. Không, chắc chắn là không phải. Tôi không thể tin được rằng, trông thấy chủ tướng tới, ông ấy lại lấm lét bỏ đi như một người có tội vậy.
ÔTENLÔ – Ta tin chắc đúng là Caxiô.
ĐEXĐÊMÔNA – Thế nào, phu quân? Thiếp vừa nói chuyện với một người đến đây cầu khẩn một việc, một người đang héo hon sầu não vì sự giận dữ của phu quân.
ÔTENLÔ – Nàng định nói ai?
ĐEXĐÊMÔNA – Người phó tướng của phu quân, ông Caxiô chứ ai nữa! Thưa phu quân, nếu thiếp có chút khả năng, quyền lực gì cảm kích được phu quân thì thiếp xin phu quân hãy nối ngay lại mối giao hảo giữa hai người. Vì nếu ông ta không phải là người thực tâm yêu mến phu quân, có phạm sai lầm chỉ là vô tình chứ không cố ý, thì quả là thiếp không biết nhận xét một con người chân thực. Thiếp xin phu quân cho ông ấy được phục chức.
ÔTENLÔ – Ông ta vừa ở đây ra phải không?
ĐEXĐÊMÔNA – Vâng, đúng thế. Ông ta ủ rũ quá khiến thiếp cũng phải mủi lòng, khổ tâm. Phu quân thân yêu, xin phu quân cho ông ấy được phục chức.
ÔTENLÔ – Đexđêmôna hiền dịu, ngay bây giờ thì không được. Để một dịp khác.
ĐEXĐÊMÔNA – Nhưng liệu có chóng không, phu quân?
ÔTENLÔ – Đexđêmôna thân yêu, vì nàng, ta sẽ cố gắng làm việc đó thật sớm.
ĐEXĐÊMÔNA – Tối nay, vào bữa ăn tối nhé?
ÔTENLÔ – Không, tối nay thì không được.
ĐEXĐÊMÔNA – Vậy, ngày mai vào bữa trưa nhé?
ÔTENLÔ – Ngày mai ta không ăn ở nhà. Ta phải đến gặp các tướng lĩnh trong thành.
ĐEXĐÊMÔNA – Thế thì tối mai vậy; hay sáng thứ ba, hay trưa thứ ba, tối thứ ba, hoặc sáng thứ tư. Xin phu quân hẹn ngày dứt khoát, nhưng đừng để lâu quá ba ngày. Quả là ông ta hối hận lắm. Vả chăng, sự thất thố của ông ta, theo lý lẽ thông thường (trừ phi, như người ta nói, trong thời chiến, ngay cả với những người ưu tú nhất cũng cần phải nghiêm trị để làm gương), cũng không phải là một lỗi nặng, chỉ đáng bị khiển trách riêng thôi. Vậy, bao giờ ông ấy được phục chức? Ôtenlô, phu quân nói đi. Thiếp tự hỏi lòng, có điều gì phu quân yêu cầu mà thiếp lại từ chối hoặc còn chần chừ như vậy. Sao, Maicơn Caxiô, người trước kia vẫn thường cùng đi với phu quân những lần phu quân đến cầu thân với thiếp, người đã bao lần bênh vực phu quân mỗi khi thiếp có gì chê trách phu quân(1), giờ đây, xin cho được phục chức mà cũng khó khăn đến thế ư? Phu quân hãy tin là thiếp có thể làm được nhiều…
ÔTENLÔ – Thôi, xin nàng đừng nói nữa. Ông ấy trở lại lúc nào cũng được, tùy ông ấy. Ta không muốn từ chối nàng một điều gì hết.
ĐEXĐÊMÔNA – Ồ, việc này đâu phải là một đặc ân. Chẳng qua cũng như thiếp nài phu quân xỏ bao tay, ăn món gì ngon bổ, hoặc mặc thêm áo ấm, hoặc xin phu quân làm một việc gì có lợi cho sức khỏe của phu quân. Còn khi thiếp cầu xin một việc quả thật phải kêu gọi đến tình yêu của phu quân thì tất phải là một việc quan trọng, khó khăn, phải gay go nguy hiểm mới hoàn thành được.
ÔTENLÔ – Ta không muốn từ chối nàng một điều gì hết. Và ta
cũng xin nàng một điều là hãy để cho ta yên một mình trong chốc lát.
ĐEXĐÊMÔNA – Thiếp có bao giờ lại từ chối phu quân? Không! Tạm biệt phu quân.
ÔTENLÔ – Tạm biệt Đexđêmôna yêu quý. Chỉ một lát nữa ta sẽ lại gặp nàng.
ĐEXĐÊMÔNA – Lại đây, Êmilya. (Nói với Ôtenlô). Xin tùy ý phu quân. Phu quân muốn thế nào, thiếp cũng xin vâng.
Đexđêmôna cùng Êmilya vào.
ÔTENLÔ – Con người tuyệt diệu! Nếu ta mà không yêu nàng, linh hồn ta sẽ chịu kiếp đọa đày! Và nếu ta không còn yêu nàng nữa thì vũ trụ sẽ trở lại thời hỗn mang!
IAGÔ – Thưa chủ tướng cao quý…
ÔTENLÔ – Iagô, ông nói gì?
IAGÔ – Ngày trước, khi chủ tướng đi lại cầu thân tỏ tình với phu nhân, ông Caxiô có được biết mối tình của chủ tướng không?
ÔTENLÔ – Có. Ông ta biết rõ câu chuyện từ đầu đến cuối. Sao ông lại hỏi thế?
IAGÔ – Để thỏa mãn trí tò mò thôi ạ, chứ không có ý gì khác cả.
ÔTENLÔ – Iagô, ông tò mò cái gì?
IAGÔ – Tôi cứ tưởng là ông ta không quen biết phu nhân.
ÔTENLÔ – Ồ, có quen chứ và thường còn làm trung gian giữa ta và nàng đấy.
IAGÔ – Thật thế ư?
ÔTENLÔ – Đúng thế, phải, đúng thế… Trong việc đó ông thấy có điều gì? Ông ta có phải là người ngay thẳng không?
IAGÔ – Ồ, ngay thẳng, thưa chủ tướng!
ÔTENLÔ – Phải, ngay thẳng!
IAGÔ – Thưa chủ tướng, theo như tôi nghĩ..
ÔTENLÔ – Ông nghĩ thế nào?
IAGÔ – Nghĩ thế nào,… thưa chủ tướng!
ÔTENLÔ – Nghĩ thế nào, thưa chủ tướng! Trời ơi, hắn cứ nhắc lại lời ta như một tiếng vang, như thể trong ý nghĩ của hắn có một con quái vật nào đó quá ư ghê tởm, không thể để ai nhìn thấy. – Hẳn ông có điều gì định nói. Vừa mới đây khi Caxiô từ biệt vợ ta, ta nghe thấy ông nói là ông không ưa cái trò đó: vậy ông không ưa cái gì? Và khi ta bảo trước đây hắn là người vẫn khuyên nhủ ta suốt thời gian ta cầu thân với Đexđêmôna, ông lại thốt lên: Thật thế ư? Và ông còn cau mày, nhăn trán như thể định giấu kín trong đầu một ý nghĩ gì khủng khiếp. Nếu quả ông yêu ta, hãy cho ta biết ý nghĩ của ông.
IAGÔ – Thưa chủ tướng, chủ tướng cũng biết là tôi kính yêu chủ tướng!
ÔTENLÔ – Ta cũng nghĩ thế. Và vì ta biết ông giàu lòng yêu thương và ngay thẳng, trước khi nói, thường cân nhắc từng lời, nên ta càng lo sợ khi thấy ông đắn đo ngập ngừng. Ở một tên khốn kiếp tráo trở, giả dối, thì những cái đó chỉ là những thủ đoạn thông thường; nhưng ở một người công bằng chính trực thì những cái đó là một sự tố cáo kín đáo, xuất phát từ một trái tim mà giận dữ không kìm hãm nổi.
IAGÔ – Về Caxiô thì tôi dám thề rằng tôi tin ông ta là một người trung thực.
ÔTENLÔ – Ta cũng nghĩ vậy.
IAGÔ – Con người ta bề ngoài thế nào thì trong bụng cũng phải đúng như thế, hoặc không nên tỏ ra những cái mình không
có thật.
ÔTENLÔ – Con người ta bề ngoài thế nào thì trong bụng cũng phải đúng như vậy, cái đó đã hẳn.
IAGÔ – Vậy nên tôi nghĩ Caxiô là người trung thực.
ÔTENLÔ – Không, những lời nói đó vẫn còn ẩn ý gì bên trong. Ta yêu cầu ông có ý nghĩ gì day dứt trong lòng hãy nói hết cho ta biết; hãy dùng những lời xấu nhất để nói lên những ý nghĩ
xấu nhất.
IAGÔ – Thưa chủ tướng, xin người tha lỗi cho tôi. Tuy bị ràng buộc vào bổn phận, nhưng tôi không bắt buộc phải làm cái điều mà ngay kẻ nô lệ cũng không chịu làm. Nói ra những ý nghĩ của tôi ư? Giả sử những ý nghĩ ấy ti tiện giả dối thì sao? Có lâu đài nào mà không có kẻ xấu đôi khi chui vào được? Có trái tim nào trong sạch mà lại không bao giờ có những lo toan bẩn thỉu mở phiên tòa nghiễm nhiên phán xét bên cạnh những ý nghĩ chính đáng?
ÔTENLÔ – Iagô, nếu ông cho rằng bạn ông bị xúc phạm mà lại im đi không cho bạn ông biết ý nghĩ của ông thì thực tình là ông phản lại bạn ông đấy.
IAGÔ – Xin chủ tướng… Có thể tôi ước đoán sai lầm, vì xin thú thực, tôi có cái tật bẩm sinh là hay xét nét những chuyện xấu xa, và do ghen tị, hay tưởng tượng ra những tội lỗi không có thực. Xin chủ tướng hãy sáng suốt đừng để ý đến một kẻ thường suy đoán sai lệch đến như vậy, đừng vì những nhận xét bông lông, không chắc chắn của kẻ ấy mà chuốc lấy lo nghĩ. Để chủ tướng biết ý nghĩ của tôi, thực có hại cho tâm trí đang thanh thản yên lành của chủ tướng, cũng như cho những tình cảm nhân hậu, lòng chân thực, sự khôn ngoan của tôi.
ÔTENLÔ – Ý ông muốn nói gì?
IAGÔ – Thưa chủ tướng kính mến, thanh danh con người dù nam hay nữ, đều là hòn ngọc của linh hồn. Kẻ lấy trộm của tôi cái túi tiền là lấy trộm một vật không đáng kể; nó chỉ là một đồ vật, không là cái gì hết. Trước đây nó là của tôi, bây giờ nó là của hắn; trước nữa nó đã làm đầy tớ cho hàng vạn con người. Còn kẻ nào tước đoạt thanh danh của tôi là đã đánh cắp của tôi một cái làm tôi nghèo đi mà không làm cho kẻ ấy giàu thêm chút nào.
ÔTENLÔ – Trời ơi, ta muốn biết rõ ý nghĩ của ông!
IAGÔ – Trái tim tôi dù có nằm trong tay chủ tướng, ngài cũng không làm sao biết được, lại càng không thể biết được chừng nào tôi còn nắm giữ nó.
ÔTENLÔ – Chà! chà!
IAGÔ – Thưa chủ tướng, xin ngài hãy dè chừng lòng ghen tuông. Nó là con quái vật mắt xanh tự tạo ra thức ăn để tự nuôi mình(1). Kẻ có vợ ngoại tình vẫn sống sung sướng nếu, biết rõ số phận mình, không còn yêu đứa phụ tình nữa. Nhưng nếu hắn mê say mà vẫn nghi hoặc, ngờ vực mà vẫn yêu tha thiết, thì chao ôi, hắn sẽ phải sống những giờ phút đày ải, quằn quại biết chừng nào!
ÔTENLÔ – Ôi, đau khổ!
IAGÔ – Người nghèo mà an phận thì giầu, khá giầu đấy. Còn kẻ giầu, dẫu cho của cải hằng hà sa số, nếu luôn luôn sợ mình sẽ nghèo thì kẻ đó cũng nghèo như mùa đông xơ xác. Lạy Chúa lòng lành, hãy che chở cho linh hồn tất cả những người thân của tôi tránh khỏi bệnh ghen tuông!
ÔTENLÔ – Tại sao, tại sao vậy? Ông tưởng ta chịu sống cuộc đời ghen tuông, thậm chí cứ nhìn mặt trăng mỗi lần thay đổi lại một phen ngờ vực sao? Không, một khi đã nghi hoặc là ta quyết định ngay. Hãy đánh đổi ta lấy một con dê, nếu tâm hồn ta lại đi băn khoăn bận bịu về những điều nghi hoặc đáng khinh và rỗng tuếch, giống như những điều ông vừa nêu ra! Khen vợ ta xinh đẹp, ăn ngon, thích có bạn bè, nói năng phóng túng, đàn hát và khiêu vũ giỏi, chẳng thể làm ta ghen tức được. Ở con người đức hạnh thì những cái đó lại càng thêm đức hạnh. Ta cũng không hề vì tài đức kém cỏi mà mảy may e sợ hoặc nghi ngờ nàng phản bội, vì nàng là người có con mắt tinh đời và đã chọn ta. Không, Iagô, trước khi nghi ngờ, ta còn phải mắt thấy, khi đã ngờ, là phải có chứng cớ rõ ràng. Và khi đã có chứng cớ hẳn hoi thì chỉ còn một cách: rứt bỏ ngay tình yêu hoặc lòng ghen, có thế thôi!
IAGÔ – Nghe chủ tướng nói vậy, tôi rất đỗi vui mừng, vì giờ đây tôi đã có lý lẽ để bày tỏ một cách thẳng thắn hơn tấm lòng quý mến và tận tụy của tôi đối với chủ tướng. Vậy, vì bổn phận tôi phải nói, xin chủ tướng hãy lắng nghe. Tôi chưa nói đến chứng cớ vội. Chỉ xin chủ tướng để ý đến phu nhân, theo dõi thái độ của phu nhân đối với Caxiô. Xin chủ tướng chú ý vậy thôi, đừng vội ghen mà cũng đừng quá tin. Tôi không muốn bản chất thẳng thắn và cao thượng của chủ tướng vì quá đại lượng mà bị lừa dối. Xin chủ tướng lưu ý cho. Tôi biết rõ phong tục nước tôi. Ở Vơnidơ, phụ nữ trăng hoa đàng điếm, họ cho trời biết mà giấu kín chồng. Những kẻ có lương tâm nhất cũng không chịu từ bỏ những chuyện ấy, chỉ tìm cách giữ kín hành vi của mình.
ÔTENLÔ – Ông nói thực ư?
IAGÔ – Trước kia phu nhân đã lừa dối cha để lấy chủ tướng. Và chính những lúc tỏ ra run sợ tránh cái nhìn của chủ tướng, lại là lúc phu nhân yêu chủ tướng nhất.
ÔTENLÔ – Có thế.
IAGÔ – Vậy xin chủ tướng rút ra kết luận. Khi còn ít tuổi thế, phu nhân đã có thể vờ vĩnh bề ngoài bịt mắt được ông cụ thân sinh như bịt mắt chim ưng(1) – để ông cụ đã tưởng lầm là chuyện tà thuật gì. Nhưng tôi… thật có tội đáng trách, xin chủ tướng tha thứ cho, đó chỉ là vì tôi quá yêu chủ tướng.
ÔTENLÔ – Ta sẽ mãi mãi gắn bó với ông.
IAGÔ – Tôi thấy những điều tôi vừa nói đã làm tâm trí chủ tướng có phần hoang mang bối rối.
ÔTENLÔ – Không đâu, hoàn toàn không mà!
IAGÔ – Xin chủ tướng tin ở tôi, tôi e rằng có. Tôi mong chủ tướng coi những điều tôi nói là xuất phát từ tấm lòng yêu mến chủ tướng;… nhưng rõ ràng tôi thấy chủ tướng xúc động. Tôi xin chủ tướng đừng rút ra từ những lời tôi nói những kết luận vội vã, và đừng cho nó có một ý nghĩa lớn hơn một sự nghi ngờ.
ÔTENLÔ – Nhất định ta sẽ không làm thế đâu!
IAGÔ – Thưa chủ tướng, nếu chủ tướng mà lại làm như vậy thì câu chuyện tôi nói sẽ dẫn tới những kết quả xấu xa mà bản tâm tôi không hề nhằm đến. Caxiô là bạn quý của tôi… Thưa chủ tướng, tôi thấy chủ tướng bị xúc động.
ÔTENLÔ – Không, không xúc động lắm đâu. Ta vẫn tin là Đexđêmôna ngay thẳng.
IAGÔ – Chúc phu nhân mãi mãi là con người ngay thẳng! Chúc chủ tướng mãi mãi giữ được lòng tin như vậy!
ÔTENLÔ – Nhưng, con người ta cũng dễ lầm lỡ…
IAGÔ – Đấy, vấn đề là ở chỗ đó. Tôi xin đánh bạo nói thẳng với chủ tướng. Từ chối bao nhiêu đám cầu hôn cùng chung quê hương xứ sở, cùng một màu da, môn đăng hộ đối, mà theo lẽ tự nhiên ai cũng mong ước, hừ… có thể thấy trong ý muốn đó một tâm hồn hết sức đồi trụy, lệch lạc, những ý nghĩ trái tự nhiên… Nhưng, xin chủ tướng xá tội, tôi thực không chủ tâm nói đích danh phu nhân, mặc dầu tôi vẫn sợ là khi ham muốn trở lại đúng mực hơn, có thể phu nhân sẽ so sánh chủ tướng với những người đồng hương và biết đâu chẳng sẽ hối tiếc.
ÔTENLÔ – Thôi tạm biệt, tạm biệt. Nếu sau này còn thấy gì khác, ông cho ta biết thêm. Dặn vợ ông dò xét xem, thôi Iagô, ông về đi.
IAGÔ – Thưa chủ tướng, xin cáo biệt.
Iagô bước đi.
ÔTENLÔ – Tại sao ta lại đi lấy vợ? Con người ngay thẳng kia chắc chắn là còn trông thấy và biết nhiều hơn, rất nhiều hơn những điều hắn vừa thổ lộ.
IAGÔ (quay lại) – Thưa chủ tướng, tôi tha thiết xin chủ tướng đừng dò xét việc này thêm nữa. Xin cứ phó mặc cho thời gian. Kể ra cho Caxiô phục chức cũng được, vì quả thực ông ta làm nhiệm vụ rất đắc lực; nhưng, nếu chủ tướng ưng thuận tạm hoãn việc đó ít lâu nữa, thì như vậy, ngài sẽ hiểu rõ thêm con người và thủ đoạn của ông ta. Chủ tướng sẽ để ý xem phu nhân có khăng khăng thúc bách quá đáng, có quấy rầy chủ tướng để nài xin cho Caxiô phục chức không? Riêng cái đó cũng sẽ cho ta thấy được nhiều điều. Trong khi ấy, xin chủ tướng hãy cứ cho là tôi đã lo thái quá, – vì tôi có những lý do rất chính đáng để e rằng tôi đã lo thái quá, – và cúi xin chủ tướng coi như phu nhân vô tội.
ÔTENLÔ – Ông đừng sợ ta không tự chủ được.
IAGÔ – Một lần nữa xin cáo biệt chủ tướng.
Iagô vào.
ÔTENLÔ – Anh chàng này hết sức ngay thẳng và có nhiều kinh nghiệm hiểu rõ nhân tình thế thái. Nếu ta có đủ chứng cớ nàng là con chim ưng ngỗ ngược bất kham, thì dù dây buộc chim có là những sợi tơ lòng trong trái tim ta, ta cũng huýt còi thả cho chim bay theo chiều gió mà đi tìm mồi tùy theo may rủi. Có thể vì ta là người da đen, lại không thạo khoa ăn nói dịu dàng êm ái như bọn sành nghề đàng điếm, hoặc tuổi đời ta đã nghiêng bóng xế tà, tuy cũng chưa phải là nhiều lắm, mà nàng bỏ ta. Ta đã bị lừa dối, niềm an ủi duy nhất của ta phải là khinh bỉ nàng. Ôi, hôn nhân đáng muôn đời nguyền rủa, những con người yếu đuối kia, ta có thể nói được là của ta, nhưng ta lại không làm chủ được những ham muốn của họ! Ta thà làm con cóc sống bằng hơi ẩm của hầm tối, chứ quyết không chịu để một phần nhỏ của người ta yêu cho kẻ khác dùng. Vậy mà nghiệp chướng của những vĩ nhân vẫn là kém đặc quyền hơn cả bọn hạ lưu. Điều đó cũng như cái chết, là số phận không sao tránh khỏi. Cái nghiệp chướng có nanh có mỏ ấy đã được định sẵn cho ta ngay từ khi mới lọt lòng. Kìa Đexđêmôna đang tới. Nếu nàng quả là con người phản trắc thì ôi, đúng là trời tự bêu riếu mình vậy! Ta không thể tin có chuyện như vậy được.
Đexđêmôna và Êmilya vào.
ĐEXĐÊMÔNA – Thế nào, Ôtenlô yêu dấu. Bữa tiệc trưa và những quý khách người ở đảo đây mà tướng quân cho mời, đang đợi phu quân.
ÔTENLÔ – Ồ, ta thực đáng trách.
ĐEXĐÊMÔNA – Sao giọng nói của phu quân lại yếu thế? Phu quân thấy mình không được khỏe chăng?
ÔTENLÔ – Ta thấy hơi nhức đầu.
ĐEXĐÊMÔNA – Đúng là tại phu quân thức đêm nhiều quá. Cái đó cũng mau khỏi thôi. Chỉ cần phu quân để thiếp buộc chặt trán lại, một tiếng đồng hồ là lại như thường ngay.
ÔTENLÔ – Chiếc khăn tay của nàng nhỏ quá.
Gạt cái khăn tay rơi xuống đất.
Thôi, nàng không phải lo. Nào, ta cùng về nhà.
ĐEXĐÊMÔNA – Thấy phu quân không được khỏe, thiếp rất buồn.
Ôtenlô và Đexđêmôna vào.
ÊMILYA – Nhặt được chiếc khăn tay này ta rất mừng! Đây là vật kỷ niệm đầu tiên Mô tướng quân tặng phu nhân. Cái anh chàng Iagô dở hơi đã hàng trăm lần năn nỉ xui ta đánh cắp, nhưng đây là một vật kỷ niệm mà phu nhân rất quý (vì tướng quân đã căn dặn phu nhân phải giữ gìn không bao giờ được rời nó), nên luôn luôn giữ nó bên mình để hôn hít nó, cùng nó trò chuyện. Ta sẽ thuê làm một cái hệt như thế này để cho Iagô. Họa có trời biết anh chàng muốn dùng nó để làm gì, chứ ta thì chịu. Ta chỉ muốn chiều ý ngông cuồng của ông chồng thôi.
Iagô lại ra.
IAGÔ – Thế nào! Cô nàng làm gì ở đây một mình thế?
ÊMILYA – Đừng gắt em. Em có cái này tặng anh cơ.
IAGÔ – Một cái để tặng tôi? Cái ấy thì thường quá rồi…
ÊMILYA – Sao?
IAGÔ – Lấy phải vợ đần là chuyện thường quá.
ÊMILYA – Ồ, có thế thôi ư? Thế bây giờ, anh sẽ cho em cái gì để đổi lấy chiếc khăn tay này nào?
IAGÔ – Khăn tay nào?
ÊMILYA – Còn khăn tay nào nữa! Cái khăn Mô tướng quân tặng phu nhân Đexđêmôna lần đầu tiên ấy và đã bao lần anh bảo em đánh cắp, chứ còn khăn nào?
IAGÔ – Lấy trộm được của phu nhân đấy à?
ÊMILYA – Không. Thực đấy. Phu nhân vô ý đánh rơi, may lúc ấy em đứng đấy nên thừa cơ nhặt lấy ngay. Anh nhìn xem, đây này.
IAGÔ – Ồ, cô vợ đảm của anh. Đưa đây cho anh.
ÊMILYA – Anh định dùng nó làm gì mà đã ráo riết thúc bách em đánh cắp nó thế?
IAGÔ (giằng lấy chiếc khăn) – Việc gì đến cô kia chứ?
ÊMILYA – Nếu không phải để làm một việc quan trọng thì anh trả nó lại cho em. Tội nghiệp cho phu nhân, biết mất cái khăn này hẳn sẽ phát điên lên mất.
IAGÔ – Em cứ vờ như không hay biết gì hết. Anh có việc cần dùng đến nó. Thôi, em về đi, để mặc anh ở đây.
Êmilya vào.
Ta sẽ vứt chiếc khăn này vào nhà Caxiô để hắn lượm được. Ngay những cái nhỏ nhặt, nhẹ như lông hồng, đối với người đang ghen cũng là những điều khẳng định chắc chắn như lời dạy trong Kinh Thánh. Cái này được việc đây! Ngấm thuốc độc của ta, tên Mô đã thay đổi rồi. Những tưởng tượng nguy hiểm, về bản chất, vốn là thuốc độc, thoạt đầu không có vẻ gì đáng kinh tởm, nhưng chỉ hơi tác động vào máu là bùng cháy như cả một mỏ lưu huỳnh. Ta đã bảo mà. Kìa, hắn đang đi lại đây! Không có thứ a phiến, độc sâm, thuốc ngủ nào trên đời này còn có thể đem lại được cho mi giấc ngủ ngon lành mi vừa hưởng đêm qua đâu!
Ôtenlô lại ra.
ÔTENLÔ – Ha! Ha! Phản bội ta ư?
IAGÔ – Kìa, thế nào, chủ tướng? Xin chủ tướng đừng nghĩ đến chuyện ấy nữa.
ÔTENLÔ – Đi đi, cút đi! Ngươi đã làm khổ ta! Ta thề rằng thà bị lừa dối hẳn còn hơn chỉ biết lờ mờ.
IAGÔ – Sao, thưa chủ tướng?
ÔTENLÔ – Nàng đã vụng trộm làm chuyện dâm đãng, nhưng nào ta có cảm thấy gì đâu? Ta đã không trông thấy, không nghĩ đến và cái đó không làm ta đau khổ. Đêm qua, ta vẫn ngủ ngon, ta vẫn thoải mái vui vẻ. Ta không hề thấy dấu vết những cái hôn của Caxiô trên môi nàng. Khi kẻ mất cắp mà không cần đến cái mình bị mất thì tức là không mất gì hết, miễn là đừng để cho anh ta biết.
IAGÔ – Tôi rất lấy làm buồn khi nghe chủ tướng nói như vậy.
ÔTENLÔ – Giả sử như toàn quân, từ những tên lính tiền trạm(1) cho đến tất cả mọi người đều đã ôm ấp tấm thân nõn nà của nàng mà ta không hay biết gì hết, thì ta vẫn là người sung sướng. Ôi, giờ đây thế là vĩnh biệt tâm trí thanh thản, vĩnh biệt lòng yên vui! Vĩnh biệt những đoàn quân nhung y rực rỡ, vĩnh biệt những cuộc chinh chiến lớn lao biến tham vọng thành m?t d?c tính! Ơi! Vinh bi?t! vinh bi?t nh?ng con chi?n mã hí vang tr?i, ti?ng kèn d?ng lanh l?nh, ti?ng tr?ng gi?c giã lịng ngu?i, ti?ng d?ch chĩi tai, nh?ng lá c? oai hùng và t?t c? tính ch?t cao quý, ni?m kiêu hãnh, v? huy hồng và khung c?nh c?a nh?ng cu?c chinh chi?n d?y vinh quang. Và, ơi, nh?ng chi?n c? ch?t ngu?i mà c? h?ng d? t?n b?t chu?c y h?t ti?ng thét kh?ng khi?p c?a th?n Jupite b?t t?, xin vinh bi?t các nguoi! S? nghi?p c?a Ơtenlơ d?n dây là h?t.
IAGÔ – Thưa chủ tướng, có lẽ đâu lại như vậy?
ÔTENLÔ – Quân khốn nạn, nhất định ngươi phải đưa ra bằng cớ chứng tỏ vợ ta ngoại tình. (Bóp cổ Iagô). Nhất định thế! Phải có một bằng cớ cho ta tận mắt trông thấy được. Nếu không, thề có linh hồn bất diệt của ta, ngươi thà sinh ra làm kiếp chó còn hơn phải chịu trận lôi đình của ta đã bùng lên!
IAGÔ – Đến nông nỗi thế này ư?
ÔTENLÔ – Phải cho ta trông thấy, hoặc ít nhất, ngươi phải chứng minh sao cho ta không còn một mảy may nghi hoặc nào hết. Nếu không, thì tai vạ cho cái mạng ngươi đấy!
IAGÔ – Thưa chủ tướng…
ÔTENLÔ – Nếu quả ngươi đã vu cáo nàng và hành hạ ta, thì thôi, đừng bao giờ mở mồm cầu Chúa nữa, hãy từ bỏ mọi ăn năn hối hận! Cho mi có chồng chất khủng khiếp này lên khủng khiếp khác, có làm những việc khiến trời phải rơi lệ, đất phải kinh hoàng, thì trong tội trạng đầy ải ngươi xuống hỏa ngục, ngươi cũng không thể nào ghi thêm được tội nào lớn hơn tội này.
IAGÔ – Xin chủ tướng tha cho! Xin trời cứu vớt tôi! Thưa chủ tướng, ngài có còn là người không? Ngài còn có linh hồn, tri giác không? Cầu Chúa phù hộ ngài! Ngài hãy cách chức tôi đi! – Ôi, mày là thằng ngu dại, khốn nạn sống làm gì để lòng ngay thẳng của mày bị coi là một tật xấu! Ôi, cõi đời quái gở! Thế gian hãy nhớ lấy đấy, nhớ lấy đấy! Sống ngay thẳng thực thà là nguy hiểm. Xin cám ơn ngài đã cho tôi bài học bổ ích này. Và từ nay, tôi không còn dám yêu quý người bạn nào nữa, vì lòng yêu bạn chỉ đem đến những nỗi sỉ nhục như thế này mà thôi.
ÔTENLÔ – Khoan, đứng lại. Ngươi phải chân thực.
IAGÔ – Tôi phải khôn ngoan thì đúng hơn, vì chân thực là dại dột, chẳng những không giúp ích được gì mà còn mất cả.
ÔTENLÔ – Thề có trời đất, ta tin vợ ta ngay thẳng, lại ngờ là nàng bất chính. Ta vừa tin ngươi nói đúng lại vừa ngờ ngươi nói sai. Ta muốn có bằng chứng. Tên nàng trước kia tươi sáng như gương mặt nữ thần Đian(1), giờ đây bị bôi nhọ và đen ngòm như gương mặt ta vậy! Nếu như trên đời còn có dây thừng, dao nhọn, thuốc độc, còn lửa hoặc còn dòng nước để dìm cho chết ngạt, thì không đời nào ta chịu chuyện đó. Chao ôi! Giá mà ta có được bằng chứng!
IAGÔ – Thưa chủ tướng, tôi thấy ngài đang bị cơn giận dữ vò xé. Tôi thật tình hối hận đã gây cho ngài tâm trạng ấy. Ngài muốn có bằng chứng phải không?
ÔTENLÔ – Ta muốn ư? Không, ta đòi phải có!
IAGÔ – Và ngài cũng có quyền đòi như vậy. Nhưng làm thế nào? Làm thế nào để chủ tướng được thỏa mãn? Liệu ngài có muốn đứng há hốc mồm nhìn họ ôm ấp nhau không?
ÔTENLÔ – Ôi, tai họa, chết mất!
IAGÔ – Tôi nghĩ thực rất khó mà khiến được gian phu dâm phụ làm chuyện đó trước mắt ta. Nếu có những cặp mắt trần tục nào khác, ngoài mắt chúng ra, nhìn thấy chúng ngủ với nhau thì chúng đã khốn rồi. Làm thế nào bây giờ? Làm gì bây giờ? Tôi biết nói gì được? Đâu là bằng chứng? Không thể nào ngài trông thấy được cảnh ấy, dù chúng có hăng như dê, nóng như khỉ, dâm dục như chó sói động đực, ngu dại thô lỗ như bọn súc sinh say rượu. Tuy nhiên, nếu ước đoán và những chi tiết đáng tin cậy dẫn thẳng đến ngưỡng cửa của sự thật, có thể khiến chủ tướng vững tin được, thì có thể chủ tướng sẽ được hài lòng.
ÔTENLÔ – Hãy cho ta bằng chứng rõ rệt về tội bất chính của vợ ta!
IAGÔ – Tôi thật tình không thích làm việc này, nhưng vì chót đã để cho lòng chân thực và tình yêu mến ngu ngốc lôi kéo đi quá xa, thì tôi cũng đành phải theo lao vậy. Mới đây có một lần tôi nằm với Caxiô. Vì đau răng, tôi không ngủ được. Có những hạng người hớ hênh trống dạ, lúc ngủ thường lảm nhảm kể lại công việc của mình. Caxiô thuộc hạng người đó. Trong lúc hắn ngủ, tôi đã nghe thấy hắn nói: “Em Đexđêmôna hiền dịu, chúng ta phải thận trọng giấu kín mối tình giữa đôi ta!”. Rồi thưa ngài, hắn nắm lấy tay tôi, siết mạnh, miệng thốt lên: “Ôi, em thân yêu!” rồi hắn ôm chặt lấy tôi mà hôn, tưởng chừng như muốn nhổ bật đến tận rễ những cái hôn mọc trên môi tôi; rồi hắn gác chân lên đùi tôi, miệng thở dài, rồi lại hôn tôi, rồi lại thốt lên: “Ôi, số phận đáng nguyền rủa đã trao em vào tay tên Mô!”.
ÔTENLÔ – Ôi, kinh tởm! kinh tởm!
IAGÔ – Nhưng, đấy chỉ là hắn nằm mê thôi.
ÔTENLÔ – Nhưng cái đó chứng tỏ một hành động đã xảy ra, gây nên một mối nghi ngờ độc địa, mặc dầu đấy chỉ là giấc mơ.
IAGÔ – Và nó có thể góp phần làm vững vàng thêm các bằng chứng khác còn quá mong manh.
ÔTENLÔ – Ta sẽ xé xác con này ra từng mảnh!
IAGÔ – Ấy chớ, xin chủ tướng hãy thận trọng. Chúng ta chưa trông thấy gì cụ thể. Có thể phu nhân vẫn là người ngay thẳng. Chỉ xin chủ tướng cho biết điều này. Có bao giờ chủ tướng trông thấy phu nhân cầm một chiếc khăn tay có thêu hình quả
dâu không?
ÔTENLÔ – Chính ta đã biếu nàng một chiếc khăn như vậy; đấy là quà tặng đầu tiên của ta.
IAGÔ – Điều đó tôi không được biết, nhưng hôm nay tôi rõ ràng trông thấy Caxiô dùng một chiếc khăn tay như vậy để lau râu, tôi dám chắc đó là chiếc khăn của phu nhân.
ÔTENLÔ – Nếu quả là chiếc khăn đó…
IAGÔ – Nếu quả là chiếc khăn đó hoặc khăn nào khác của phu nhân, thì đấy là một chứng cớ cùng với những chứng cớ khác tố cáo điều bất chính.
ÔTENLÔ – Ôi, ước sao con khốn nạn có bốn vạn cái mạng! Một mạng thật là quá ít, không đủ để cho ta rửa thù! Giờ thì ta đã thấy đó là sự thật. Iagô, hãy trông đây. Tất cả mối tình say đắm của ta, ta thổi phù nó như thế này lên trời, thế là hết. Hỡi lòng báo thù đen tối, hãy vùng lên từ cõi âm sâu thẳm. Ôi tình yêu, hãy từ bỏ mũ miện ngai vàng trong trái tim ta để nhường chỗ cho lòng căm thù tàn nhẫn! Hỡi lồng ngực của ta, hãy căng phồng lên, vì ngươi chứa đầy lưỡi rắn độc.
IAGÔ – Nhưng, xin chủ tướng hãy cố tự kiềm chế mình!
ÔTENLÔ – Máu, Iagô, máu!
IAGÔ – Xin chủ tướng hãy bình tĩnh. Chủ tướng có thể sẽ thay đổi ý kiến.
ÔTENLÔ – Không đời nào, Iagô. Cũng như biển Pôntic (1) có dòng nước băng giá cuồn cuộn chảy, không hề chịu ảnh hưởng của nước triều rút mà cứ đổ vào biển Prôpôntic và Helexpôn(1); những ý nghĩ khát máu của ta, trong bước đi hung hãn, sẽ không bao giờ ngoái nhìn lại, không bao giờ rút xuống, quay về với mối tình đớn hèn cũ, cho đến khi một sự trả thù bao la rộng lớn nuốt chửng hết. (Quỳ xuống). Có bầu trời màu cẩm thạch trên đầu chứng giám, ta xin cam kết lời ta nói với tất cả sự trang nghiêm của một lời thề thiêng liêng sắt đá.
IAGÔ – Khoan, xin chủ tướng đừng đứng dậy vội. (Quỳ xuống). Hỡi những ánh sáng bất tận trên đầu, hỡi vạn vật bao quanh, hãy chứng giám cho Iagô này nguyện đem hết trí óc, bàn tay, trái tim để giúp chủ tướng Ôtenlô đã bị làm nhục! Chủ tướng hãy ra lệnh, tôi xin vì lòng kính yêu chủ tướng mà tuân theo, dù bàn tay này phải làm một việc tàn bạo đẫm máu đến đâu(1).
ÔTENLÔ – Ta xin cảm ơn lòng yêu mến của ông đối với ta, không phải bằng những lời nói suông, mà là với tấm lòng biết ơn sâu sắc. Ta muốn thử thách lòng yêu mến ấy ngay tức khắc. Trong vòng ba ngày tới, hãy đến nói cho ta biết: Caxiô không còn sống nữa.
IAGÔ – Có thể coi như người bạn thân của tôi đã chết rồi. Chủ tướng muốn là việc sẽ xong. Nhưng, xin để phu nhân được sống!
ÔTENLÔ – Đem đày nó xuống địa ngục, con đĩ dâm ô ấy! Đem đày nó xuống địa ngục! Thôi, hãy đi với ta ra chỗ khác. Ta muốn tìm một chỗ để nghĩ cách mau chóng giết chết con quỷ cái xinh đẹp ấy. Giờ đây, ông là phó tướng của ta.
IAGÔ – Tôi nguyện mãi mãi trung thành với chủ tướng.
Hai người vào.
CẢNH IV
Saiprơt – Trước lâu đài
Đexđêmôna, Êmilya và Hề ra.
ĐEXĐÊMÔNA – Này anh, anh có biết ông phó tướng Caxiô ở
đâu(2) không?
HỀ – Dạ, tôi không dám trả lời là ông ấy nói dối ở một nơi nào ạ.
ĐEXĐÊMÔNA – Tại sao?
HỀ – Ông ấy là một quân nhân, kẻ nào dám bảo một quân nhân nói dối thì dễ ăn một nhát gươm lắm ạ.
ĐEXĐÊMÔNA – Gớm! Thế nhà ông ấy ở đâu vậy?
HỀ – Nói với phu nhân ông ấy ở đâu, tức là nói với phu nhân tôi nói dối chỗ nào rồi.
ĐEXĐÊMÔNA – Ăn nói thế thì còn hiểu làm sao được nữa.
HỀ – Tôi không biết nhà ông ấy ở đâu, nếu tôi bịa ra một cái nhà nào đó rồi bảo ông ấy ở đây, ông ấy ở kia, thì vẫn là nói dối trong cổ họng tôi thôi.
ĐEXĐÊMÔNA – Anh có thể đi hỏi, nhờ người ta mách cho được không?
HỀ – Tôi sẽ đi thuyết pháp khắp thiên hạ để tìm ông ta, nghĩa là đặt câu hỏi rồi cứ theo đó mà trả lời.
ĐEXĐÊMÔNA – Thôi đi tìm ông ấy lại đây. Bảo với ông ấy là ta đã nói giúp rồi, chủ tướng đã chuyển lòng và ta hy vọng mọi sự sẽ tốt đẹp.
HỀ – Việc này xem ra vừa sức trí tuệ của một con người, vậy tôi thử đi làm xem sao.
Hề vào
ĐEXĐÊMÔNA – Êmilya, không biết ta mất chiếc khăn tay ấy ở đâu được nhỉ?
ÊMILYA – Thưa phu nhân, tôi không biết ạ.
ĐEXĐÊMÔNA – Hãy tin ở ta, thà ta mất cả túi tiền vàng còn hơn. Nếu Mô tướng quân cao quý của ta không phải là con người rất mực trung thực, không hề có cái tính ti tiện như những kẻ hay ghen, thì chuyện mất khăn này cũng có thể khiến tướng quân sinh ra nghĩ ngợi không hay.
ÊMILYA – Thế tướng công không có tính hay ghen ư, thưa phu nhân?
ĐEXĐÊMÔNA – Ai? Tướng quân ấy ư? Ta tin rằng mặt trời nơi quê hương tướng quân ra đời đã hút hết những chất đen tối ấy trong đầu óc tướng quân rồi.
ÊMILYA – Kìa, tướng công đang tới.
ĐEXĐÊMÔNA – Giờ thì chừng nào tướng quân còn chưa cho Caxiô phục chức, ta nhất định chẳng rời tướng quân.
Ôtenlô ra
Chẳng hay sức khỏe của phu quân ra sao?
ÔTENLÔ – Ta vẫn được mạnh khỏe. (Nói riêng một mình). Ôi, vờ vĩnh che đậy thực là khó khăn! (Nói to). Đexđêmôna, còn sức khỏe của nàng ra sao?
ĐEXĐÊMÔNA – Thưa phu quân, thiếp vẫn được mạnh khỏe.
ÔTENLÔ – Nàng đưa bàn tay cho ta xem nào: bàn tay này nhơm nhớp ướt đấy.
ĐEXĐÊMÔNA – Nhưng nó chưa cảm thấy ảnh hưởng của tuổi tác, cũng như chưa hề biết đến lo phiền.
ÔTENLÔ – Điều đó chứng tỏ một bản chất rộng lượng và một trái tim hào hiệp. Nóng hổi và ẩm ướt. Bàn tay này cho thấy nàng cần phải cấm cung, ăn chay, cầu nguyện, phải hành xác nhiều và chăm lễ bái. Vì ở đây có một con quỷ trẻ và hăng, thường quen thói làm loạn. Bàn tay này là một bàn tay tốt, thẳng thắn.
ĐEXĐÊMÔNA – Thật vậy, tướng quân có thể nói thế được, vì chính bàn tay này đã đem tặng trái tim của thiếp.
ÔTENLÔ – Một bàn tay hào hiệp. Xưa kia trái tim trao tặng bàn tay(1), nhưng trên gia huy của chúng ta bây giờ chỉ có những bàn tay mà không có trái tim (2).
ĐEXĐÊMÔNA – Thiếp chẳng biết gì về chuyện đó. Thôi, bây giờ xin trở lại lời hứa của phu quân.
ÔTENLÔ – Lời hứa nào, hở con chim non của ta?
ĐEXĐÊMÔNA – Thiếp đã cho người đi tìm ông Caxiô đến thưa chuyện với phu quân.
ÔTENLÔ – Ta đang bị cảm nặng. Nàng cho ta mượn chiếc khăn tay.
ĐEXĐÊMÔNA – Đây, thưa phu quân.
ÔTENLÔ – Cái khăn trước đây ta tặng phu nhân kia.
ĐEXĐÊMÔNA – Thiếp không đem theo.
ÔTENLÔ – Không à?
ĐEXĐÊMÔNA – Vâng, thưa phu quân, quả thực không.
ÔTENLÔ – Đấy là một lỗi lầm. Chiếc khăn tay đó, xưa kia một người đàn bà Ai Cập đã biếu mẹ ta. Người đàn bà ấy là một nữ phù thủy, hầu như đọc được ý nghĩ của mọi người. Bà ấy bảo với mẹ ta rằng: chừng nào mẹ ta còn giữ chiếc khăn đó thì còn giữ được vẻ yêu kiều và chinh phục được tình yêu hoàn toàn của cha ta; nhưng nếu đánh mất nó, hoặc đem nó cho ai thì sẽ bị cha ta ghét và tâm trí cha ta sẽ theo đuổi những hình bóng khác. Lúc lâm chung, mẹ ta cho ta chiếc khăn đó và dặn ta sau này, khi số phận khiến ta thành gia thất, sẽ đem chiếc khăn đó tặng cho vợ. Và ta đã làm đúng lời người dặn. Vậy nàng phải giữ gìn nó cẩn thận, quý trọng nó như quý trọng con ngươi của mắt mình. Đánh mất hoặc đem cho, sẽ gặp tai họa ghê gớm không gì sánh kịp.
ĐEXĐÊMÔNA – Có thật thế không?
ÔTENLÔ – Thật đấy. Trong sợi dệt khăn có pháp thuật nhiệm mầu. Một vị nữ vu, tuổi đời bằng hai trăm vòng quay của mặt trời, trong một lúc xuất thần phán bảo những lời tiên tri, đã dệt chiếc khăn đó. Những con tằm nhả tơ dệt chiếc khăn đều được phù phép và chiếc khăn được nhuộm trong trái tim ướp khô của những cô gái đồng trinh mà bà ta đã khéo léo cất giữ.
ĐEXĐÊMÔNA – Thế à, có thực không?
ÔTENLÔ – Đúng như thế. Do đó nàng phải giữ cẩn thận.
ĐEXĐÊMÔNA – Giá trời đừng bao giờ cho thiếp trông thấy nó!
ÔTENLÔ – A! Tại sao?
ĐEXĐÊMÔNA – Sao phu quân lại hỏi giật giọng và giận dữ làm vậy?
ÔTENLÔ – Chiếc khăn ấy mất rồi phải không? Không còn nữa phải không? Nói đi, có còn không?
ĐEXĐÊMÔNA – Cầu Chúa phù hộ chúng con!
ÔTENLÔ – Nàng nói sao?
ĐEXĐÊMÔNA – Chiếc khăn ấy không mất. Nhưng nhỡ mất rồi thì có sao không, thưa phu quân?
ÔTENLÔ – Thế nào?
ĐEXĐÊMÔNA – Thiếp bảo là không mất mà.
ÔTENLÔ – Đi tìm nó đưa cho ta xem!
ĐEXĐÊMÔNA – Thưa phu quân, thiếp sẽ tìm được, nhưng lúc này thì thiếp không muốn. Đây là một mẹo để gạt lời thiếp nài xin phu quân chứ gì? Thiếp xin phu quân cho Caxiô được phục chức.
ÔTENLÔ – Đi lấy chiếc khăn tay cho ta. Đầu óc ta đang có những điều băn khoăn lo ngại đây.
ĐEXĐÊMÔNA – Thôi mà, không bao giờ phu quân tìm được một người có tài năng hơn.
ÔTENLÔ – Đưa chiếc khăn tay đây!
ĐEXĐÊMÔNA – Xin phu quân trả lời thiếp về việc của Caxiô.
ÔTENLÔ – Đưa chiếc khăn tay đây!
ĐEXĐÊMÔNA – Một con người từ trước đến nay vẫn xây dựng sự nghiệp của mình trên tình yêu quý phu quân, một người đã cùng phu quân chia sẻ bao nỗi gian nguy.
ÔTENLÔ – Chiếc khăn tay!
ĐEXĐÊMÔNA – Phu quân thực đáng trách.
ÔTENLÔ – Cút đi!
Ôtenlô vào
ÊMILYA – Người như thế mà lại không cả ghen sao?
ĐEXĐÊMÔNA – Chưa bao giờ ta thấy tướng quân như vậy. Chiếc khăn ấy hẳn phải có cái gì kì lạ. Mất nó, ta rất khổ tâm.
ÊMILYA – Một hai năm chưa thể rõ được lòng người. Đàn ông là những chiếc dạ dày mà đàn bà chỉ là thức ăn; họ ngấu nghiến ngốn chúng ta, rồi khi đã no nê, họ mửa chúng ta ra. Thưa phu nhân, kìa ông Caxiô và chồng tôi đang đi tới.
Caxiô và Iagô ra
IAGÔ – Không còn cách gì khác. Chỉ có phu nhân mới giúp nổi việc này. Ồ may quá! Ông đến mà nài xin phu nhân.
ĐEXĐÊMÔNA – Thế nào, ông Caxiô thân mến! Ông có tin gì vậy?
CAXIÔ – Thưa phu nhân, vẫn chỉ là việc cũ đã khẩn cầu phu nhân, tôi thiết tha mong phu nhân lấy đức hải hà can thiệp, giúp cho tôi được sống lại và được dự phần thương yêu của người mà tôi hết lòng tôn kính. Tôi không muốn để trì hoãn việc này quá lâu. Nếu lỗi lầm của tôi nặng nề đến mức tất cả những công lao trước kia, những nỗi đau buồn hiện nay và những thiện ý trong tương lai đều không thể chuộc lại được lòng tin yêu của chủ tướng, thì ít nhất được biết thế cũng còn có lợi cho tôi; tôi sẽ xin đành lòng cam chịu dấn mình vào một con đường khác, phó mặc cho may rủi của số mệnh.
ĐEXĐÊMÔNA – Chao ôi! ông Caxiô ba lần đáng mến, giờ đây lời tôi nói giúp ông đã trở thành lạc lõng. Phu quân tôi không còn là phu quân của tôi nữa; nếu vẻ mặt cũng theo tính tình mà đổi thay thì có lẽ tôi cũng chẳng còn nhận ra được tướng quân nữa. Cầu các vị thần linh phù hộ cho tôi như tôi đã nói giúp ông hết sức mình, và do nói thẳng, tôi đã trở thành mục tiêu cho cơn giận của tướng quân! Vậy ông cần phải kiên nhẫn chờ đợi ít lâu. Tất cả những gì có thể làm được, tôi sẽ làm. Làm hơn cả cho chính tôi. Ông hãy bằng lòng tạm thế đã.
IAGÔ – Chủ tướng nổi giận ư?
ÊMILYA – Tướng công vừa mới đi khỏi đây xong, và chắc chắn là tướng công đang bực tức lạ thường.
IAGÔ – Làm sao chủ tướng có thể nổi giận được? Tôi đã từng trông thấy súng đại bác bắn tung lên trời từng hàng quân của chủ tướng và như quỷ dữ, bắn bay người em ruột thịt của tướng quân đang ôm trong tay. Và nào tướng quân có nổi giận? Chắc phải là một việc gì quan trọng đây. Để tôi đi tìm gặp chủ tướng. Chủ tướng mà nổi giận, hẳn phải có chuyện gì.
ĐEXĐÊMÔNA – Nhờ ông đi hộ cho.
Iagô vào
Hẳn là có quốc gia đại sự, hoặc có tin gì từ Vơnidơ tới, hoặc một âm mưu gì ở đảo Saiprơt đây chưa kịp bùng nổ đã được phát giác với tướng quân, nên tâm trí minh mẫn của người mới bối rối như vậy. Gặp những trường hợp như thế này thì thường tình con người ta hay sinh sự, ngay cả vì những chuyện vụn vặt, tuy việc lớn là mối quan tâm chính. Sự đời vẫn thường thế. Một ngón tay đau sẽ truyền cái cảm giác đau đến cả những phần lành mạnh khác trong cơ thể. Ta nên hiểu rằng con người ta không phải là thần thánh và không nên đòi hỏi họ lúc nào cũng phải đối xử với ta ân cần trân trọng như buổi tân hôn. Êmilya, trách mắng ta đi. Ta thật nhỏ nhen, ta đã thầm trách tướng quân xử tệ với ta. Giờ đây, ta đã nhận ra, chính ta đã mua chuộc nhân chứng và tướng quân đã bị buộc tội oan.
ÊMILYA – Cầu trời cho việc này đúng là quốc gia đại sự như phu nhân nghĩ, chứ không phải chuyện nghi ngờ phu nhân hay hờn giận ghen tuông.
ĐEXĐÊMÔNA – Ôi đau khổ thay cái ngày mà sự việc ấy xảy ra! Xưa nay ta có bao giờ làm gì để tướng quân phải như thế đâu!
ÊMILYA – Nhưng những con người ghen tuông đâu có chịu nghe như vậy. Chẳng bao giờ họ ghen vì có cớ để ghen, mà họ ghen chỉ vì họ có tính ghen mà thôi. Bệnh ghen là con quái vật tự tạo ra và tự đẻ ra mình.
ĐEXĐÊMÔNA – Cầu trời xua đuổi con quái vật ấy xa lánh tâm trí Ôtenlô tướng quân!
ÊMILYA – Cầu sao cho được như vậy, thưa phu nhân.
ĐEXĐÊMÔNA – Ta sẽ đi tìm tướng quân… Ông Caxiô, ông hãy đi dạo quanh đây, nếu thấy tướng quân vui vẻ, tôi sẽ lại nói giúp ông và sẽ cố gắng hết sức mình để đạt kết quả.
CAXIÔ – Xin trân trọng đa tạ phu nhân.
Đexđêmôna và Êmilya vào
Bianca ra
BIANCA – Cầu Trời phù hộ cho anh, anh Caxiô thân mến!
CAXIÔ – Em ở nhà ra đây làm gì? Thế nào, em có mạnh khỏe không, Bianca xinh đẹp của anh? Em yêu quý, thật tình anh đang định đến nhà em đấy!
BIANCA – Em cũng đang đi đến đằng nhà anh. Hừ, làm sao một tuần nay mất mặt anh thế? Bảy ngày, bảy đêm. Một trăm sáu mươi tám tiếng đồng hồ? Mà khi yêu nhau thì mỗi giờ xa cách dài đằng đẵng gấp tám lần hai mươi giờ trên mặt đồng hồ. Ôi, đếm từng giờ từng phút mới sầu não làm sao!
CAXIÔ – Bianca, em tha lỗi cho anh. Thời gian gần đây anh có những lo lắng đè trĩu trong lòng. Nhưng rồi ra, khi nào thư thái hơn, anh sẽ xin đền bù hết chỗ giờ phút xa cách em. (Đưa cho Bianca chiếc khăn tay của Đexđêmôna). Bianca yêu quý, em hãy thêu giúp anh một chiếc khăn in hệt như chiếc này.
BIANCA – Anh Caxiô, chiếc khăn này ở đâu ra thế? Hẳn đây là tặng vật của một cô bạn mới nào chứ gì? Giờ đây, tôi mới rõ vì sao anh bặt tăm hơi làm tôi đau khổ? Đến nông nỗi này rồi ư? Được lắm! được lắm!
CAXIÔ – Này cô nàng, cái lối đoán già đoán non xấu xa ấy cô lượm được của quỷ, hãy đem quăng trả vào mặt nó. Giờ đây, cô nổi ghen rồi đấy. Cô cho chiếc khăn này là vật kỷ niệm của một cô nhân tình nào đó ư? Không, Bianca, thật tình không phải
thế đâu!
BIANCA – Vậy thì của ai chứ?
CAXIÔ – Anh cũng không biết nữa; anh nhặt được trong phòng của anh. Mẫu thêu này anh rất thích. Anh muốn có một chiếc giống như thế, trước khi có người đòi lại, mà chắc thế nào cũng có người đến đòi lại thôi. Vậy, em đem nó về làm mẫu thêu cho anh một cái khác. Thôi, bây giờ em về đi.
BIANCA – Về à? Tại sao?
CAXIÔ – Anh đang đợi Mô tướng quân ở đây. Để ngài thấy anh cặp kè phụ nữ bên cạnh, thật không có lợi, vả anh cũng không thích thế.
BIANCA – Tại sao lại không thích? Xin anh hãy nói em biết.
CAXIÔ – Không phải vì anh không còn yêu em nữa đâu.
BIANCA – Nhưng dù anh không yêu em, em cũng yêu cầu anh tiễn em một quãng và nói cho em biết tối nay liệu anh có đến sớm với em được không?
CAXIÔ – Anh chỉ đi với em được mấy bước thôi, vì anh phải đứng chờ ở đây, còn đến với em, anh sẽ đến sớm.
BIANCA – Thế cũng tốt lắm rồi, hoàn cảnh đã như thế, em phải đành vậy.
Cả hai vào

HỒI BỐN
CẢNH I
Saiprơt – Trước lâu đài
Ôtenlô và Iagô ra
IAGÔ – Chủ tướng tin như vậy sao?
ÔTENLÔ – Tin ư, Iagô?
IAGÔ – Thế nào, hôn hít vụng trộm?
ÔTENLÔ – Một cái hôn bất chính.
IAGÔ – Hoặc trần như nhộng nằm với một người bạn trai trên giường suốt một tiếng đồng hồ hoặc lâu hơn thế, mà không nghĩ đến chuyện bậy bạ?
ÔTENLÔ – Này Iagô, trần như nhộng nằm trên giường mà không nghĩ đến chuyện bậy bạ…! Như vậy là giả dối với ma quỷ. Kẻ nào muốn giữ đức hạnh mà lại làm như vậy, thì khác gì để quỷ cám dỗ mình, khác gì thách thức cả trời.
IAGÔ – Nếu họ không làm gì thì cũng chỉ là một tội nhẹ thôi, còn nếu tôi tặng vợ tôi một chiếc khăn tay…
ÔTENLÔ – Thì sao?
IAGÔ – Thưa chủ tướng, thì chiếc khăn trở thành của cô ta, và khi nó đã thuộc về cô ta thì tôi thiết nghĩ, cô ta có quyền đem nó cho bất kì ai?
ÔTENLÔ – Cô ta có trách nhiệm bảo vệ danh dự của mình nữa chứ! Cái đó, cô ta có quyền đem cho đi hay không?
IAGÔ – Danh dự, ấy là cái phần tinh túy không nhìn thấy. Lắm
kẻ không có nó mà vẫn cứ cho là mình có. Nhưng còn chiếc khăn tay…
ÔTENLÔ – Trời ơi! ta những muốn quên chuyện này đi!… Ngươi nói gì… Ôi, nó cứ luẩn quẩn trong đầu ta như con quạ lởn vởn trên căn nhà bị bệnh dịch, báo điềm gở cho mọi người… Ngươi nói nó có chiếc khăn của ta.
IAGÔ – Vâng, thế thì sao?
ÔTENLÔ – Như thế là không tốt.
IAGÔ – Thưa chủ tướng, nếu tôi nói là tôi đã nhìn thấy nó xúc phạm đến danh dự của chủ tướng thì sao? Hoặc đã nghe thấy chính nó khoe, như kiểu lũ khốn nạn nước ngoài, hoặc bằng cách van nài dai dẳng, hoặc do đàn bà tự ý xiêu lòng, sau khi đã thuyết phục hoặc quyến rũ được người, là chúng đem chuyện đi kể khắp nơi…
ÔTENLÔ – Nó có nói gì không?
IAGÔ – Thưa chủ tướng, có ạ. Nhưng, chủ tướng còn lạ gì, có việc gì mà chúng không thể bồi chối bay chối biến.
ÔTENLÔ – Nó đã nói gì?
IAGÔ – Nó nói là nó đã làm… Tôi cũng không biết nó đã làm gì ạ.
ÔTENLÔ – Làm gì? Làm gì?
IAGÔ – Đã nằm…
ÔTENLÔ – Với nàng?
IAGÔ – Vâng, với phu nhân, trên phu nhân, tùy chủ tướng muốn gọi là thế nào cũng được.
ÔTENLÔ – Nằm với nàng, nằm trên người nàng. Chúng ta nói nằm trên(1) nàng khi chúng vu khống nàng… Nằm với nàng! Thật là nhơ bẩn… Chiếc khăn tay!… Những lời thú nhận!… Chiếc khăn tay!… Bắt nó phải thú nhận và đem treo cổ nó để đền tội!… Trước hết hãy treo cổ đã rồi bắt thú tội sau!… Nghĩ đến mà ta run cả người. Bản chất con người như ta không dễ đã lao vào một cơn điên giận đen tối khi không có cơ sở nào! Không phải những lời nói suông đã lung lạc được ta như vậy!… Chao ôi! Cái mũi, đôi tai, cặp môi của nàng!… Có thể thế được chăng? Thú tội đi!… Chiếc khăn tay!… Ôi ma quỷ!…
Ngất đi ngã vật xuống
IAGÔ – Cứ hoành hành đi, hỡi thuốc độc của ta, hãy hoành hành đi! Bọn ngu xuẩn cả tin mắc bẫy như thế đó! Lắm bà đức hạnh, tiết trinh, hoàn toàn vô tội mà vẫn bị nhục như thế đó!… Chủ tướng ơi!
Caxiô ra
Chủ tướng ơi! Ôtenlô tướng quân ơi! Ô, chào ông Caxiô!
CAXIÔ – Có chuyện gì thế?
IAGÔ – Chủ tướng lên cơn động kinh! Đây là lần thứ hai. Hôm qua người đã bị một cơn rồi.
CAXIÔ – Ông xoa hai bên thái dương cho chủ tướng!
IAGÔ – Ấy chớ, đừng làm gì cả. Động kinh thì cứ phải để nguyên cho hết cơn. Nếu không, chủ tướng sẽ sùi bọt mép, chỉ một lát là lên cơn điên đập phá dữ dội cho mà xem… Kìa, chủ tướng đã cựa quậy. Ông hãy tạm lánh đi chỗ khác một lát, chủ tướng sắp hồi tỉnh lại ngay bây giờ đấy. Khi nào chủ tướng đi khỏi, tôi sẽ nói với ông một câu chuyện quan trọng.
Caxiô vào
Thế nào chủ tướng, ngài có bị thương ở đầu không?
ÔTENLÔ – Ngươi giễu ta đấy ư?
IAGÔ – Giễu chủ tướng! Trời ơi, tôi đâu dám! Tôi chỉ muốn chủ tướng gắng chịu đựng số phận của mình như một kẻ trượng phu.
ÔTENLÔ – Kẻ trượng phu mọc sừng là một con quái vật, một đồ súc sinh!
IAGÔ – Như vậy thì trong thành phố đông đúc có vô số đồ súc sinh, và vô số quái vật văn minh.
ÔTENLÔ – Nó đã thú nhận chưa?
IAGÔ – Thưa chủ tướng, xin chủ tướng hãy tỏ ra là một trượng phu. Xin ngài hãy nghĩ cho rằng tất cả các bạn mày râu đã mang ách vợ con, đều có thể cùng ngài chịu chung số phận này. Lúc này đây có hàng triệu con người đang sống, đêm đêm ngủ trên chiếc giường ô uế mà họ vẫn cứ dám thề là của riêng họ. Trường hợp chủ tướng còn là khá đấy. Ôi! thật là chuyện mỉa mai của địa ngục, trò giễu cợt của ma quỷ! Ôm hôn một con đĩ trên cái giường đáng tin và cứ tưởng là nó chính chuyên! Không, hãy cho tôi biết hết, và biết về mình rồi, tôi sẽ biết sau này ả sẽ ra sao!
ÔTENLÔ – Chao ôi! ngươi rất có lý! chắc chắn là như thế đấy.
IAGÔ – Xin chủ tướng hãy tạm lánh ra chỗ khác một lát và cố gắng kiên nhẫn đợi chờ. Lúc nãy, khi chủ tướng ngất đi ở đây vì đau khổ – một cơn xúc động thật không xứng đáng với một người như chủ tướng – thì Caxiô đến. Tôi lấy cớ chủ tướng bị ngất để đuổi khéo hắn. Tôi có dặn hắn chốc nữa quay lại nói chuyện với tôi ở đây và hắn đã nhận lời. Xin chủ tướng nấp kín vào một chỗ, chú ý nhìn những cái nhăn mặt, những cái bĩu môi và thái độ cực kì khinh mạn hiện ra trên từng nét mặt hắn. Vì tôi sẽ gợi cho hắn kể lại câu chuyện hắn đã ăn nằm với phu nhân khi nào, ở đâu, đầu đuôi thế nào, bao nhiêu lần, từ bao lâu và bao giờ hắn sẽ lại đến gặp phu nhân. Xin chủ tướng chú ý nhìn kỹ cử chỉ điệu bộ của hắn. Phải kiên tâm, nếu không, tôi xin mạn phép nói chủ tướng hoàn toàn mất trí mê loạn, chẳng có gì đáng gọi là trượng phu hết.
ÔTENLÔ – Iagô, ngươi có nghe thấy không? Ngươi sẽ thấy ta là người hết sức khôn khéo kiên nhẫn, nhưng – ngươi có nghe thấy không? – cũng hết sức tàn nhẫn, khát máu đấy.
IAGÔ – Như thế cũng chẳng có gì trái lẽ, nhưng phải việc nào vào lúc ấy. Chủ tướng hãy lánh ra chỗ khác.
Ôtenlô nấp vào một chỗ
Ta sẽ hỏi chuyện Caxiô về Bianca, một ả lẳng lơ bán thân nuôi miệng; ả yêu thằng Caxiô mê mệt – Chẳng qua đó là cái số kiếp của bọn gái đĩ, đi lừa bao nhiêu thằng để rồi lại bị một thằng khác lừa lại. Mỗi khi nghe nói về ả, Caxiô không bao giờ nhịn được cười ha hả. Kìa, hắn đến kia rồi. Lát nữa, mỗi cái nhếch mép mỉm cười của hắn sẽ làm Ôtenlô phát điên, phát cuồng lên cho mà xem. Cái bệnh ghen ngu si sẽ làm cho hắn hiểu lầm mỗi nụ cười, mỗi cử chỉ, cũng như cái thái độ khinh bạc của thằng Caxiô.
Caxiô lại ra
Thế nào, ông mạnh giỏi chứ, ông phó tướng?
CAXIÔ – Ông gọi tôi bằng cái danh hiệu ấy thật là ông giết tôi đấy, chỉ vì mất nó mà tôi chết cay chết đắng.
IAGÔ – Ông cứ nói khéo với bà Đexđêmôna là chắc chắn ông sẽ được phục chức. (Thấp giọng). Việc này mà thuộc quyền Bianca quyết định thì hẳn là chóng vánh biết mấy nhỉ!
CAXIÔ – Ồ, con bé tội nghiệp!
ÔTENLÔ (nói riêng) – Kìa, nó đã cười rồi đấy!
IAGÔ – Tôi chưa từng thấy phụ nữ nào lại mê trai đến thế.
CAXIÔ – Ừ, khốn khổ con bé. Quả tình tôi cũng nghĩ nó yêu tôi lắm.
ÔTENLÔ (nói riêng) – Nó chỉ chối cãi qua quít và còn phá ra cười.
IAGÔ – Caxiô, ông có nghe thấy gì không?
ÔTENLÔ (nói riêng) – Iagô đang gợi cho nó kể lại. Cứ thế. Khá lắm! khá lắm!
IAGÔ – Cô ta rêu rao là ông sẽ cưới cô ta. Có thật ông có ý định như thế không?
CAXIÔ – Ha! ha! ha!
ÔTENLÔ (nói riêng) – Có phải mi đã thắng không, tên La Mã kia? Có phải mi đã thắng không?
CAXIÔ – Tôi mà lấy nó!… Một con đĩ! Xin ông nể cái đầu óc tôi một chút. Đừng cho là nó đã suy đốn đến thế… Ha! ha! ha!
ÔTENLÔ (nói riêng) – Được, được, được lắm. Kẻ thắng có quyền cười mà.
IAGÔ – Đích thực có tin đồn chắc chắn ông sẽ lấy cô ta làm vợ.
CAXIÔ – Xin ông nói cho đứng đắn nghiêm chỉnh.
IAGÔ – Tôi mà không nói nghiêm chỉnh, thì tôi là một thằng vô lại.
ÔTENLÔ (nói riêng) – Mày đã thắng tao chắc? Được!
CAXIÔ – Chính con khỉ cái ấy nó tung ra chuyện này chứ gì. Nó đinh ninh là do tình yêu và những sự mơn trớn vuốt ve của nó, tôi sẽ lấy nó, chứ đâu phải là tôi có hứa hẹn gì.
ÔTENLÔ (nói riêng) – Iagô ra hiệu cho ta. Thằng kia sắp kể chuyện đây.
CAXIÔ – Vừa lúc nãy cô ả có đến đây, tôi đi đâu nó cũng bám tôi lẵng nhẵng. Hôm nọ, tôi đang nói chuyện với mấy người Vơnidơ ở bờ biển, bất thình lình con ranh ấy ở đâu xộc đến, nhảy lên ôm chằm lấy cổ tôi như thế này…
ÔTENLÔ (thở dài nói riêng) – Và kêu lên: Anh Caxiô thân yêu của em! Đúng thế: cử chỉ của nó có nghĩa là như vậy.
CAXIÔ – Rồi nó treo người lên, gục đầu vào người tôi rũ rượi, khóc sướt mướt, rồi giằng co với tôi! Ha! Ha! Ha!
ÔTENLÔ (nói riêng) – Giờ đây nó đang kể con đĩ đã dắt nó vào buồng ta như thế nào. Ồ, bây giờ tao nhìn rõ cái mũi của mày, nhưng không biết lát nữa tao sẽ vứt cái mũi ấy cho con chó nào đây.
CAXIÔ – Tôi đến phải giã từ cô ả thôi.
IAGÔ – Ô kìa, cô ả đang đến kia!
Bianca ra
CAXIÔ – Nó như một con chồn mà lại xức nước hoa mới khổ người ta chứ! Cha mẹ ơi!… Cô làm sao mà cứ lẵng nhẵng đuổi theo tôi thế này?
BIANCA – Cho vợ chồng con quỷ nó đuổi theo anh! Anh định làm gì với chiếc khăn anh đưa tôi lúc nãy? Tôi thật là ngu ngốc thảm hại mới đi cầm lấy nó. Anh bảo tôi bắt chước thêu một cái khác y hệt thế phải không? Một chiếc khăn mà đâu như anh bảo đã nhặt được trong buồng của anh, không biết ai bỏ quên! Tặng vật của một con đĩ nào đó chứ gì! Thế mà tôi lại phải bắt chước thêu lại một chiếc giống như thế cho anh? Đây, anh đem nó trả lại cho con ngựa cái của anh(1). Anh nhặt được chiếc khăn này ở đâu cũng mặc xác, tôi không hơi đâu lấy nó làm mẫu để thêu chiếc khác.
CAXIÔ – Ơ kìa! Em Bianca thân yêu! Ơ kìa! Ơ kìa!
ÔTENLÔ (nói riêng) – Trời ơi, đúng là chiếc khăn tay của ta rồi!
BIANCA – Nếu anh ưng đến ăn với tôi tối nay, anh vẫn có thể đến được. Bằng không, thì tùy anh, muốn đến vào lúc nào thì đến.
Bianca vào
IAGÔ – Ông chạy theo cô ta đi, mau lên!
CAXIÔ – Ừ, tôi phải đi theo ngay cô ả mới được, không có nó ra phố bêu xấu tôi bây giờ.
IAGÔ – Ông có định ăn bữa tối nay ở nhà cô ta không?
CAXIÔ – Thú thực, tôi cũng định như vậy.
IAGÔ – Thế thì hay, có thể tôi sẽ đến gặp ông ở đấy, vì có một việc rất muốn nói chuyện với ông.
CAXIÔ – Xin mời ông cứ lại, thế nào ông cũng đến nhé!
IAGÔ – Thôi, ông đi. Đừng nói gì nữa.
Caxiô vào
ÔTENLÔ (bước ra) – Iagô, ta phải giết nó như thế nào đây?
IAGÔ – Chủ tướng có nhìn thấy nó thích thú giễu cười chuyện bất chính của chính nó không?
ÔTENLÔ – Ôi, Iagô!
IAGÔ – Chủ tướng có trông thấy chiếc khăn tay không?
ÔTENLÔ – Có đúng khăn của ta không?
IAGÔ – Xin cam đoan đúng là của chủ tướng. Đấy, chủ tướng xem, nó coi phu nhân, người đàn bà dại dột ấy, có ra gì đâu! Phu nhân cho nó, nó lại đem cho con đĩ của nó.
ÔTENLÔ – Ta muốn giết dần giết mòn nó trong chín năm trời mới hả. Một phụ nữ kiều diễm, đẹp đẽ, hiền dịu làm sao!
IAGÔ – Ấy, chủ tướng phải quên cái đó đi.
ÔTENLÔ – Không, phải cho con ấy giũa nát, tàn lụi và đày nó xuống địa ngục ngay đêm nay, vì nó không được sống nữa. Không, tim ta đã hóa đá. Ta tự đánh vào tim mà bàn tay ta bị đau. Ôi, trên đời này không có ai dịu dàng hơn nó: nó đáng được nằm bên cạnh một vị đế vương và ra lệnh cho ông vua ấy phải tuân theo.
IAGÔ – Chủ tướng lẫn rồi.
ÔTENLÔ – Treo cổ nó lên! Ta chỉ nói đúng sự thật về nó thôi; khéo léo, tinh vi trong đường kim mũi chỉ, một nhạc sĩ kì tài! Ôi, tiếng nó hát, gấu nghe cũng mềm ra. Tâm trí cao thượng, dồi dào, thiên tư tài hoa, phong phú đến thế!
IAGÔ – Thế lại càng khốn nạn.
ÔTENLÔ – Ôi, nghìn lần, nghìn lần khốn nạn… lại thêm phong cách thanh lịch…
IAGÔ – Vâng, thanh lịch quá.
ÔTENLÔ – Phải, chắc chắn là như thế, nhưng Iagô, kể cũng thật đáng thương! Ôi, Iagô, thật đáng thương!
IAGÔ – Nếu chủ tướng còn xót thương cái tội của phu nhân thì xin cứ cấp chứng chỉ cho phu nhân làm bậy, vì nếu việc này không động chạm gì đến chủ tướng thì nó cũng chẳng động chạm đến ai hết.
ÔTENLÔ – Nhất định ta sẽ băm nát nó ra… Dám phụ tình ta!
IAGÔ – Ôi, phu nhân thật là tệ.
ÔTENLÔ – Với tên tùy tướng của ta.
IAGÔ – Lại càng tệ.
ÔTENLÔ – Iagô, hãy kiếm cho ta thuốc độc, ngay đêm nay… Ta sẽ không giảng giải gì với nó, e rằng xác thịt và sắc đẹp của nó lại làm ta nguôi đi. Ngay đêm nay đấy, Iagô!
IAGÔ – Chủ tướng đừng dùng thuốc độc. Cứ bóp cổ nó ngay trên giường, cái giường nó đã làm ô uế.
ÔTENLÔ – Hay, hay lắm. Cách xử tội ấy ta rất vừa lòng. Hay lắm!
IAGÔ – Còn Caxiô… tôi xin đảm nhiệm: chỉ nửa đêm là chủ tướng sẽ được biết tin thêm.
ÔTENLÔ – Được lắm. (Có tiếng kèn bên trong). Tiếng kèn gì vậy?
IAGÔ – Chắc có tin gì từ Vơnidơ đến. Kìa ông Lôđôvicô được quan thống lãnh phái tới đây. Chủ tướng nhìn xem, phu nhân đang cùng đi với ông ấy.
Lôđôvicô, Đexđêmôna và tùy tùng ra.
LÔĐÔVICÔ – Cầu Chúa phù hộ cho ngài, vị tướng quân đáng tôn kính!
ÔTENLÔ – Rất đỗi cảm ơn ngài.
LÔĐÔVICÔ (đưa cho Ôtenlô một phong thư) – Quan thống lãnh cùng các nguyên lão ở Vơnidơ xin gửi lời chào đến tướng quân.
ÔTENLÔ – Tôi xin kính cẩn hôn bức thư truyền đạt mệnh lệnh của các vị.
Mở thư ra đọc.
ĐEXĐÊMÔNA – Có tin gì vậy, Lôđôvicô đường huynh(1)?
IAGÔ – Tôi rất lấy làm sung sướng được gặp đại nhân. Xin chúc mừng ngài đến Saiprơt.
LÔĐÔVICÔ – Xin cám ơn ông. Ngài phó tướng Caxiô vẫn được khỏe chứ?
IAGÔ – Thưa ngài, ông ấy vẫn sống.
ĐEXĐÊMÔNA – Thưa đường huynh, giữa Caxiô và phu quân em đã xảy ra một sự sứt mẻ không hay. Mong đường huynh sẽ dàn xếp giúp cho ổn thỏa.
ÔTENLÔ – Có chắc thế không?
ĐEXĐÊMÔNA – Thưa phu quân, sao ạ?
ÔTENLÔ (đọc) – Tướng quân cần tuân lệnh ngay khi tướng quân…
LÔĐÔVICÔ – Tướng quân còn đang bận đọc thư, có nghe gì đâu. Giữa tướng quân và Caxiô có chuyện bất hòa đấy ư?
ĐEXĐÊMÔNA – Một chuyện bất hòa rất đáng tiếc. Vì mến Caxiô nên em hết sức muốn hòa giải hai người.
ÔTENLÔ – Lửa và lưu hoàng(1) !
ĐEXĐÊMÔNA – Thưa phu quân?
ÔTENLÔ – Điên à?
ĐEXĐÊMÔNA – Ô, phu quân tôi nổi giận?
LÔĐÔVICÔ – Có lẽ bức thư đã làm tướng quân xúc động. Vì theo tôi biết, hình như có lệnh triệu tướng quân về Vơnidơ và để Caxiô thay giữ chức trấn thủ.
ĐEXĐÊMÔNA – Xin thú thực, tôi rất lấy làm mừng.
ÔTENLÔ – Thật ư?
ĐEXĐÊMÔNA – Thưa phu quân?
ÔTENLÔ – Ta rất mừng thấy bà hóa điên!
ĐEXĐÊMÔNA – Ôi, Ôtenlô thân yêu, sao vậy?
ÔTENLÔ (đánh Đexđêmôna) – Đồ yêu tinh!
ĐEXĐÊMÔNA – Thưa phu quân, thiếp không làm gì nên tội để phu quân đối xử như vậy.
LÔĐÔVICÔ – Kìa Ôtenlô tướng quân, đây là một việc mà giá tôi có thể đã tận mắt trông thấy thì ở Vơnidơ cũng không ai tin. Thực là quá quắt. Phu nhân khóc đấy, tướng quân xin lỗi đi.
ÔTENLÔ – Ôi, đồ yêu tinh ma quỷ! Nếu những giọt nước mắt đàn bà có thể làm cho đất thụ thai được thì mỗi giọt rơi xuống sẽ đẻ ra một con cá sấu. Cút đi cho khuất mắt ta!
ĐEXĐÊMÔNA – Nếu thiếp ở lại khiến phu quân tức giận thì thiếp xin cáo lui.
Vào.
LÔĐÔVICÔ – Quả là một người đàn bà nhu thuận. Xin tướng quân hãy gọi phu nhân lại.
ÔTENLÔ – Này, bà!
ĐEXĐÊMÔNA – Dạ, thưa phu quân?
ÔTENLÔ – Ngài muốn gì nó?
LÔĐÔVICÔ – Ai? tôi ư? thưa tướng quân?
ÔTENLÔ – Vâng, ngài vừa tỏ ý muốn tôi gọi nó quay lại. Thưa ngài, con này nó có thể quay, quay mãi, mà vẫn cứ đi thẳng rồi lại quay nữa; và có thể khóc lóc, vâng, thưa ngài, khóc lóc. Và nó rất nhu thuận, như ngài vừa nói, nhu thuận, rất nhu thuận… Cứ khóc nữa đi… Về bức thư này, thưa ngài… Ồ, thật khéo vờ vẫn đau khổ!… Tôi được lệnh triệu về Vơnidơ… Cút đi! Lát nữa ta sẽ cho người gọi… Thưa ngài, tôi xin tuân lệnh và sẽ trở về Vơnidơ… Lui ra! Bước!
Đexđêmôna vào.
Caxiô sẽ thay tôi… Và thưa ngài, tối nay xin mời ngài đến dùng bữa tối với tôi. Toàn đảo Saiprơt nồng nhiệt chào mừng ngài… Một bầy dê khỉ(1)!
Vào.
LÔĐÔVICÔ – Phải chăng đó là Mô tướng quân cao quý mà toàn Viện Nguyên lão nhất trí công nhận là tài năng xuất chúng? Phải chăng đấy là con người có bản lãnh không tình cảm nào lay chuyển nổi, có đạo đức vững vàng mà mọi tai ương, bất hạnh không thể nào làm sứt mẻ đổ vỡ được?
IAGÔ – Ông ta dạo này thay đổi nhiều.
LÔĐÔVICÔ – Ông ta đầu óc có còn minh mẫn không? Tâm trí ông ta đã bị suy yếu, rối loạn chăng?
IAGÔ – Ông ta vẫn như thế đấy: nhưng tôi đâu có quyền hé miệng chỉ trích. Nếu bây giờ ông ta không cư xử như ông ta đáng lẽ phải làm thì cũng cầu trời giúp ông ta cư xử cho đúng lẽ.
LÔĐÔVICÔ – Đánh cả vợ!
IAGÔ – Quả thật làm như vậy là không đúng. Nhưng tôi mong rằng hành động phũ phàng này là tột cùng rồi!
LÔĐÔVICÔ – Ông ấy có quen thói như thế không? Hay tại bức thư đã làm máu ông ta sôi giận sinh ra hành động sai lầm mà trước kia không hề có?
IAGÔ – Chao ôi! Chao ôi! Tôi mà nói ra những điều tôi biết và đã trông thấy thì tôi không phải là con người chân thực. Xin ngài cứ để ý xem. Những hành vi của Mô tướng quân cũng đủ cho thấy rõ ông ta là thế nào, tôi không cần phải dài lời vô ích. Ngài cứ đi theo và chú ý xem ông ta hành động.
LÔĐÔVICÔ – Tôi rất lấy làm buồn vì đã thất vọng về con người ấy.
Hai người vào.
CẢNH II
Saiprơt – Một phòng trong lâu đài.
Ôtenlô và Êmilya ra.
ÔTENLÔ – Vậy bà không trông thấy gì ư?
ÊMILYA – Mà tôi cũng không nghe thấy gì, không nghi ngờ gì hết!
ÔTENLÔ – Có, bà có trông thấy Caxiô và Đexđêmôna cùng đứng
với nhau.
ÊMILYA – Nhưng lúc đó tôi không thấy có gì là ám muội và câu chuyện hai người nói với nhau tôi nghe rõ từng lời một.
ÔTENLÔ – Thế họ có thầm thì với nhau bao giờ không?
ÊMILYA – Thưa tướng công, không bao giờ.
ÔTENLÔ – Hoặc họ có sai bà đi ra chỗ khác bao giờ không?
ÊMILYA – Không bao giờ ạ.
ÔTENLÔ – Sai bà đi lấy cái quạt, đôi bao tay, cái mạng, hoặc bất kì cái gì?
ÊMILYA – Không bao giờ ạ, thưa tướng công.
ÔTENLÔ – Thế thì lạ thật!
ÊMILYA – Thưa tướng công, tôi dám đem linh hồn tôi ra cuộc rằng phu nhân là người ngay thẳng. Nếu tướng công nghĩ khác, xin tướng công hãy vứt bỏ cái ý nghĩ đó đi: nó lừa dối tâm tư tướng công đấy. Nếu có tên khốn kiếp nào gieo rắc ý nghĩ đó vào đầu óc tướng công, thì xin trời trừng phạt nó chịu lời nguyền rủa của hắn. Vì nếu phu nhân mà không ngay thẳng, chính chuyên, chung thủy, thì trên đời này không còn người đàn ông nào sung sướng. Người vợ trong trắng nhất cũng chỉ xấu xa như những lời vu cáo.
ÔTENLÔ – Vào bảo phu nhân ra đây… Đi.
Êmilya vào.
Con này thật bẻo lẻo. Nhưng mụ dầu nào mà chẳng ăn nói giỏi như thế, trừ phi loại mụ đầu ngốc nghếch. Nó là một con đĩ khôn ngoan, một căn phòng khóa chặt, chứa đựng những điều bí mật cực kì xấu xa. Thế mà nó còn quỳ xuống thề nguyền. Ta đã từng thấy nó làm như vậy.
Êmilya và Đexđêmôna lại ra
ĐEXĐÊMÔNA – Thưa phu quân, chẳng hay phu quân muốn gì?
ÔTENLÔ – Con gà con bé nhỏ của ta, lại đây!
ĐEXĐÊMÔNA – Phu quân có điều gì muốn truyền bảo?
ÔTENLÔ – Hãy để ta nhìn cặp mắt của nàng. Nhìn thẳng vào mặt ta đây.
ĐEXĐÊMÔNA – Sao lại có sự lạ đời ghê sợ thế này?
ÔTENLÔ (nói với Êmilya) – Những người làm nghề của bà để mặc khách làng chơi trong phòng, và đóng cửa lại. Có ai đến thì giả vờ ho hoặc đánh tiếng làm hiệu. Thôi, hãy ra làm cái nghề của bà đi, mau lên!
Êmilya vào.
ĐEXĐÊMÔNA – Thiếp xin quỳ xuống kính hỏi phu quân nói vậy là có nghĩa thế nào? Thiếp biết đấy là những lời giận dữ nhưng thiếp không hiểu gì hết.
ÔTENLÔ – Mi là ai?
ĐEXĐÊMÔNA – Thưa phu quân, là vợ phu quân, người vợ chân thành và chung thủy của phu quân.
ÔTENLÔ – Cứ thề đi, mà tự đày đọa mi xuống hỏa ngục. Trông mi giống người nhà trời, ma quỷ có thể sợ mà không dám bắt. Vậy cứ thề đi là mi ngay thẳng để mà chịu tội gấp đôi dưới
hỏa ngục.
ĐEXĐÊMÔNA – Có hoàng thiên biết rõ cho thiếp.
ÔTENLÔ – Hoàng thiên biết rõ mi giả dối như địa ngục.
ĐEXĐÊMÔNA – Thưa phu quân, giả dối với ai và giả dối cùng ai? Thiếp giả dối như thế nào?
ÔTENLÔ – Ôi Đexđêmôna, đi đi, đi đi, đi đi!
ĐEXĐÊMÔNA – Ôi cái ngày nặng trĩu đau khổ!… Sao phu quân lại khóc? Thưa phu quân, phải chăng tại thiếp mà phu quân rơi lệ? Nếu chẳng may phu quân ngờ là thân phụ thiếp đã nhúng tay vào việc triệu hồi phu quân, thì cũng xin phu quân đừng đổ tội lên đầu thiếp. Nếu phu quân không còn được người cha ấy yêu thương nữa, thì thiếp đây cũng đã mất nó từ lâu.
ÔTENLÔ – Nếu trời cao, muốn lấy đau khổ để thử thách trút mọi nỗi đau buồn, tủi nhục lên đầu ta, nhận chìm ta ngập sâu đến tận môi trong nghèo khó, giam hãm ta cùng mọi niềm hy vọng thiết tha, thì ta cũng còn tìm được chút ít kiên tâm chịu đựng, ở một nơi nào đó trong tâm hồn ta. Nhưng, chao ôi, biến ta thành tấm bia cho miệng thế mãi mãi khinh bỉ vạch mặt chỉ tên(1)!… Nhưng, cái đó ta cũng vẫn còn có thể chịu đựng được… Được, được lắm! Nhưng, giờ đây ta bị gạt ra khỏi nơi ta đã gửi gắm cả tấm lòng, ra khỏi nơi ta phải sống trọn đời cho đến chết, ra khỏi mạch nước nơi dòng đời ta bắt nguồn, không có sẽ héo hon khô cạn! Ôi! hoặc bị gạt ra khỏi nơi đó, hoặc giữ lấy nó làm chiếc bể cạn cho loài cóc nhơ nhớp giao hợp và sinh đẻ… Thay đổi sắc mặt đi thôi, hỡi thần kiên nhẫn, chú hài nhi có cặp môi hồng. Hãy tỏ ra thảm sầu ghê rợn như âm ty địa ngục.
ĐEXĐÊMÔNA – Thiếp mong rằng phu quân cao quý của thiếp coi thiếp là người ngay thẳng.
ÔTENLÔ – Ồ, đúng, ngay thẳng như những con ruồi mùa hạ trong lò sát sinh vừa nở ra mà đã thụ thai! Ôi, bông hoa dại đẹp vô cùng, hương thơm ngào ngạt làm giác quan ngây ngất, ước gì mi đừng sinh ra đời!
ĐEXĐÊMÔNA – Chao ôi, thưa phu quân, thiếp đã vô tình phạm tội
gì vậy?
ÔTENLÔ – Phải chăng trang giấy trắng kia, cuốn sách đẹp thế kia được tạo ra chỉ để viết chữ con đĩ lên trên? Đã phạm tội gì à? Đã phạm gì à? Ôi, đồ nhà thổ! Nếu ta kể lại những việc mi đã làm, má ta sẽ biến thành bễ lò rèn thiêu liêm sỉ thành tro hết. Mi đã phạm tội gì à? Đến trời kia cũng phải bịt mũi, trăng kia cũng phải nhắm mắt lại, đến làn gió dâm đãng vốn gặp cái gì cũng hôn hít, cũng phải nép mình sâu trong lòng đất không muốn nghe. Đã phạm tội gì à? Đồ đĩ vô sỉ!
ĐEXĐÊMÔNA – Trời ơ! phu quân lăng nhục thiếp quá thể!
ÔTENLÔ – Thế mi không phải là một con đĩ à?
ĐEXĐÊMÔNA – Không! Cũng thực như thiếp là người theo đạo Thiên chúa. Nếu vì phu quân mà giữ mình, không để cho hành vi bất chính nhơ bẩn của kẻ khác chạm tới, tức không phải là đồ đĩ, thì thiếp đây không phải là đồ dĩ.
ÔTENLÔ – Sao, mi không phải là con đĩ sao?
ĐEXĐÊMÔNA – Không, cũng thật như thiếp sẽ được cứu rỗi linh hồn!
ÔTENLÔ – Có thể thế được chăng?
ĐEXĐÊMÔNA – Ôi! Lạy Chúa tha tội cho chúng con!
ÔTENLÔ – Vậy thì ta xin lỗi nàng. Ta đã lầm nàng là một con đĩ gian ngoan ở Vơnidơ đã lấy Ôtenlô này…
Êmilya lại ra.
Còn bà, bà làm cái công việc trái ngược với công việc của thánh Pitơ(1), bà gác cổng địa ngục! Chính bà, phải, chính bà! Việc của chúng tôi đã xong. Đây, tiền trả công bà khó nhọc; xin bà làm ơn mở cửa ra, và giữ kín việc này cho.
Ôtenlô vào.
ÊMILYA – Chao ôi! Con người cao quý ấy nghĩ gì vậy? Thưa phu nhân, phu nhân thấy sức khỏe ra sao?
ĐEXĐÊMÔNA – Quả tình ta như đang mê ngủ.
ÊMILYA – Thưa phu nhân quý mến, chẳng hay có việc gì với tướng công vậy?
ĐEXĐÊMÔNA – Với ai?
ÊMILYA – Dạ, thưa phu nhân với tướng công.
ĐEXĐÊMÔNA – Ai là tướng công của bà?
ÊMILYA – Phu quân của phu nhân ấy ạ.
ĐEXĐÊMÔNA – Ta không có phu quân nào hết, Êmilya, đừng hỏi gì ta nữa. Ta không có gì để trả lời ngoài nước mắt, nhưng ta lại không khóc được. Đêm nay, ta nhờ bà lấy những chăn nệm ngày cưới của ta ra đem trải lên giường cho ta. Chớ quên đấy! Và bảo ông Iagô đến đây.
ÊMILYA – Quả là có chuyện gì rồi!
Vào
ĐEXĐÊMÔNA – Ta bị đối xử như thế cũng đúng thôi, rất đúng. Không hiểu ta đã ăn ở ra sao mà một chút lỗi lầm hết sức nhỏ nhặt của ta(1) cũng khiến chàng trách cứ tàn tệ?
Êmilya ra cùng Iagô
IAGÔ – Thưa phu nhân, phu nhân có điều gì sai bảo? Phu nhân làm sao thế?
ĐEXĐÊMÔNA – Ta không thể nói được. Dạy con trẻ, người ta thường dùng những cách dịu dàng và bảo cho chúng làm những việc dễ. Tướng quân cũng có thể dùng cách đó để dạy ta được chứ, vì thật ra, khi bị mắng, ta cũng chỉ là một đứa trẻ.
IAGÔ – Thưa phu nhân, có chuyện gì vậy?
ÊMILYA – Chao ôi! anh Iagô, tướng công đã gọi phu nhân là con đĩ, đã trút lên đầu phu nhân những lời lẽ khinh bỉ, những câu chửi rủa nặng nề không một trái tim vô tội nào chịu nổi.
ĐEXĐÊMÔNA – Iagô, ta có đáng gọi như vậy không?
IAGÔ – Thưa phu nhân, gọi thế nào ạ?
ĐEXĐÊMÔNA – Tướng quân gọi ta là… như Êmilya vừa nói đấy.
ÊMILYA – Tướng công gọi phu nhân là con đĩ. Một thằng ăn mày say rượu cũng không đến nỗi dùng những lời lẽ như vậy để sỉ vả con vợ đê tiện của nó.
IAGÔ – Tại sao tướng quân lại làm thế?
ĐEXĐÊMÔNA – Nào ta có biết. Nhưng chắc chắn ta không phải là con người như vậy.
IAGÔ – Xin phu nhân đừng khóc, đừng khóc… Ôi, thật là một ngày đau khổ!
ÊMILYA – Phải chăng phu nhân đã từ chối bao nhiêu đám con nhà quyền quý, từ bỏ bố đẻ, quê hương, bè bạn để được nghe chửi là con đĩ? Như thế ai mà chẳng phải khóc?
ĐEXĐÊMÔNA – Âu cũng là cái số kiếp ta bất hạnh!
IAGÔ – Ăn ở thế rồi cũng đến mạt vận thôi! Sao tướng quân lại nảy ra cái ý nghĩ kỳ quặc như vậy?
ĐEXĐÊMÔNA – Họa chăng có trời biết!
ÊMILYA – Xin cứ là treo cổ tôi lên nếu không phải tại một thằng khốn nạn bỉ ổi, một thằng chó đểu sục sạo và xúc xiểm, một thằng đê tiện, gian ngoan, quỷ quyệt đã bày đặt ra câu chuyện vu cáo này để giành lấy một địa vị nào đó. Không phải như vậy, xin cứ treo cổ tôi lên.
IAGÔ – Bậy nào! Làm gì có con người như thế, không thể nào có được!
ĐEXĐÊMÔNA – Nếu có, cũng xin Thượng đế tha thứ cho hắn!
ÊMILYA – Để cho cái dây thừng tha tội cho nó. Và hỏa ngục thiêu đốt dần xương thịt nó! Tại sao tướng công lại gọi phu nhân là con đĩ? Phu nhân đã gặp ai nào? Ở đâu? Bao giờ? Như thế nào? Có gì là bằng chứng? Mô tướng quân đã bị một thằng khốn nạn đê tiện bậc nhất lừa dối! Một thằng khốn nạn hết sức hèn hạ, một thằng đểu giả bỉ ổi. Trời ơi! sao trời không vạch mặt nó ra và đặt vào tay mỗi con người chân thực một cái roi cho họ lột truồng quân súc sinh ấy ra, đánh cho nó chạy cuống cuồng khắp thế giới, từ đông sang tây!
IAGÔ – Khẽ mồm chứ, kẻo người ngoài nghe thấy!
ÊMILYA – Phỉ nhổ vào mặt cái quân ấy chứ! Chắc lại một tên khốn nạn nào đó, cùng loài với thằng đã làm anh rối trí loạn óc rồi cứ nghi tôi có tình ý với Mô tướng quân chứ gì!
IAGÔ – Cô điên à? Đi ra chỗ khác!
ĐEXĐÊMÔNA – Ông Iagô, chao ôi, ta biết làm gì để lấy lại tình thương yêu của tướng quân? Ông bạn thân mến, ông hãy đi gặp tướng quân; có ánh sáng trên trời kia chứng giám, ta không biết vì đâu ta đã để mất lòng thương yêu của tướng quân như thế. Ta xin quỳ xuống đây mà thề rằng: nếu có bao giờ vì ham muốn mà ta đã phụ tình tướng quân, dù trong ý nghĩ, hoặc trong hành động; nếu mắt ta, tai ta, hay bất kì một giác quan nào khác của ta, đã vui thú với một hình bóng khác; nếu hiện nay, trước đây và sau này, ta không yêu Mô tướng quân tha thiết – dù cho tướng quân sẽ có ruồng rẫy, hắt hủi ta một cách nhục nhã – thì ta xin nguyện mất hết mọi niềm vui! Lòng tàn nhẫn có thể làm được nhiều điều và lòng tàn nhẫn của tướng quân có thể hủy hoại đời ta, nhưng không bao giờ có thể làm tình yêu của ta phai lạt. Ta không thể nào nói lên tiếng “con đĩ”; nói lên ta đã thấy ghê tởm. Còn như phạm một hành động để có thể đáng mang cái tên ấy, thì dù đổi lấy tất cả mọi phù hoa trên thế gian này, ta cũng quyết không làm.
IAGÔ – Xin phu nhân hãy bình tâm. Đây chẳng qua chỉ là một cơn nóng giận. Công việc quốc gia đã khiến tướng quân bực bội và ngài đã giận lây sang phu nhân đấy thôi.
ĐEXĐÊMÔNA – Nếu không phải vì một việc gì khác…
IAGÔ – Tôi xin bảo đảm sự việc chỉ có thế thôi.
Tiếng kèn trong hậu trường
Xin phu nhân lắng nghe kìa, tiếng kèn gọi về dự tiệc. Các sứ giả Vơnidơ đang đợi. Xin phu nhân cứ về và đừng khóc nữa. Mọi sự rồi ra sẽ êm đẹp cả thôi.
Đexđêmôna và Êmilya vào.
Rôđêrigô ra
Kìa, Rôđêrigô!
RÔĐÊRIGÔ – Tôi thấy anh đối xử với tôi không thẳng thắn.
IAGÔ – Thế trái lại thì sao?
RÔĐÊRIGÔ – Iagô, mỗi ngày anh lại kiếm ra một cớ để đuổi khéo tôi; đáng lẽ tạo cho tôi dịp có được một chút hy vọng thì anh đã gạt phăng mọi cơ hội thuận tiện, như lúc này chẳng hạn, tôi thấy là như thế đấy. Nói thực với anh, tôi nhất định không chịu cái nước này nữa, và tôi cũng sẽ không nín nhịn để yên những cái mà tôi đã ngu dại chịu đựng quá lâu rồi.
IAGÔ – Rôđêrigô, anh có muốn nghe tôi nói không?
RÔĐÊRIGÔ – Tôi đã nghe anh nói quá nhiều rồi. Lời nói và việc làm của anh chẳng đi đôi gì với nhau hết.
IAGÔ – Anh buộc tội tôi như thế rất oan.
RÔĐÊRIGÔ – Tôi không hề nói sai. Tôi đã khuynh gia bại sản rồi. Chỉ cần nửa chỗ châu báu anh lấy của tôi nói để tặng Đexđêmôna cũng đủ quyến rũ được một ni cô phá giới. Anh bảo nàng đã nhận và anh hứa hẹn, an ủi, nào là tôi sẽ mau chóng được nàng đón tiếp, nào là tôi sẽ được nàng cho gặp ngay, thế mà đến nay vẫn có thấy gì đâu.
IAGÔ – Được. Cứ tiếp tục đi. Hay lắm!
RÔĐÊRIGÔ – Hay lắm! Cứ tiếp tục đi! Tôi không thể cứ tiếp tục mãi được, ông bạn ạ. Mà như thế cũng không có gì là hay lắm. Phải! tôi cho thế là rất dở và tôi đã nhận ra là tôi bị lừa gạt.
IAGÔ – Hay lắm!
RÔĐÊRIGÔ – Tôi bảo cho anh biết, chẳng hay ho cái gì đâu. Nhất định tôi sẽ tìm cách tự giới thiệu với Đexđêmôna. Nếu nàng trả lại tôi các thứ châu báu thì tôi cũng xin thôi không dám cầu cạnh làm gì nữa, và sẽ hối hận đã chót dại đi làm những chuyện ve vãn bất chính; bằng không, anh hãy tin chắc là nhất định tôi sẽ bắt anh phải bồi thường.
IAGÔ – Anh đã nói xong chưa?
RÔĐÊRIGÔ – Rồi. Và tôi đã nói là nhất định tôi sẽ làm, không phải nói suông đâu.
IAGÔ – Giờ tôi mới thấy anh cũng hăng hái can đảm đấy, và cũng từ lúc này tôi mới thấy coi trọng anh hơn trước. Rôđêrigô, đưa bàn tay của anh cho tôi bắt một cái nào. Những lời anh trách tôi đều đúng cả, nhưng tôi cũng quả quyết với anh là tôi đã lo lắng công việc của anh hết lòng hết sức.
RÔĐÊRIGÔ – Chẳng thấy hết lòng hết sức ở đâu cả.
IAGÔ – Thật tình, tôi cũng công nhận là không có gì tỏ rõ để anh thấy, và anh nghi ngờ như thế không phải là không có đầu óc thông minh, biết suy xét. Nhưng Rôđêrigô, nếu anh có những đức tính mà giờ đây, hơn bao giờ hết, tôi có lý do để tin là anh có thật, như: mưu trí, can đảm, tài ba, thì đêm nay, anh hãy đem ra mà thi thố. Nếu đêm mai mà anh chưa được vui vầy với Đexđêmôna, thì anh cứ việc đừng để tôi sống ở thế gian này nữa về tội phản bội, và cứ việc nghĩ ra các thứ nhục hình để giết tôi đi.
RÔĐÊRIGÔ – Thế nào, việc gì vậy? Liệu có đứng đắn, phải chăng và có thể làm được không?
IAGÔ – Thưa ngài, có phái bộ đặc biệt từ Vơnidơ đến để cử Caxiô lên thay Ôtenlô.
RÔĐÊRIGÔ – Thật à? Nếu thế thì Ôtenlô và Đexđêmôna sẽ trở về Vơnidơ còn gì nữa.
IAGÔ – Ồ không. Hắn ta sẽ về xứ Mô(1), đem theo nàng Đexđêmôna kiều diễm, trừ phi ngay lúc này có chuyện gì bất ngờ xảy ra khiến hắn phải nán lại: muốn thế, không có cách gì chắc chắn bằng cách khử thằng Caxiô đi.
RÔĐÊRIGÔ – Anh nói khử Caxiô đi nghĩa là thế nào?
IAGÔ – Ồ, đánh cho nó vỡ sọ ra để nó không thay thế được Ôtenlô nữa chứ còn thế nào.
RÔĐÊRIGÔ – Vậy là anh muốn tôi làm việc đó chứ gì?
IAGÔ – Phải, nếu anh dám làm những việc vừa là quyền của mình, lại vừa có lợi. Tối nay, nó sẽ đến đánh chén ở nhà một con gái điếm, tôi cũng sẽ phải đến đấy để tìm nó: nó còn chưa biết gì về hạnh vận vinh dự đang chờ. Nếu anh chịu khó rình lúc nó ra về (tôi sẽ tìm cách làm cho nó ra về vào khoảng nửa đêm đến một giờ sáng), thì có thể hạ thủ một cách dễ dàng. Tôi cũng sẽ đứng quanh quẩn ở đấy để giúp anh một tay; hai người đánh một thế nào cũng hạ được. Thôi, đừng đứng ngẩn ra đấy, hãy đi theo tôi. Tôi sẽ trình bày cho anh hiểu rõ sự cần thiết phải hạ thủ nó, rồi anh sẽ tự thấy bắt buộc phải giết nó đi. Bây giờ đã đến giờ đánh chén rồi, đêm đã khuya. Ta bắt tay vào việc thôi.
RÔĐÊRIGÔ – Tôi muốn anh cho tôi biết thêm những lý do khác tôi mới làm việc này.
IAGÔ – Anh sẽ được toại nguyện.
Hai người vào

CẢNH III
Saiprơt – Một phòng khác trong lâu đài.
Ôtenlô, Lôđôvicô, Đexđêmôna, Êmilya và
tùy tùng ra.
LÔĐÔVICÔ – Xin tướng quân, không dám phiền tướng quân tiễn chân xa thêm nữa.
ÔTENLÔ – Xin lỗi ngài, đi dạo chơi một lát cũng làm tôi thấy dễ chịu.
LÔĐÔVICÔ – Xin chúc phu nhân ngủ ngon và xin trân trọng cám ơn phu nhân.
ĐEXĐÊMÔNA – Rất hân hạnh được đón tiếp đại nhân.
ÔTENLÔ – Ngài có ưng đi dạo không?… Này, Đexđêmôna…
ĐEXĐÊMÔNA – Dạ, thưa phu quân?
ÔTENLÔ – Nàng phải đi nghỉ ngay. Chỉ một lát nữa, ta sẽ trở về, nàng nhớ cho người hầu cận lui ra, nhớ đấy.
ĐEXĐÊMÔNA – Vâng.
Ôtenlô, Lôđôvicô và tùy tùng vào.
ÊMILYA – Thưa phu nhân, tình hình bây giờ thế nào? Tướng công xem ra có vẻ đã bớt giận.
ĐEXĐÊMÔNA – Tướng công nói sẽ trở về ngay, người ra lệnh ta phải đi nghỉ và cho bà lui ra.
ÊMILYA – Cho tôi lui ra ư?
ĐEXĐÊMÔNA – Đó là lệnh của tướng công. Vậy, Êmilya thân mến, hãy đưa ta quần áo ngủ rồi tạm biệt. Lúc này không nên làm tướng công phật ý.
ÊMILYA – Tôi ước gì phu nhân không bao giờ gặp tướng công!
ĐEXĐÊMÔNA – Ta lại không nghĩ thế. Ta yêu Mô tướng công tha thiết đến nỗi ngay cái tính cố chấp, những lời trách mắng và những cái cau mày của tướng công – cởi cho ta dải áo này – ta vẫn thấy có một cái gì duyên dáng, hấp dẫn.
ÊMILYA – Thưa phu nhân, tôi đã trải chăn nệm lên giường như phu nhân dặn.
ĐEXĐÊMÔNA – Thôi được. Trời ơi, sao mà đầu óc chúng ta vẩn vơ đến thế? Này Êmilya, nếu ta có chết trước bà thì nhờ bà liệm ta bằng cái chăn này nhé.
ÊMILYA – Ủa, sao phu nhân nó gở ra như thế.
ĐEXĐÊMÔNA – Trước kia, mẹ ta có nuôi một người hầu gái tên là Bacbara. Chị ta yêu một người, nhưng anh này phụ bạc(1), bỏ chị ta đi mất. Chị ta có bài hát Cây liễu, một bài tình ca cổ nhưng rất hợp với cảnh ngộ chị ta. Lúc sắp mất, chị ta đã hát bài đó. Đêm nay, bài tình ca ấy cứ lởn vởn trong đầu óc ta mãi. Ta đã cố gắng mà vẫn không thể cưỡng được ý muốn cúi đầu hát bài ca đó, như chị Bacbara tội nghiệp trước kia. Êmilya, hãy nhanh tay lên một chút.
ÊMILYA – Có cần tìm chiếc áo ngủ không, thưa phu nhân?
ĐEXĐÊMÔNA – Thôi, tháo cho ta cái dải này. Ông Lôđôvicô coi bộ lịch sự nhỉ.
ÊMILYA – Một người rất đẹp trai.
ĐEXĐÊMÔNA – Ông ta ăn nói lưu loát lắm.
ÊMILYA – Tôi biết ở Vơnidơ có một bà sẵn sàng đi chân không cuốc bộ đến tận Palextin để được chạm vào môi dưới ông ta đấy.
ĐEXĐÊMÔNA – (hát)
Con người đau khổ ngồi thở dài bên gốc sung,
Ai ơi, hãy hát lên bài ca cây liễu xanh;
Tay ấp ngực, gục đầu trên gối,
Hãy hát lên, bài ca cây liễu,
Cây liễu xanh, cây liễu xanh!
Dòng suối mát chảy cạnh nàng rì rầm than vãn,
Hát lên đi bài ca cây liễu xanh,
Cây liễu xanh, cây liễu xanh!
Nước mắt nàng mặn chát nhỏ xuống, đá cũng mềm
Bà đặt những quần áo ấy xuống đây.
(Hát)    Hãy hát lên bài ca cây liễu xanh,
Cây liễu xanh, cây liễu xanh!
– Nhanh tay lên, tướng quân sắp về bây giờ đấy.
(Hát)    Ai ơi, hãy hát lên bài ca cây liễu xanh,
Cây liễu xanh làm cho ta vòng lá thắm.
Đừng trách chàng, ta ưng thuận để chàng khinh.
Không, đoạn sau không phải thế… Nghe kìa, có ai gõ cửa đấy?
ÊMILYA – Gió đấy ạ.
ĐEXĐÊMÔNA (hát)
Ta trách người yêu tình phụ, chàng đã trả lời sao?
Hãy hát lên, bài ca cây liễu xanh,
Cây liễu xanh, cây liễu xanh:
Tôi ăn chả, mặc cô ăn nem(1).
Êmilya, bà lui ra, chúc bà ngủ ngon! Mắt ta thấy cay cay. Phải chăng thế là điềm sắp khóc?
ÊMILYA – Cái đó chẳng là điềm gì đâu ạ.
ĐEXĐÊMÔNA – Ta vẫn nghe thấy nói thế… Ôi, đàn ông, đàn ông. Này Êmilya, trong thâm tâm, bà có tin là có những người phụ nữ lừa dối chồng một cách thô bỉ như thế không?
ÊMILYA – Cũng có một vài người như vậy, cái đó thì nhất định rồi.
ĐEXĐÊMÔNA – Cho bà cả thế giới bà có ưng làm chuyện đó không?
ÊMILYA – Sao, thế phu nhân có ưng không?
ĐEXĐÊMÔNA – Không, có ánh sáng thiêng liêng trên trời kia
chứng giám!
ÊMILYA – Tôi cũng không làm, có ánh sáng thiêng liêng trên trời kia chứng giám. Có làm, tôi chỉ làm trong bóng tối thôi cũng được cơ mà.
ĐEXĐÊMÔNA – Cho bà cả thế giới, bà có làm chuyện đó không?
ÊMILYA – Cả thế giới thì to chuyện quá. Nếu thế hóa ra trả giá một lỗi nhỏ quá đắt.
ĐEXĐÊMÔNA – Thật tình ta tin bà sẽ không ưng làm chuyện đó.
ÊMILYA – Thực tình, tôi tin tôi có thể làm được, và làm xong, lại xóa sạch đi thì đã sao. Lạy Chúa, nếu chỉ để lấy một chiếc nhẫn, mấy tấm vải đẹp, hoặc mấy cái áo, cái xiêm, cái mũ hay một món trang sức nhỏ, thì tôi không đời nào làm chuyện đó. Nhưng nếu được cả thế giới! Người đàn bà nào lại không ưng cho chồng mọc sừng để đưa chồng lên ngôi hoàng đế? Được thế, thì dù phải đày xuống hỏa ngục tôi cũng dám làm.
ĐEXĐÊMÔNA – Xin muôn đời nguyền rủa ta, nếu ta có ý muốn phạm một tội lỗi như vậy, dù là để đổi lấy cả thế giới.
ÊMILYA – Ồ, tội lỗi chỉ là tội lỗi ở thế gian này thôi. Đã được cả thế giới để đền công thì dù có tội chỉ là tội ở cái thế gian đã thuộc về mình; khi ấy khó gì mà không ra được đạo luật đổi ngay sai thành đúng.
ĐEXĐÊMÔNA – Ta không tin là có hạng đàn bà như vậy.
ÊMILYA – Có chứ, có hàng tá ấy chứ, hơn nữa, để được cái thế gian này mà họ đem ra đánh cuộc, thì số đó có thừa. Nhưng tôi cho người đàn bà mà sa ngã là lỗi tại người chồng: chẳng hạn, họ sao nhãng bổn phận đem dốc tiền bạc của chúng ta vào lòng kẻ khác, hoặc vô lý giận dữ đánh ghen, hoặc bó buộc chúng ta; hoặc, đánh chúng ta, hoặc vì tức tối mà xét nét mọi cử chỉ hành động vốn dĩ quen thuộc của chúng ta. Chúng ta cũng biết oán giận, biết căm tức chứ. Và, dù cho chúng ta rộng lượng đến đâu, chúng ta cũng vẫn muốn trả thù chứ. Các ông chồng phải biết rằng vợ họ cũng có đủ giác quan như họ: cũng biết nhìn, biết ngửi, cũng có lưỡi để phân biệt ngọt chua, như họ. Tại sao họ lại bỏ chúng ta, thay người khác; thế là thế nào? Phải chăng đấy là để mua vui? Có thế. Phải chăng chính là vì thương yêu? Cũng có. Phải chăng vì mềm yếu mà họ lầm lỡ. Cái đó cũng có. Nhưng thử hỏi, chúng ta có khác gì đàn ông, chúng ta có lòng thương yêu, có ham muốn vui thú và có mềm yếu không? Vậy thì họ phải đối xử với chúng ta cho phải đạo chứ! Nếu không, phải cho họ biết rằng những lỗi lầm chúng ta mắc phải chính là họ đã dạy cho chúng ta.
ĐEXĐÊMÔNA – Chúc bà ngủ ngon, chúc bà ngủ ngon. Cầu trời giúp cho ta lấy cái xấu mà sửa mình chứ không phải học cái xấu để làm điều xấu.
Hai người vào

HỒI NĂM
CẢNH I
Saiprơt – Một đường phố.
Iagô và Rôđêrigô ra.
IAGÔ – Anh nấp vào sau cái cột này; nó sắp tới bây giờ đấy. Hãy tuốt trần sẵn thanh bảo kiếm của anh và nhớ đâm cho trúng. Nhanh lên, nhanh lên! Đừng sợ gì hết. Tôi sẽ ở sát bên cạnh. Phen này được ăn cả ngã về không(1). Anh phải nhớ kỹ điều đó mà quyết tâm cố gắng.
RÔĐÊRIGÔ – Anh phải ở ngay sát cạnh tôi. Rất có thể tôi đâm trượt!
IAGÔ – Tôi đây, ở ngay cạnh anh đây. Can đảm lên và đứng vào chỗ đi.
Lui xa ra một chút
RÔĐÊRIGÔ – Làm việc này ta chẳng thấy nhiệt tình lắm, nhưng lý lẽ hắn đưa ra thực là chí lý… Chà, tựu trung cũng chỉ chết có một người chứ mấy. Hỡi bảo kiếm, hãy vung lên! Nó sẽ chết!
Đứng vào chỗ nấp
IAGÔ – Ta đã chọc đúng nọc thằng nhãi ranh(2) này làm cho nó nổi xung. Giờ đây, nó giết Caxiô hay Caxiô giết nó, hoặc cả hai đứa giết lẫn nhau, đằng nào ta cũng lợi. Rôđêrigô mà sống, nó sẽ đòi ta hoàn lại số vàng bạc châu báu rất lớn mà ta đã nẫng của nó, nói dối là đem tặng Đexđêmôna. Không thể để như thế được. Nếu Caxiô thoát, thì trong cuộc sống hàng ngày, thằng này vốn tài hoa sẽ làm ta lép vế, ấy là chưa kể thằng Mô có thể lột mặt nạ ta cho nó biết, ta sẽ nguy to. Không, thằng này phải chết! Nhưng kìa, ta nghe thấy nó đang đi tới.
Caxiô ra
RÔĐÊRIGÔ – Ta nhận ra dáng đi của nó. Đúng nó rồi. Đồ khốn kiếp, mày phải chết!
Nhảy xổ ra đâm Caxiô.
CAXIÔ – Nhát kiếm này đúng là của kẻ thù, nhưng áo giáp ta tốt hơn mi tưởng. Để ta thử áo giáp của mi xem sao.
Rút gươm đâm Rôđêrigô bị thương.
RÔĐÊRIGÔ – Ôi! tôi bị đâm chết rồi!
Iagô từ chỗ nấp xông tới đằng sau Caxiô,
chém vào chân Caxiô rồi chạy thụt vào.
CAXIÔ – Thế này là ta suốt đời bị què rồi!… Cứu tôi với! Ai cứu tôi với! Có kẻ giết người! Có kẻ giết người!
Caxiô ngã xuống
Ôtenlô ra ở phía đằng xa
ÔTENLÔ – Tiếng Caxiô kêu! Iagô đã giữ lời hứa.
RÔĐÊRIGÔ – Ôi, khốn nạn thân tôi!
ÔTENLÔ – Đúng thế!
CAXIÔ – Cứu tôi với! Đem đuốc lại đây! Gọi cho tôi một thầy thuốc!
ÔTENLÔ – Chính nó rồi! Ồ, Iagô dũng cảm, thẳng thắn, công bằng, con người có ý thức cao quý biết bao về mối hận thù của bạn; ông đã nêu gương sáng cho ta soi. Cô nàng ơi, tình nhân của ngươi đã chết thẳng cẳng và cái số phận vô phước của ngươi cũng đang đến gấp. Con đĩ! ta đang tới đây! Cặp mắt mê hồn của ngươi giờ đây đã bị xóa nhòa hẳn trong trái tim ta. Giường của ngươi ô uế vì những trò dâm ô lát nữa sẽ vấy máu dâm ô!
Ôtenlô vào
Lôđôvicô và Graxianô ra ở phía đằng xa
CAXIÔ – Ối, có ai đấy không? Không ai canh gác gì ư? Không có ai qua lại ư? Có kẻ giết người! Có kẻ giết người!
GRAXIANÔ – Có chuyện bất hạnh xảy ra. Tiếng kêu nghe thật ghê rợn!
CAXIÔ – Ai cứu tôi với!
LÔĐÔVICÔ – Nghe kìa!
RÔĐÊRIGÔ – Ối thằng gian ác khốn kiếp!
LÔĐÔVICÔ – Có tiếng hai ba người rên rỉ!… Đêm tối như bưng… Có thể là những tiếng kêu giả vờ… Chúng ta phải cẩn thận; chưa có thêm người đến giúp sức, thì chớ có đến chỗ kêu cứu mà nguy hiểm.
RÔĐÊRIGÔ – Không có ai tới ư? Tôi đến chết vì mất máu thôi!
LÔĐÔVICÔ – Nghe kìa!
GRAXIANÔ – Có người nào mặc áo lót, mang đuốc và vũ khí đang đi tới.
Iagô lại ra, tay cầm đuốc.
IAGÔ – Ai đấy? Ai kêu có kẻ giết người đấy?
LÔĐÔVICÔ – Chúng tôi cũng không rõ.
IAGÔ – Các ông có nghe thấy tiếng kêu không?
CAXIÔ – Ở đây, ở đây! Trời ơi! Cứu tôi với!
IAGÔ – Có chuyện gì vậy?
GRAXIANÔ – Tôi thấy hình như người này là viên hiệu úy của Ôtenlô.
LÔĐÔVICÔ – Đúng ông ta rồi! Một con người rất dũng cảm.
IAGÔ – Anh là ai mà kêu la thảm thiết thế?
CAXIÔ – Iagô đấy à? Chao ôi, tôi bị mấy tên khốn nạn đâm, khéo chết mất. Ông cứu tôi với!
IAGÔ – Trời ơi, ông phó tướng! Những tên khốn nạn nào đã gây ra chuyện này thế?
CAXIÔ – Hình như có một thằng trong bọn chúng còn quanh quất đâu đây, nó không thể chạy khỏi đây được.
IAGÔ – Chà, quân khốn nạn phản trắc! (Nói với Lôđôvicô và Graxianô). Các ông đứng làm gì ở tận xa thế? Lại đây giúp tôi một tay chứ.
RÔĐÊRIGÔ – Trời ơi! đến đây cứu tôi với!
CAXIÔ – Đấy, một thằng trong bọn chúng nó đấy!
IAGÔ – À, quân chó má giết người! Đồ khốn kiếp!
Đâm Rôđêrigô.
RÔĐÊRIGÔ – A, thằng Iagô trời chu đất diệt! A, đồ chó đẻ táng tận lương tâm!
IAGÔ – Giết người trong bóng tối!… Bọn đạo tặc khát máu ấy đâu rồi?… Thành phố này sao mà yên lặng thế! Ơ này! có kẻ giết người, có kẻ giết người!… Các ông là ai? Là người ngay hay kẻ gian?
LÔĐÔVICÔ – Cứ thử thách chúng tôi, ông sẽ biết.
IAGÔ – Lôđôvicô đại nhân phải không?
LÔĐÔVICÔ – Vâng, chính tôi.
IAGÔ – Xin đại nhân rộng lượng tha thứ cho. Đây là ông Caxiô bị quân vô lại chém bị thương!
GRAXIANÔ – Ông Caxiô!
IAGÔ – Đại huynh thấy trong người thế nào!
CAXIÔ – Chân tôi bị chém đứt đôi rồi!
IAGÔ – Cầu trời phù hộ đại huynh không đến nỗi thế! Các ngài làm ơn cầm đuốc soi hộ tôi xem nào!… Để tôi lấy áo lót của tôi buộc vết thương này lại.
Bianca ra
BIANCA – Có chuyện gì vậy? Ai kêu đấy?
IAGÔ – Lại còn ai kêu đấy nữa!
BIANCA – Trời ơi! Anh Caxiô yêu quý của em! Anh Caxiô yêu dấu của em! Ôi! Anh Caxiô! Caxiô! Caxiô!
IAGÔ – Ồ, con đĩ thập thành!… Caxiô, ông có nghi ai đã chém ông què chân thế này không?
CAXIÔ – Không.
GRAXIANÔ – Tôi rất lấy làm đau lòng thấy ông như vậy. Tôi đang đi tìm ông.
IAGÔ – Cho tôi mượn một cái nịt dây buộc! Được rồi… Ồ… hãy tìm một cái cáng để khiêng ông ấy đi cho dễ.
BIANCA – Trời ơi! Anh ấy ngất đi kìa! Anh Caxiô! Caxiô! Caxiô!
IAGÔ – Thưa các ngài, tôi nghi con đĩ này có dính líu vào vụ mưu sát ông Caxiô… Ông Caxiô, ông chịu khó một lát… Lại đây, lại đây, đưa đuốc cho tôi… Chúng ta có ai biết mặt tên này không? Hỡi ôi, có phải ông bạn và người đồng hương của tôi, ông Rôđêrigô không đấy? Không phải!… Không… Đích thực rồi! Trời ơi, đúng là Rôđêrigô!
GRAXIANÔ – Thế nào, ông Rôđêrigô người Vơnidơ ấy ư?
IAGÔ – Vâng, chính ông ấy, ngài có biết ông ấy sao?
GRAXIANÔ – Có, tôi có biết!
IAGÔ – Graxianô đại nhân? Tôi xin ngài rộng lòng thứ lỗi. Vì những chuyện đổ máu này mà tôi có điều gì thất thố đối với ngài, xin ngài xá tội cho.
GRAXIANÔ – Tôi rất sung sướng được gặp ông.
IAGÔ – Caxiô, ông nghe trong người thấy thế nào?… Ồ, đi tìm một cái cáng, một cái cáng!
GRAXIANÔ – Rôđêrigô!
IAGÔ – Chính hắn, chính hắn!… À, đây rồi, có cáng đây rồi!
Có người khiêng cáng ra
Vài ông nào có lòng tốt hãy khiêng ông ấy đi, cẩn thận nhé! Tôi đi mời ông thầy thuốc của chủ tướng. (Với Bianca). Còn bà, không dám phiền bà làm gì… Người bị đâm chết nằm kia là ông Caxiô, bạn thân của tôi đấy. Chẳng hay giữa hai người có thù oán gì không?
CAXIÔ – Không hề có. Mà tôi cũng không biết cái thằng đâm trộm tôi là ai.
IAGÔ (với Bianca) – Kìa, sao bà lại tái mặt đi như vậy?… Các ông, khiêng ông ấy đi, đừng để ông ấy nằm phơi ở ngoài trời mãi thế.
Người ta khiêng Caxiô và Rôđêrigô đi
Còn các ngài, xin hãy nán lại… Sao bà tái mặt đi như thế?… Các ngài có thấy con mắt ả ngơ ngác hốt hoảng không? Này, nếu bà cứ nhìn trân trân như vậy thì lát nữa chúng tôi sẽ còn biết thêm khối việc… Các ngài hãy nhìn kỹ ả mà xem. Xin các ngài chú ý đến ả. Các ngài có thấy không? Dù cái lưỡi không còn dùng được, tội lỗi cũng sẽ cứ bày ra.
Êmilya ra
ÊMILYA – Chao ôi! Có việc gì thế? Có việc gì đấy hở anh Iagô?
IAGÔ – Ông Caxiô bị Rôđêrigô và đồng bọn chém trộm trong đêm tối; mấy thằng đồng bọn đã tẩu thoát mất. Ông Caxiô bị chém gần chết. Còn Rôđêrigô thì chết rồi.
ÊMILYA – Chao ôi! Con người phúc hậu, cao quý! Ôi, ông Caxiô!
IAGÔ – Đấy! giăng hoa đĩ bợm thì kết quả thế đấy… Êmilya, em đi hỏi xem đêm nay ông Caxiô đã ăn uống ở đâu… Kìa, sao bà lại run lẩy bẩy thế?
BIANCA – Ông ấy ăn bữa tối ở nhà tôi, nhưng tôi có run đâu nào.
IAGÔ – A, ra ông ấy ăn uống ở nhà bà. Vậy ta ra lệnh cho bà phải theo ta.
ÊMILYA – Đồ đĩ! Phỉ nhổ vào mặt mày!
BIANCA – Tao không phải là đĩ. Tao cũng sống lương thiện chẳng kém gì mày đang chửi tao.
ÊMILYA – Lương thiện như tao? Xì! Tao phỉ nhổ vào mặt mày!
IAGÔ – Thưa các ngài, bây giờ ta hãy đến xem người ta băng bó cho ông Caxiô tội nghiệp ra sao… Còn nhà chị này, đi! Nhà chị phải nói thật cho chúng ta rõ. Êmilya, em chạy lên thành báo cho tướng quân và phu nhân biết sự tình. Xin mời các ngài đi trước! (Nói riêng). Đêm nay, một là ta thành công, hai là hoàn toàn thất bại đây.
Tất cả vào
CẢNH II
Saiprơt – Một phòng ngủ trong lâu đài
Đexđêmôna nằm ngủ trên giường;
có một ngọn đèn thắp sáng.
Ôtenlô ra
ÔTENLÔ – Đấy là nguyên nhân, đấy là nguyên nhân, ôi linh hồn ta hỡi!… Đừng buộc ta phải gọi tên nó ra với các người, hỡi những vì sao trinh bạch!… chính đấy là nguyên nhân… Nhưng ta sẽ không làm đổ máu nàng, cũng không làm xây xát làn da nàng trắng hơn tuyết, mịn màng hơn cả một pho tượng bạch ngọc. (Rút gươm ra). Nhưng nàng phải chết, nếu không, nàng sẽ còn lừa dối nhiều người. Hãy tắt ngọn đèn kia rồi tắt ngọn đèn này: Hỡi ngọn đèn đang cháy sáng, sau khi dập tắt mi, nếu có hối lại, ta vẫn có thể trả lại ánh sáng cho mi được; nhưng còn ngọn đèn này, ôi, kiệt tác tuyệt vời của hóa công kì diệu, một khi ánh sáng mi tắt rồi, ta không biết tìm đâu ra ngọn lửa thần của Prômêtê(1) để có thể nhen lại ánh sáng cho mi được. Khi ta đã ngắt bông hồng của mi, ta không trả lại được nhựa sống cho hoa, nó phải tàn: ta muốn hưởng hương thơm của hoa còn mơn mởn trên cành. (Hôn Đexđêmôna). Ôi, hơi thở ngát hương, đến thần Công lý cũng phải xiêu lòng mà bẻ gãy lưỡi gươm. Ta hôn em một lần nữa! Một lần nữa! Hãy giữ nguyên vẻ kiều diễm thế này khi em chết, ta sẽ giết em và sẽ vẫn yêu em. Ta hôn em một lần nữa, lần cuối cùng. Một cái hôn dịu dàng đằm thắm như vậy, nhưng lại là một cái hôn chí tử chưa từng thấy bao giờ. Ta khóc, nhưng đây là những giọt nước mắt ác nghiệt! Nỗi đau đớn này thực siêu phàm, đánh vào chính người mà ta yêu dấu!… Nàng thức dậy kìa!
ĐEXĐÊMÔNA – Ai đó? Ôtenlô phu quân đấy ư?
ÔTENLÔ – Phải, Đexđêmôna, ta đây.
ĐEXĐÊMÔNA – Phu quân đi nghỉ chứ.
ÔTENLÔ – Đexđêmôna, đêm nay ngươi đã cầu nguyện chưa?
ĐEXĐÊMÔNA – Dạ đã, thưa phu quân.
ÔTENLÔ – Nếu thấy mình còn tội lỗi nào chưa cầu xin Chúa tha thứ và ban phước, thì ngươi hãy cầu xin ngay đi.
ĐEXĐÊMÔNA – Trời ơi! phu quân nói vậy là có ý gì?
ÔTENLÔ – Hừ! cầu Chúa đi và ngắn gọn thôi, ta sẽ đi bách bộ đợi ngươi. Ta không muốn giết ngươi khi linh hồn ngươi chưa được chuẩn bị. Không… Chúa cấm làm như vậy! Ta không muốn giết linh hồn ngươi!
ĐEXĐÊMÔNA – Phu quân nói giết ư?
ÔTENLÔ – Phải!
ĐEXĐÊMÔNA – Vậy cầu xin trời hãy thương xót con.
ÔTENLÔ – Ta cũng hết lòng mong ngươi cầu sao được vậy.
ĐEXĐÊMÔNA – Nếu phu quân nói thế, thiếp hy vọng phu quân sẽ không nỡ giết thiếp.
ÔTENLÔ – Hừ!…
ĐEXĐÊMÔNA – Nhưng thiếp vẫn thấy sợ phu quân vì mỗi khi cặp mắt phu quân quắc lên thế kia, trông phu quân thực đáng sợ. Tại sao thiếp sợ, thiếp cũng không hiểu, vì thiếp thấy mình vô tội. Vậy mà thiếp vẫn cảm thấy mình sợ.
ÔTENLÔ – Hãy nghĩ đến những tội lỗi của ngươi!
ĐEXĐÊMÔNA – Thiếp chỉ có tội đã yêu phu quân.
ÔTENLÔ – Phải, và chính vì thế mà ngươi sẽ chết!
ĐEXĐÊMÔNA – Vì yêu mà phải chết là cái chết trái tự nhiên. Chao ôi! sao phu quân lại cắn môi như vậy? Cơn giận khủng khiếp nào làm phu quân run cả người lên như vậy. Đó thật là những điềm xấu, nhưng thiếp hy vọng, thiếp vẫn hy vọng nó không nhằm vào thiếp.
ÔTENLÔ – Câm ngay và nằm yên!
ĐEXĐÊMÔNA – Vâng, thiếp xin tuân lệnh. Thưa phu quân, có chuyện gì vậy?
ÔTENLÔ – Chuyện này: chiếc khăn mà ta thiết tha yêu quý và đã cho ngươi, ngươi đã đem cho thằng Caxiô.
ĐEXĐÊMÔNA – Thưa phu quân, không! Thiếp xin đem cả linh hồn và tính mệnh ra thề với phu quân như vậy! Xin phu quân cho gọi Caxiô đến mà hỏi.
ÔTENLÔ – Linh hồn thùy mị kia ơi, hãy coi chừng! Hãy coi chừng, đừng có thề bậy. Ngươi đang nằm trên giường chết rồi đó.
ĐEXĐÊMÔNA – Vâng, nhưng chưa phải đã chết.
ÔTENLÔ – Không, chết ngay bây giờ đây! Vậy, hãy thành thực thú tội đi. Vì dù cho ngươi có thề bồi để chối cãi từng điểm một thì cũng không thay đổi được, không hủy bỏ được cái quyết định sắt đá đang làm ta rên rỉ trong lòng. Ngươi phải chết!
ĐEXĐÊMÔNA – Nếu vậy, cầu xin Chúa hãy thương xót con.
ÔTENLÔ – Ta nói, cầu sao được vậy.
ĐEXĐÊMÔNA – Và xin phu quân cũng thương xót thiếp! Suốt đời thiếp không hề làm điều gì xúc phạm đến phu quân; không bao giờ thiếp yêu Caxiô, mà chỉ là quý mến trong phạm vi đạo trời cho phép. Thiếp không hề tặng ông ta cái gì để làm vật ước hẹn cả.
ÔTENLÔ – Thề có trời, ta đã trông thấy chiếc khăn của ta trong tay nó. Ôi, con đàn bà phản phúc! ngươi đã làm trái tim ta hóa đá và cái việc ta định làm mà ta cho là việc hy sinh, ngươi đã buộc ta phải gọi là việc giết người. Ta đã trông thấy chiếc khăn.
ĐEXĐÊMÔNA – Vậy là ông ta đã nhặt được ở đâu; thiếp không hề tặng ông ta. Xin tướng quân cho gọi ông ta đến đây để nói ra sự thật.
ÔTENLÔ – Nó đã thú nhận cả rồi!
ĐEXĐÊMÔNA – Thú nhận cái gì, thưa phu quân?
ÔTENLÔ – Là nó đã ăn nằm với ngươi!
ĐEXĐÊMÔNA – Thế nào? Ăn nằm bất chính?
ÔTENLÔ – Phải.
ĐEXĐÊMÔNA – Ông ta sẽ không nhắc lại như vậy.
ÔTENLÔ – Đúng. Nó đã câm họng rồi. Iagô trung thực đã được lệnh thi hành việc đó.
ĐEXĐÊMÔNA – Trong cơn sợ hãi ta đã đoán ra!… Sao, ông ấy chết rồi ư?
ÔTENLÔ – Nếu mỗi sợi tóc trên đầu nó là một mạng, thì lòng hận thù ngất trời của ta cũng đủ sức để tiêu diệt hết.
ĐEXĐÊMÔNA – Chao ôi! Ông ấy đã bị người ta phản, còn ta cũng chết mất thôi!
ÔTENLÔ – Im ngay, đồ đĩ! Ngươi còn dám khóc nó trước mặt ta sao?
ĐEXĐÊMÔNA – Ôi, xin phu quân hãy đuổi thiếp đi, chứ đừng giết thiếp!
ÔTENLÔ – Nằm xuống, đồ đĩ!
ĐEXĐÊMÔNA – Phu quân để đến mai hãy giết thiếp, cho thiếp được sống nốt đêm nay.
ÔTENLÔ – Nếu ngươi chống cự…
ĐEXĐÊMÔNA – Thiếp chỉ xin nửa giờ thôi!
ÔTENLÔ – Đã quyết định rồi, không trì hoãn được.
ĐEXĐÊMÔNA – Thế thì xin cho thiếp thời gian cầu một bài kinh vậy.
ÔTENLÔ – Muộn rồi! (Bóp cổ Đexđêmôna).
ÊMILYA (trong hậu trường) – Tướng công, thưa tướng công, ô kìa, tướng công! tướng công!
ÔTENLÔ – Tiếng động gì vậy?… Chưa chết ư? Chưa chết hẳn ư? Ta tuy tàn ác nhưng không phải là không có lòng trắc ẩn. Ta không muốn ngươi phải quằn quại kéo dài nỗi đau khổ… Như thế đấy! Như thế đấy!
Bóp thêm.
ÊMILYA (trong hậu trường) – Ô kìa! tướng công, tướng công!
ÔTENLÔ – Ai đấy?
ÊMILYA (trong hậu trường) – Ôi, thưa tướng công, tôi có một chuyện muốn trình tướng công.
ÔTENLÔ – Được… Ra là Êmilya… Chờ một lát… Nàng đã chết… Có lẽ nó đến báo tin Caxiô đã chết; tiếng đập cửa mạnh lắm… Ồ, không còn động đậy nữa chứ? Im lìm như một nấm mồ rồi… Liệu có nên để nó vào đây không?… Thế có được không? Hình như nàng lại vừa động đậy. Không phải. Nên làm gì bây giờ? Nó mà vào thế nào nó cũng nói chuyện với vợ ta: vợ ta, vợ ta! Vợ nào? Ta làm gì có vợ. Ôi giờ phút nặng nề, không sao chịu nổi! Hình như lúc này vừa có nhật thực lại vừa có nguyệt thực, khiến địa cầu kinh hoàng vỡ toang trước hiện tượng lạ lùng.
ÊMILYA (trong hậu trường) – Thưa tướng công! Tôi khẩn nài xin tướng công cho tôi vào trình một việc với tướng công! Tướng công!
ÔTENLÔ – Ta đã quên bẵng mi! Vào đây, Êmilya… Khẽ chứ!… Chờ một lát!… Đợi ta kéo rèm đã! Đâu rồi?
Mở cửa
Êmilya ra
Có chuyện gì vậy?
ÊMILYA – Ôi, thưa tướng công, ngoài kia có chuyện giết người ghê gớm quá!
ÔTENLÔ – Cái gì? Vừa mới đây à?
ÊMILYA – Vâng, vừa mới đây thôi, thưa tướng công.
ÔTENLÔ – Đấy chính là lỗi tại mặt trăng đến gần trái đất quá lệ thường, khiến mọi người phát điên lên hết.
ÊMILYA – Thưa tướng công, ông Caxiô đã giết chết một người Vơnidơ trẻ tuổi tên là Rôđêrigô.
ÔTENLÔ – Rôđêrigô bị giết! Và cả Caxiô nữa!
ÊMILYA – Thưa không, ông Caxiô không chết.
ÔTENLÔ – Caxiô không chết, nếu vậy bản nhạc giết người này lỗi nhịp, khúc ca báo thù hóa ra lạc điệu.
ĐEXĐÊMÔNA – Ôi, bị giết chết bất công quá, bất công quá!
ÊMILYA – Ối trời ơi! ai kêu gì đấy?
ÔTENLÔ – Sao? Cái gì?
ÊMILYA – Trời ơi, kinh sợ quá! rõ ràng tiếng phu nhân… Ai cứu tôi với! Ai cứu tôi với!… Trời ơi! Ai cứu tôi với!… Phu nhân nói nữa đi, phu nhân Đexđêmôna hiền dịu! Ôi, phu nhân hiền dịu, nói đi!
ĐEXĐÊMÔNA – Ta chết oan uổng!
ÊMILYA – Trời ơi! Ai là thủ phạm?
ĐEXĐÊMÔNA – Không ai cả. Chính ta. Thôi, vĩnh biệt. Ta gửi lời chào phu quân yêu quý của ta. Thôi, vĩnh biệt.
Chết
ÔTENLÔ – Ủa! Làm sao nàng lại bị sát hại?
ÊMILYA – Chao ôi! Nào ai biết?
ÔTENLÔ – Bà đã nghe chính nàng nói là không phải ta đấy chứ?
ÊMILYA – Vâng, phu nhân có nói thế, tôi cần nhắc lại đúng sự thật.
ÔTENLÔ – Là một kẻ điêu toa dối trá, nàng sẽ phải đày hỏa ngục. Chính ta đã giết nàng đấy.
ÊMILYA – Ôi, vậy phu nhân càng là tiên thánh, còn nhà ngươi càng là quỷ đen!
ÔTENLÔ – Nàng đã trở nên dâm đãng và là một con đĩ.
ÊMILYA – Quả là ngươi vu khống phu nhân, ngươi là đồ quỷ.
ÔTENLÔ – Nàng phản trắc như mặt nước lặng.
ÊMILYA – Còn ngươi phải là loài không biết suy trước nghĩ sau như lửa mới bảo phu nhân là người phản trắc. Ôi, phu nhân trung thực như thiên thần!
ÔTENLÔ – Thằng Caxiô đã ngủ với nàng, không tin cứ hỏi chồng ngươi sẽ rõ. Ôi! ta xin chịu tội đày dưới chín tầng địa ngục nếu ta không có những chứng cớ rõ ràng, để phải dùng đến biện pháp cuối cùng này. Chính chồng ngươi biết rõ đầu đuôi câu chuyện.
ÊMILYA – Chồng tôi!
ÔTENLÔ – Phải, chồng ngươi.
ÊMILYA – Chồng tôi biết phu nhân phụ nghĩa vợ chồng?
ÔTENLÔ – Phải. Với Caxiô. Nếu nàng quả là người chung thủy thì trời có tạo cho ta một thế giới khác bằng cả một khối ngọc thạch toàn bích, ta cũng không đời nào đem nàng ra đánh đổi.
ÊMILYA – Chồng tôi!
ÔTENLÔ – Phải. Chính ông Iagô đã cho ta biết đầu tiên. Ông ấy là một người trung thực, căm ghét những vết nhơ bám vào những hành vi bẩn thỉu.
ÊMILYA – Chồng tôi!
ÔTENLÔ – Tại sao ngươi cứ lải nhải nhắc lại mãi thế? Ta đã bảo là chồng ngươi.
ÊMILYA – Ôi, phu nhân! Lòng nham hiểm đã giả bộ làm ra tận tụy. Chính chồng ta bảo phu nhân ngoại tình!
ÔTENLÔ – Phải, chính ông ấy. Ta nói chồng mụ, mụ có hiểu chữ ấy không? Bạn ta, chồng mụ, ông Iagô chân thực, ngay thẳng.
ÊMILYA – Nếu nó nói thế, thì cầu cho linh hồn độc ác của nó cứ thối đi mỗi ngày từng li một! Nó đã chủ tâm nói dối. Phu nhân chỉ có quá say mê con người bẩn thỉu mà phu nhân đã chọn mà thôi.
ÔTENLÔ – A!
ÊMILYA – Mi cứ giở thói hung đồ ra. Hành động của mi không làm cho mi đáng được lên thiên đàng đâu, cũng như mi chẳng xứng đáng với phu nhân chút nào hết!
ÔTENLÔ – Liệu hồn, hãy câm mồm đi!
ÊMILYA – Mi không có lấy một nửa sức mạnh để làm ta đau đớn như ta đã đau đớn. Đồ xuẩn ngốc! Đồ ngu đần! Quân dốt nát, rác rưởi kia! Mi đã phạm một tội ác. Ta không sợ lưỡi gươm của mi đâu, ta sẽ vạch mặt mi dù ta có phải chết hai chục lần. Cứu tôi với! Cứu tôi với! Ai cứu tôi với! Thằng Mô nó giết chết phu nhân tôi rồi! Có kẻ giết người! Có kẻ giết người!
Môntanô, Graxianô và Iagô ra
MÔNTANÔ – Có chuyện gì thế?… Thế nào, Mô tướng quân?
ÊMILYA – Ồ, Iagô, anh đến đấy ư? Anh khôn khéo thế nào mà để người ta chụp mấy cái tội giết người lên đầu anh đấy?
GRAXIANÔ – Có chuyện gì thế?
ÊMILYA – Anh hãy cải chính lời thằng khốn kiếp này, nếu anh là người chân thực. Nó nói anh bảo với nó là phu nhân đã làm điều bất chính. Tôi biết anh không đời nào nói thế, anh đâu có phải là phường khốn nạn như vậy. Anh nói đi, tôi uất lắm rồi.
IAGÔ – Anh đã nói với tướng công những điều anh nghĩ và chẳng hề nói gì hơn những điều mà chính tướng công cũng thấy là đúng và thực.
ÊMILYA – Nhưng anh có nói là phu nhân ngoại tình không?
IAGÔ – Có.
ÊMILYA – Thế thì mày nói dối, một chuyện dối trá bỉ ổi, đáng nguyền rủa! Xin thề có linh hồn ta, mày nói dối. Nói dối độc ác… Phu nhân mà ngoại tình với Caxiô! Mày đã nói là với Caxiô phải không?
IAGÔ – Vâng, thưa bà, với Caxiô. Thôi, bà câm ngay cái mồm lại.
ÊMILYA – Tao không câm mồm. Tao phải nói. Phu nhân đã bị giết chết đang nằm trên giường kia kìa!…
TẤT CẢ – Trời ơi! Cầu trời không phải như vậy!
ÊMILYA – Chính những lời vu cáo của mày đã gây ra chuyện giết người này.
ÔTENLÔ – Vâng, thưa các ngài, không việc gì phải sững sờ kinh ngạc: quả thật đúng thế đấy!
GRAXIANÔ – Một sự thật lạ lùng!
MÔNTANÔ – Ôi, một hành động quái gở!
ÊMILYA – Ôi! Đê tiện! đê tiện!… Ta nghĩ lại chuyện này xem nào… ta nghĩ lại, ta ngờ ngợ… Ôi, đê tiện! Khi ấy ta cũng đã có lúc nghĩ thế rồi… Nỗi ân hận này, ta đến tự tử chết mất! Ôi! Đê tiện! quá ư đê tiện!
IAGÔ – Sao! Mi điên à? Ta ra lệnh cho mi về nhà ngay.
ÊMILYA – Thưa các ngài, xin cho phép tôi được nói. Đạo làm vợ, tôi phải nghe chồng, nhưng lúc này thì xin không. Này, Iagô, có lẽ tao sẽ không bao giờ trở về nhà nữa.
ÔTENLÔ (cúi người trên mình vợ) – Hô! Hô! Hô!
ÊMILYA – Phải, hãy nằm xuống đấy mà gào lên: vì ngươi đã giết chết một con người vô tội, hiền dịu bậc nhất trong số những con người từ xưa đến nay ngẩng mặt nhìn trời.
ÔTENLÔ (đứng dậy) – Ồ, nhưng nàng là người có tội… Thưa chú, tôi vốn không được quen biết chú nhiều. Cháu gái của chú nằm kia. Vâng, đích thực đôi bàn tay này vừa chấm dứt hơi thở của nàng. Tôi cũng biết hành động này là vô cùng khủng khiếp và tàn bạo.
GRAXIANÔ – Tội nghiệp cháu Đexđêmôna! Ta cũng mừng là cha cháu đã mất. Cuộc hôn nhân của cháu đã làm cho người không sống nổi. Nỗi đau lòng ấy đã cắt đứt chuỗi ngày già của cha cháu. Cha cháu ví còn sống đến giờ mà nhìn thấy cảnh này, chắc hẳn người cũng sẽ điên cuồng tuyệt vọng, phải, người sẽ nguyền rủa xua đuổi cả thần hộ mệnh và rơi vào kiếp trầm luân đầy ải.
ÔTENLÔ – Kể ra thì cũng đáng thương tâm, nhưng ông Iagô biết rõ nàng đã cùng Caxiô làm chuyện nhơ nhuốc hàng nghìn lần và Caxiô cũng đã thú nhận. Để ban thưởng những trò ân ái cho tên này, nàng đã đem cho nó vật tôi tặng nàng buổi đầu tiên để đính ước hôn nhân; tôi đã trông thấy vật ấy trong tay Caxiô: đó là chiếc khăn tay, một vật kỷ niệm cổ của cha tôi tặng mẹ tôi ngày trước(1).
ÊMILYA – Trời hỡi trời! Ôi, các đấng thần linh cao cả!
IAGÔ – Này, câm mồm ngay!
ÊMILYA – Tao sẽ nói hết, tao sẽ nói hết. Câm mồm ư? Không đời nào, tao sẽ nói, tự do như gió trời. Dù cho trời đất, người, quỷ, tất cả, tất cả sỉ vả tao thì tao cũng cứ nói.
IAGÔ – Này, khôn hồn thì đi về nhà ngay!
ÊMILYA – Tao không về!
Iagô chực đâm vợ
GRAXIANÔ – Rõ hèn! Rút gươm định đâm một người đàn bà ư?
ÊMILYA – Này, tên Mô ngu xuẩn kia! Chiếc khăn tay ngươi vừa nói chính là ta tình cờ đã nhặt được và đưa cho chồng ta, vì đã nhiều lần hắn thiết tha khẩn khoản, năn nỉ ta lấy trộm cho hắn. Thực ra một vật nhỏ mọn như thế đâu đáng phải khẩn cầu đến như vậy!
IAGÔ – Đồ đĩ đê tiện!
ÊMILYA – Phu nhân mà đem tặng cho Caxiô! Không, trời ơi! Chính ta nhặt được và chính ta đưa cho chồng ta!
IAGÔ – Đồ nhơ bẩn kia, mày nói láo!
ÊMILYA – Thề có trời, thưa các ngài, tôi không hề nói dối, tôi không hề nói dối. Ôi, quân giết người xuẩn ngốc! Một kẻ ngu đần như vậy làm sao lại sánh đôi được với một người vợ hiền đức như vậy?
Iagô đâm Êmilya rồi bỏ chạy
ÔTENLÔ – Trời không còn lưỡi tầm sét nào khác ngoài những lưỡi tầm sét dùng để làm ra sấm chớp ư? Ôi, quân đê tiện hung ác!
GRAXIANÔ – Người thiếu phụ ngã kìa, tên kia đâm chết vợ nó rồi.
ÊMILYA – Phải, phải… Ôi, hãy đặt tôi nằm bên cạnh phu nhân.
GRAXIANÔ – Nó chạy mất rồi, nhưng vợ nó đã bị giết chết.
MÔNTANÔ – Rõ ràng là một thằng đê tiện. Ngài hãy cầm lấy thanh gươm này mà tôi vừa giằng được ở tay tên Mô. Ngài hãy ra đứng trấn cửa bên ngoài, không cho nó ra, nếu nó không nghe, ngài cứ việc chém chết. Còn tôi đuổi theo thằng khốn kiếp kia, vì đúng nó là quân đáng đày xuống địa ngục.
Môntanô và Graxianô vào
ÔTENLÔ – Ta đâu còn là con người kiêu dũng ngày trước nữa. Kẻ gầy còm yếu đuối nào cũng đoạt được gươm ta… Nhưng, khi lòng chân thực đã mất thì danh dự còn tồn tại làm chi? Thôi đành buông xuôi hết thảy.
ÊMILYA – Phu nhân ơi, bài hát của phu nhân đã báo trước điều chi nhỉ? Hãy lắng nghe tôi, phu nhân còn nghe thấy không? Tôi muốn bắt chước con thiên nga chết trong tiếng nhạc: (Hát) Cây liễu xanh, Cây liễu xanh! Này tên Mô, phu nhân là người trinh bạch, phu nhân yêu ngươi tha thiết, hỡi tên Mô hung ác kia. Ta đã nói thật, cũng thật như linh hồn ta sẽ được về nơi cực lạc. Ta nghĩ sao nói vậy, ta chết đây… Ta chết.
Chết
ÔTENLÔ – Ta còn một thanh gươm nữa trong buồng này, một thanh gươm Tây Ban Nha, tôi luyện trong suối lạnh giá băng. Ồ, đây rồi, chú ơi, hãy để cho tôi ra…
GRAXIANÔ (trong hậu trường) – Nếu ngươi ra khỏi đây, ngươi sẽ phải trả giá đắt đấy. Tay không, ngươi hãy nghe ta kẻo sẽ thiệt thân.
ÔTENLÔ – Hãy nhìn vào tôi rồi hãy nói. Lúc này, mặc dầu tay không, tôi cũng xông vào đánh ông đó.
Graxianô lại ra
GRAXIANÔ – Có chuyện gì vậy?
ÔTENLÔ – Nhìn đây, tôi có một thanh gươm. Chưa một quân nhân nào từng có đeo một thanh gươm tốt hơn. Tôi đã sống những ngày, với cánh tay nhỏ bé và thanh bảo kiếm này, mở đường vượt qua những trở ngại khó khăn gấp hai chục lần sức ngăn chặn của ông… Nhưng khoe khoang làm chi, vô ích! Ai là người làm chủ được số mệnh mình? Thời ấy đã qua rồi, không còn nữa… Đừng sợ, dù ông thấy tôi cầm gươm trong tay. Giờ đây là lúc tôi đã đi trọn đường đời, thuyền tôi đi tới đích, buồm tôi đã cập bến tận cùng. Sao, ông sợ hãi lùi lại đấy ư? Sợ làm gì, vô ích, giờ đây, chỉ cầm cành sậy dí vào ngực Ôtenlô này cũng đủ làm nó lùi bước… Ôtenlô biết về đâu bây giờ? Ôi, con người xấu số, giờ đây sắc mặt em ra sao? Chao ôi, nhợt nhạt như chiếc áo lót của em! Rồi đây, khi hai ta gặp nhau ngày phán quyết, sắc mặt này của em sẽ hất linh hồn ta ra khỏi thiên đàng cho quỷ sứ vồ. Em ơi, sao người em giá lạnh, giá lạnh như lòng em trinh bạch!… Ôi, tên khốn kiếp đáng muôn đời nguyền rủa!… Hỡi bầy quỷ, hãy lấy roi mà quất đuổi ta đi, đừng cho ta được nhìn thấy vẻ thiên thần của nàng! Hãy cuốn ta vào trong cơn gió dữ! Hãy thiêu đốt ta trong diêm sinh! Hãy dìm ta vào vực thẳm của lửa sôi! Ôi Đexđêmôna! Đexđêmôna, em đã chết rồi! Chết rồi!
Lôđôvicô, Môntanô, Caxiô nằm trên cáng,
và mấy tùy tướng ra, cùng với Iagô đã bị bắt
LÔĐÔVICÔ – Tên hung bạo và khốn nạn ấy đâu?
ÔTENLÔ – Nó đây, kẻ trước kia là Ôtenlô đây.
LÔĐÔVICÔ – Còn con rắn độc đâu? Đem thằng khốn nạn ấy ra đây.
ÔTENLÔ – Ta nhìn xuống chân nó, nhưng đấy chỉ là chuyện hoang đường(1). Nếu mi là quỷ, gươm này sẽ không giết chết được mi.
Đâm Iagô
LÔĐÔVICÔ – Tước lấy thanh gươm của hắn!
IAGÔ – Thưa ngài, chảy máu nhưng tôi chưa chết đâu.
ÔTENLÔ – Ta cũng không lấy thế làm buồn; ta mong cho mi sống. Vì theo ta, chết được là hạnh phúc.
LÔĐÔVICÔ – Ôi, Ôtenlô, ngươi vốn khôn ngoan, trung hậu là vậy, sao ngươi lại mắc mưu một tên hèn mạt. Biết nói sao về ngươi đây?
ÔTENLÔ – Nói gì cũng được cả, có sao: một kẻ sát nhân đáng trọng, nếu các ngươi muốn. Vì tôi giết không phải do căm tức mà hoàn toàn vì danh dự.
LÔĐÔVICÔ – Tên khốn kiếp này đã thú nhận một phần hành vi đê tiện của nó. Có phải nhà ngươi đã cùng nó thông đồng giết Caxiô không?
ÔTENLÔ – Phải.
CAXIÔ – Thưa chủ tướng thân mến, tôi không hề làm gì nên tội.
ÔTENLÔ – Bây giờ thì tôi tin đúng là như vậy và xin ông tha lỗi cho. Tôi cũng xin ông hỏi thằng mặt người dạ quỷ này tại sao nó lại chăng lưới bẫy cả linh hồn lẫn thể xác tôi như thế?
IAGÔ – Đừng hỏi gì ta. Những gì các người biết là các người biết. Từ phút này trở đi ta sẽ không nói một lời nào nữa.
LÔĐÔVICÔ – Sao? Cả cầu nguyện cũng không?
GRAXIANÔ – Nhục hình sẽ mở miệng mi.
ÔTENLÔ – Ồ, tốt hơn hết là mi nên nói.
LÔĐÔVICÔ – Thưa ngài Graxianô, rồi đây ngài sẽ hiểu đầu đuôi câu chuyện mà theo tôi nghĩ, ngài không hề rõ. Đây là một bức thư tìm thấy trong túi của Rôđêrigô đã bị giết chết, và đây là một bức thư nữa. Bức thứ nhất cho biết Rôđêrigô đảm nhận việc giết Caxiô.
ÔTENLÔ – Ôi, quân khốn kiếp!
CAXIÔ – Hết sức man rợ! hết sức thô bạo!
LÔĐÔVICÔ – Còn bức thư này, giọng trách móc, bực bội, cũng tìm thấy trong túi áo Rôđêrigô; hình như hắn định gửi cho tên khốn kiếp kia. Nhưng có lẽ chưa gửi đi thì tên Iagô đã đến và nói khéo làm cho tên này nguôi giận.
ÔTENLÔ – Ôi, thằng khốn kiếp độc địa!… Ông Caxiô, làm thế nào ông lại có được chiếc khăn tay của vợ tôi?
CAXIÔ – Tôi nhặt được ở trong phòng tôi; vừa mới đây thôi, thằng khốn nạn này đã thú nhận là nó ném chiếc khăn vào đấy với một mưu đồ riêng; mưu đồ đó đã được thực hiện như ý nó muốn.
ÔTENLÔ – Ôi ngu ngốc! ngu ngốc! ngu ngốc!
CAXIÔ – Ngoài ra, trong bức thư của Rôđêrigô có một đoạn y trách Iagô đã xui y gây sự với tôi tại trạm gác. Do đó mà tôi bị cách chức. Và cũng vừa mới đây thôi, sau một thời gian khá lâu tưởng chết, y đã nói là chính Iagô đã xông vào đâm y.
LÔĐÔVICÔ – Ôtenlô, hãy rời ngay khỏi phòng này đi theo chúng ta. Ngươi bị bãi chức chỉ huy và mọi quyền lực. Caxiô từ nay làm trấn thủ Saiprơt. Còn thằng khốn kiếp này, nếu có một thứ nhục hình nào độc ác, tinh vi, có thể hành hạ nó được nhiều và giữ nó lâu chưa chết vội thì đó là cách trừng phạt nó. Còn nhà ngươi sẽ bị giam lại cho đến khi tội trạng của nhà ngươi được trình lên Chính phủ Vơnidơ. Thôi, giải hắn đi.
ÔTENLÔ – Khoan đã, cho tôi được nói một đôi lời trước khi các ngài đi. Tôi đã có một vài công lao giúp Chính phủ, ai cũng biết… Nhưng thôi, chẳng nói chuyện ấy làm gì… Tôi xin các ngài, trong báo cáo, khi tường trình về những sự việc bất hạnh này, các ngài hãy nói về tôi đúng sự thật, không giảm bớt, mà xin cũng đừng có ác ý thêm vào. Các ngài cứ nói tôi là một kẻ không sáng suốt trong tình yêu, đã yêu quá say đắm, vốn không dễ ghen, nhưng một khi đã bị kích động thì lại bối rối hoài nghi cực độ, một kẻ giống như tên Do Thái đê hèn(1) đã vứt đi mất viên ngọc còn quý hơn tất cả bộ tộc của nó; một kẻ có cặp mắt chán chường, tuy không quen mủi lòng, nhưng cũng đã rơi lệ chan hòa như những cây A Rập ứa ra chất nhựa làm thuốc. Các ngài hãy viết như vậy. Và viết thêm rằng có một lần ở Alepô, một tên Thổ Nhĩ Kì hung ác chít khăn đã đánh một người Vơnidơ và phỉ báng Chính phủ ta, tôi đã tóm cổ con chó cắt bao quy đầu đó(2) và đã đâm nó như thế này.
Đâm cổ tự tử
LÔĐÔVICÔ – Ôi, kết thúc đẫm máu!
GRAXIANÔ – Nói gì nữa cũng là vô ích.
ÔTENLÔ (ngã lên xác Đexđêmôna) – Ta đã hôn em trước khi giết em. Giờ đây, ta chỉ còn một cách là tự sát và chết đi trên một cái hôn.
Chết
CAXIÔ – Điều này tôi vẫn lo ngại từ trước, vì biết ông ta vốn là con người có trái tim cao thượng, nhưng tôi tưởng ông ta không có gươm.
LÔĐÔVICÔ (nói với Iagô) – Loài chó ngao xứ Xpactơ (3) kia, mi hung ác hơn cả cảnh lo âu đói khổ, hung ác hơn cả biển khơi. Mi hãy nhìn cảnh tượng bi thảm trên giường này: công trình của mi đấy… Nhìn cảnh đó mà đau lòng. Hãy che nó khuất đi… Ngài Graxianô, ngài hãy giữ lấy ngôi nhà và tịch thu mọi của cải của Ôtenlô. Những cái đó từ nay thuộc quyền ngài thừa hưởng. Thưa ngài trấn thủ, việc trừng trị tên khốn kiếp quỷ quái này là thuộc phần ngài: tùy ngài quyết định thời gian, địa điểm cùng hình phạt… Sao cho thực nghiêm khắc! Còn tôi, tôi sẽ lên thuyền ngay để trở về, lòng nặng trĩu đau thương, trình lên Chính phủ câu chuyện thê thảm này.
Tất cả vào

thaibatan.com