VUA LIA- Shakespeare

người dịch : Thế Lữ

 

TIỂU DẪN VỀ VUA LIA

Câu chuyện Vua Lia được truyền tụng từ lâu ở Anh và đã được nhiều người viết lại và đã từng được biểu diễn trên sân khấu. Nhưng Shakespeare đã dùng câu chuyện về con bất hiếu với cha mẹ biến thành một vở kịch có ý nghĩa lớn, vượt xa ý nghĩa luân lý tầm thường của những bản cũ, đạt một giá trị triết lý và xã hội sâu sắc.
Vở kịch không chỉ miêu tả một câu chuyện gia đình mà vẽ nên cả một xã hội hết sức lộn xộn, như lời Glôxtơ nói ở hồi đầu: “Ân ái phai nồng, bằng hữu tuyệt giao, anh em chia rẽ. Thành thị thì phản bạn, nông thôn thì khích bác, cung đình thì bội nghịch, giữa cha con thì tan nát cương thường”. Trong vở kịch, ta thấy biết bao chuyện rắc rối, lộn xộn, ngược với luân thường đạo lý: vua Lia từ bỏ con gái yêu Corđêlia, hai con gái lớn thì đuổi bố đi sau khi đã được chia đất đai. Eđmơn thì lập mưu gạt anh ra rồi phản lại cha… Mọi quan hệ tự nhiên giữa con người bị vi phạm. Xã hội bị cắt nhỏ thành từng mảnh vụn, mỗi thành viên chỉ lo cho quyền lợi của mình, chống lại mọi người khác. Nhưng, dần dần, chúng ta thấy các nhân vật trong vở hình thành hai khối đối lập. Một bên là những kẻ ích kỷ chỉ nghĩ đến mình, đó là hai con gái lớn của vua Lia: Rêgan và Gônơrin, đó là Eđmơn, Cornơuôn, Ôxoan… một bên là những người sống có đạo đức, tôn trọng sự thật, danh dự, lẽ công bằng, đó là công chúa Corđêlia, Kent, Etga, người hề điên. Xung đột giữa hai loại người đó, vị kỷ và vị tha, khiến vở kịch có một giá trị đạo đức lớn. Loại vị kỷ đặt lợi ích cá nhân lên trên tất cả, bất chấp mọi đạo lý, cho nên họ câu kết với nhau cũng chẳng lâu dài được và khi quyền lợi mâu thuẫn thì họ lại giết lẫn nhau: Gônơrin cùng với Eđmơn, mưu giết chồng rồi lại bỏ thuốc độc cho em gái. Thói vị kỷ đưa họ đến chỗ hoàn toàn xấu xa. Họ tiêu biểu cho tư tưởng các xã hội tư hữu chỉ biết có đồng tiền. Còn loại vị tha thì lại tôn trọng đạo lý, không khi nào xa rời đạo lý, dù làm thế họ phải chịu nhiều tai họa. Họ không vụ lợi, sẵn sàng tận tụy
hy sinh vì người khác. Họ tiêu biểu cho những lý tưởng đạo đức của nhân dân.
Trong xung đột giữa hai loại người đó thì vua Lia chiếm một vị trí đặc biệt. Ở đầu vở, ta thấy đó là một ông vua độc đoán… Là một người có rất nhiều đức tính và lại có quyền thế vô hạn, lúc nào cũng được chung quanh ca ngợi, phục tùng, kính trọng; vua Lia kiêu ngạo, đánh giá mình quá cao. Ông tưởng phẩm chất của mình xứng đáng được hưởng sự trọng vọng ấy, chứ không phải do địa vị, quyền thế. Ông đem chia đất cho các con, từ bỏ ngai vàng để chứng minh cho mọi người và nhất là cho bản thân thấy rằng dù không ở trên ngai vàng, ông vẫn có uy tín, vẫn được mọi người kính trọng, phục tùng như thế. Hành động dại dột đó có nguyên nhân lôgic nằm trong lòng kiêu ngạo quá trớn. Nhưng đến khi ông không còn quyền thế, của cải trong tay nữa, thì các con quay lại khinh rẻ ông và quần thần cũng không coi ông ra gì. Vua Lia tức giận vì mình vẫn là con người ngày trước mà sao lại bị đối xử cách khác. Dần dần, Lia mới hiểu rằng người ta chỉ sợ khi ông làm vua thôi chứ khi ông là dân thường thì chẳng ai sợ cả… Quá trình từ lúc còn mang những ảo tưởng về giá trị và vị trí của mình trong xã hội đến chỗ thấy được rõ những quan hệ thực tế tồn tại trong xã hội là một quá trình đau khổ, dằn vặt vì những ảo tưởng đó ăn quá sâu. Trước hết, Lia hiểu mình không phải con người gì đặc biệt mà cũng chỉ như mọi người khác. Mà ở xã hội đó con người không có quyền thế, của cải, địa vị thì chỉ là một “con vật hai chân trần truồng và thảm hại” mà thôi.
Qua thử thách, vua Lia trở thành một người khác hẳn. Ở đầu vở, chúng ta ghét ông vua độc đoán ấy thì giờ chúng ta thông cảm và thương hại, quay niềm căm giận sang cả cái xã hội bất công, vô nhân đạo, cái xã hội để quyền thế, giàu sang lọt vào tay một số người khiến họ ngông nghênh, tự đặt mình lên trên người khác.
Con đường đi tới chân lý của vua Lia đầy đau khổ. Và trong tất cả các nhân vật bi kịch của Shakespeare: Ôtenlô, Hamlet… vua Lia là người chịu số phận bi đát nhất. Song song với bi kịch của vua Lia, còn diễn ra bi kịch của một người cha khác là Gloxtơ. Nghe lời xiểm nịnh của con ngoại tình, Gloxtơ đuổi con chính thức đi, nhưng rồi lại bị chính đứa con ngoại tình đó phản bội và bị con Cornơuôn móc mắt. Đoạn hai người gặp nhau, vua Lia và Gloxtơ, trên đồng hoang, giữa đêm dông tố ở hồi III, là một đoạn bi đát trong vở kịch. Vua Lia đến lúc mất trí mới hiểu được mọi sự, còn Gloxtơ mù mắt mới nhìn thấy sự thật. Thiên nhiên xung quanh cũng như phụ họa theo mà hành hạ hai người.
Ngồi trên ngai vàng, vua tưởng mình vĩ đại, nhưng đến lúc này bị hắt hủi, bị đuổi ra chốn đồng hoang, vua mới trở thành vĩ đại thực sự, vì mới vượt lên trên cả nỗi đau khổ bản thân mà thông cảm nỗi đau khổ rộng lớn của muôn vàn người bị áp bức bất công trên đời này. Đến giờ, vua Lia mới ân hận trước đây đã không chú ý tới họ trong phạm vi vương quốc mình trị vì. “Ôi! Những kẻ áo manh, ở đây hay ở đâu nữa, đang trải qua cơn ráo riết của gió mưa hung tàn này, đầu đội mái trời, dạ không gào đói, thân mang tơi tả cho tứ cửa rét lùa, làm sao mà các người chống nổi phũ phàng này của bao mùa cay độc? Trước kia ta ít khi để tâm đến sự tình này”. (III. 4).
Bên cạnh những kẻ ích kỷ, tàn nhẫn và những nạn nhân của chúng, trong vở kịch nổi bật lên một hình tượng nhân vật vừa tươi sáng, trong trắng và anh hùng. Đó là công chúa Corđêlia. Ở đầu vở, ta thấy công chúa là một người con gái thẳng thắn trung thực, có tấm lòng cao thượng, không chịu nói sai lòng mình bao giờ, dù phải chịu tai họa. Nhưng đến cuối vở, khi công chúa trở về cứu cha, ta lại thấy nàng thành một nữ tướng dũng cảm, chiến đấu lập lại sự công bằng và nhân đạo trên đời. Corđêlia là một trong những nhân vật phụ nữ thành công nhất của Shakespeare. Nàng có tất cả mọi đức tính quý báu: vừa xinh đẹp, dịu hiền, vừa cương nghị dũng cảm. Nàng mang những lý tưởng nhân đạo của tác giả. Corđêlia là nạn nhân đầu tiên của sự độc đoán, chuyên quyền và tiêu biểu cho sự chịu khổ vì chân lý. Giữa lúc vua Lia đã mất hết lòng tin vào cuộc sống, nhìn thấy trên đời toàn là bất công, thì nàng đã tới và cứu được tâm trạng đó của cha. Chúng ta còn nhớ khi vua Lia được y sĩ của công chúa cứu chữa, tỉnh lại, nhìn thấy con gái mà mình đã đuổi đi một cách tàn tệ ngày trước, Lia không ngờ được con tha thứ, và không ngờ giữa cái thế giới đầy xấu xa và đau khổ này lại có một con người trong trắng, nhân từ và tươi sáng như vậy.
Nhưng Shakespeare không để cho Corđêlia thắng như trong câu chuyện truyền tụng ngày trước, mà lại để nàng thất bại. Khi hai cha con bị bắt làm tù binh, nàng dũng cảm nói với cha: “Không phải ta mới là những kẻ đầu tiên làm điều hay mà mang họa lớn. Hỡi nhà vua tội nghiệp, chỉ vì thương cho cha mà con sa nước mắt. Riêng mình con thì con khinh thường số hệ cơ cầu.” (V. 3).
Và nàng vẫn giữ được tâm trạng thăng bằng, còn hỏi đùa cha: “Liệu ta có gặp được hai chị của con không?” Nhưng nàng cũng chưa biết được hết sự biến chuyển đã diễn ra trong lòng cha. Vua Lia giờ đây đã hiểu: hạnh phúc chân chính không phải là được ở trên mọi người, mà chính là ở tấm lòng thanh thản, gần gũi với mọi người khác. Vua sẵn sàng chịu đựng mọi gian khổ miễn là có Corđêlia ở gần. Nhưng “cái ác” vẫn còn hoành hành và Corđêlia đã bị chết. Nỗi đau khổ mất ngai vàng, mất quyền thế, mất của cải không thấm gì với nỗi mất mát cuối cùng này: mất Corđêlia. Vua Lia lại bị mất trí và lần mất trí này không cách gì cứu nổi nữa. Vua Lia đã chết. Thế là kết thúc một cuộc đời đau khổ. Kết thúc của vở bi kịch rất nhiều máu. Bao nhiêu người chết. Cả những kẻ tàn ác, ích kỷ cũng chết, cả những nạn nhân vô tội của chúng cũng chết. Nhưng cái chết của hàng ngàn những Gônơrin và Rêgan sánh sao được với một cái kết của Corđêlia. Vở kịch kết thúc và như đặt một câu hỏi: ý nghĩa cuộc đời ở đâu nếu như kẻ ác, người thiện đều chết cả? Nhưng Shakespeare không muốn đóng màn ngay nếu như chưa hé cho chúng ta được chút tia sáng hy vọng nào: “Gánh nặng của thời buổi thê thảm này, chúng ta phải cam chịu lấy. Ta chỉ nói những điều thâm tâm ta cảm thấy, chứ không nói những điều lý ưng phải nói ra. Người già cả nhất là người chịu đau thương nhất. Bọn trẻ chúng ta, dù sống bao nhiêu cũng khó lòng từng trải được bằng”. (V. 3).
Vở kịch không phải để an ủi chúng ta mà là để gợi chúng ta suy nghĩ, kêu gọi chúng ta đứng dậy đấu tranh cho một thế giới công bằng và trong sạch. Shakespeare đã dũng cảm nhìn thẳng vào sự thật và bắt chúng ta cũng phải nhìn thẳng vào sự thật đó.
Trong vở kịch, còn có một nhân vật đáng chú ý nữa là người hề điên. Tất cả những nhân vật khác, khi lên khi xuống, luôn bị những khát vọng lôi cuốn, những đau khổ dằn vặt, riêng hề điên vẫn bình tĩnh sáng suốt, luôn miệng cười. Trong các vở khác, Shakespeare hay dùng nhân vật hề, vừa làm nhiệm vụ điều hòa không khí căng thẳng trong vở, vừa khắc họa sâu những tâm trạng. Nhưng ở vở này, người hề điên tham gia nhiều hơn vào hành động kịch và đóng vai trò gần như là người bình luận các sự việc. Không phải bình luận một cách trữ tình hay ca ngợi như của một số dàn hợp xướng những vở bi kịch cổ đại, mà là bình luận một cách trêu cợt, chế giễu cay đắng và hết sức thông minh. Có thể nói, người hề điên ở đây chính là bản thân tác giả, chính Shakespeare.
Ngày xưa, các triều đình châu Âu, thường sử dụng người hề được quyền nói thẳng vào mặt vua chúa. Ở vở kịch này, những lời nói, câu đùa, bài hát của người hề đóng vai trò quan trọng, giúp vua Lia chóng nhận thức được sự thật.
Người hề thường là người rất vô tư, sáng suốt, không bị một quyền lợi gì lôi kéo. Ở đây, người hề tượng trưng cho ý thức của nhân dân, người dân bình thường, trực tiếp sản xuất, đã tích lũy bao nhiêu kinh nghiệm hàng muôn đời. Đối với họ, chân lý rất đơn giản, phải rõ ràng, lành mạnh. Thí dụ người dân thường hiểu rất rõ rằng người ta sợ và phục tùng vua Lia vì vua có quyền. Nhưng vua Lia thì lại không hiểu được điều đó ngay. Rồi, trong lúc xã hội đảo điên, người hề điên, một mặt vạch trần những xấu xa bất công của xã hội thời đó, một mặt vẫn tin tưởng ở tương lai:
“Ai sống kia rồi sẽ thấy hiển nhiên
Cái thời thiên hạ không quen đi bằng đầu”. (III,?.)
Người hề ở đây là thuộc loại dân thường, không có của cải, quyền thế gì, chỉ có một khối óc mà thôi. Và, như đã nói ở trên, vai trò anh ta khác các nhân vật khác, chủ yếu làm nhiệm vụ bình luận, cho nên không có số phận trong vở kịch.
Gần cuối vở, người hầu điên tự nhiên biến mất, chúng ta cũng không băn khoăn xem anh ta đi đâu, số phận về sau thế nào.
Với chủ nghĩa phê phán nghiêm khắc, với nghệ thuật hiện thực sắc sảo, với một tư tưởng nhân đạo rộng lớn. Vua Lia xứng đáng cùng với Hamlét được coi là hai vở kịch xuất sắc và tiêu biểu nhất của thiên tài Shakespeare.

NGUYỄN NAM

NHÂN VẬT
LIA    Vua nước Anh
VUA NƯỚC PHÁP
CÔNG TƯỚC BƠCGƠNĐI
CÔNG TƯỚC CORNƠUÔN
CÔNG TƯỚC ANBANI
BÁ TƯỚC KENT
BÁ TƯỚC GLÔXTƠ
EĐGA    con trai Glôxtơ
EĐMƠN    con ngoại tình của Glôxtơ
CƠRAN    một triều thần
ÔNG GIÀ
BÁC SĨ
ĐIÊN
OXOAN    quản gia của Gônơrin
GÔNƠRIN
RÊGAN    con gái vua Lia
CORĐÊLIA
MỘT SĨ QUAN
MỘT NGƯỜI THEO HẦU CORĐÊLIA
MỘT LÍNH TRUYỀN LỆNH
MỘT ĐẦY TỚ CORNƠUÔN
MỘT ĐOÀN TRÁNG SĨ TÙY TÙNG NHÀ VUA
SĨ QUAN, SỨ GIẢ; LÍNH VÀ LÍNH HẦU

HỒI I
LỚP I
Một lễ đường trong cung điện vua Lia
Bá tước Kent, bá tước Glôxtơ vàc Eđmơn ra
KENT – Tôi cứ tưởng lòng hoàng thượng ngả về phía công tước Anbani nhiều hơn là về phía Cornơuôn kia đấy.
GLÔXTƠ – Thì từ trước bọn mình ai là không nghĩ thế. Đến nay, qua việc phân chia đất nước này thực khó lòng mà thấy được đâu là bên khinh bên trọng. Các phần đều nhau khéo quá, dù cân nhắc kỹ càng đến mấy cũng không thể lựa được phần nào phần hơn.
KENT trỏ Eđmơn – Chàng trai này phải chăng là quý công tử, thưa ngài?
GLÔXTƠ – Tôi chịu công dưỡng dục nên hắn đó, thưa Ngài; nhận hắn là con, tôi ngượng mặt cũng đã khá nhiều, nhưng mãi rồi cũng rạn.
KENT – Tôi thực chưa hiểu.
GLÔXTƠ – Mẹ đẻ ra hắn lại rất hiểu tôi, thưa Ngài, thành thử cả dạ đa mang, giường cưới chưa có chồng mà trong nôi con đã có. Thực tội lỗi, phải không ngài?
KENT – Tôi không có lòng nào mong tội kia đừng mắc, vì kết quả mới tươi tốt làm sao!
GLÔXTƠ – Tôi còn một trai chính thức, trên cháu đây chừng đâu một tuổi, nhưng tôi coi cũng chẳng quý hơn nào. Thằng ranh ma này tuy chưa gọi đã vội ra, nhưng mẹ nó lại đáo để là đẹp! Tôi mới dụng công gây dựng nó và đành thừa nhận đứa con ngoại tình này. Eđmơn, con biết vị quý nhân này là ai không?
EĐMƠN – Thưa không ạ!
GLÔXTƠ – Đức ông Kent đó, nhớ từ nay phải tôn kính Người là bậc quý hữu của ta, nghe!
EĐMƠN – Cháu xin sẵn sàng được hầu hạ đức ông.
KENT – Ta rất muốn được quý mến và hiểu biết cậu thêm nữa.
EĐMƠN – Cháu xin ăn ở xứng đáng với tấm lòng đức ông hạ cố.
GLÔXTƠ – Hắn xa quê hương đã chín năm nay. Rồi đây hắn còn đi nữa. Hoàng thượng ra kìa.
Kèn báo hiệu – Vua Lia, Cornơuôn, Anbani
Gônơrin, Rêgan, Corđêlia và tả hữu cận thần ra.
LIA – Glôxtơ, khanh đi thù tiếp Pháp vương và công tước Bơcgơnđi cho ta.
Glôxtơ và Eđmơn ra.
GLÔXTƠ – Phụng mạng.
LIA – Bây giờ ta muốn nói ra những điều bấy nay ta giữ kín. Truyền lấy bản đồ! Đây, ta đã chia đất nước làm ba phần. Ta quyết định cất khỏi tuổi già này bao nỗi lo toan cùng công việc nước, đem gánh nặng đặt lên sức vóc trẻ trung hơn, để cho ta được thênh thang bước vào cõi thọ. Hiền tế của ta, Cornơuôn, và con ta nữa, hỡi Anbani mà lòng ta thương chẳng kém, giờ đây ta tuyên bố rõ ràng về từng phần đất đai chia cho mỗi nàng công chúa của ta để tránh về sau mọi điều xích mích. Hai vương công nước Pháp và xứ Bơcgơnđi, hai vị giai tế cao sang cùng rắp ranh công chúa út của ta, hai người qua chơi đây ướm hỏi cũng đã khá lâu, ta nên trả lời dứt khoát. Vậy, ta hỏi các con gái của ta, ngày nay ta đã từ thoái mọi phần: quyền lợi, đất đai, cũng như quan tâm việc nước; vậy thì trong các con, kẻ yêu ta nhất là ai, để cho ân trạch của ta biết mưa đổ xuống tấm lòng nào là nơi xứng đáng nhất. Gônơrin, công chúa đầu lòng của ta, cho con nói trước.
GÔNƠRIN – Thưa phụ vương, lòng con yêu phụ vương thực không lời nào tả xiết, con yêu phụ vương thiết tha hơn cả yêu ánh sáng, yêu vũ trụ, yêu tự do: yêu trên hết mọi vật quý giá nhất đời; yêu như yêu sự sống đầy duyên, đầy sức, đầy nhan sắc, đầy vinh quang; yêu như chưa có con yêu cha nào bằng, yêu như chưa có cha nào được con yêu đến thế; yêu tới mức không còn hơi sức nữa và yêu tới độ lời lẽ hóa nghèo nàn; con yêu cha thực vượt xa mọi bờ bến.
CORĐÊLIA nói riêng – Corđêlia thì sao đây? Yêu mà im tiếng!
LIA – Cả cõi đất này, từ đây đến đấy, với bao nhiêu rừng cây bóng cả và đồng ruộng phì nhiêu, với bao nhiêu sông cá đầy nguồn cùng bãi bờ bát ngát, ta cho con làm nữ chủ. Đó là sở hữu của con và Anbani, truyền cho con cháu đời đời. Nào, đến thứ nữ của ta thì nói sao? Rêgan, con rất yêu quý của ta, vợ của Cornơuôn, con nói đi.
RÊGAN – Con với chị con đều đúc nên cùng một chất và so với chị, con biết mình con nào có kém chị? Nghe trong trái tim chân thật của con, con thấy lời chị con vừa thốt ra chính là tiếng của lòng con yêu kính đó; có điều lời ấy còn xa mới đạt tới độ nồng nàn. Con nói thực, con thù ghét mọi sinh thú ở đời, duy nhất chỉ thấy được hạnh phúc trong tấm tình con yêu đấng phụ vương rất tôn kính.
CORĐÊLIA nói riêng – Hẩm hiu thay cho Corđêlia này! Không! Đâu đến nỗi vậy? Tình ta dào dạt còn phong phú hơn lời lẽ ta nhiều.
LIA – Thuộc về con và dòng dõi của con hưởng thụ đời đời là cả một phần ba phong tục đất nước đẹp tươi này, cũng rộng lớn, cũng hữu tình chẳng kém chi phần dành cho Gônơrin. Còn bây giờ, nào hòn ngọc báu rất nâng niu tuy út ít của ta, trang thục nữ thanh tân mà cả vườn nho nước Pháp và cả đồng cỏ sữa Bơcgơđin đang cùng ganh nhau để chiếm được trái tim: con nói sao đây để đáng được hưởng phần ba đất nước còn trù phú hơn cả phần của hai chị con? Con nói đi.
CORĐÊLIA – Thưa phụ vương, con chẳng có gì đáng nói.
LIA – Chẳng có gì?
CORĐÊLIA – Con chẳng có gì.
LIA – Chẳng có gì thì chẳng được gì hết. Nói đi nào!
CORĐÊLIA – Tội thay cho con! Trái tim con, con không sao nâng nó lên đầu lưỡi được. Con yêu cha đúng theo đạo nghĩa kẻ làm con. Vậy đó thôi, không hơn không kém.
LIA – Thế nào, thế nào? Corđêlia? Con nên lựa lại lời mà nói, kẻo nữa con sẽ phải thiệt thòi nhiều!
CORĐÊLIA – Thưa phụ vương của con, phụ vương đã sinh ra con, nuôi nấng con, thương yêu con; nghĩa nặng đó con xin đền đáp lại sao cho phải đạo; con vâng lời cha, yêu quý cha và hơn nữa, làm rỡ ràng công đức phụ vương. Hai chị con nói là yêu cha đến trọn hết cả tấm tình yêu; nếu thực thế thì sao hai chị lại lấy chồng? Một ngày kia mà con lấy chồng thì vị phu tướng nào đưa tay ra đón lấy tâm nguyện của con cũng sẽ đón theo về phân nửa tấm tình con, phần nửa công phụng dưỡng với phần nửa bổn phận của con. Chắc chắn là con phải đừng lấy chồng như hai chị con mới có thể toàn tâm toàn ý dâng trọn tình con cho cha con được.
LIA – Cô nói đúng theo lòng cô đấy chứ?
CORĐÊLIA – Thưa phụ vương, vâng.
LIA – Ít tuổi thế mà đã vô tình đến thế sao?
CORĐÊLIA – Thưa phụ vương, ít tuổi thế nhưng mà chân thực.
LIA – Được lắm. Đem cái chân thực ấy đi mà làm của hồi môn. Vì rằng, thề với ánh sáng thần thiêng mặt trời, thề với bầu bí mật của Hêcat và của trời đêm, thề với các tinh cầu có quyền năng cho ta được sống hay phải chết; tại đây, ta gạt bỏ hẳn mọi ân tình phụ tử, mọi quan hệ huyết mạch tông môn và từ đây ta coi mi vĩnh viễn là người dưng: đối với ta không vương, không bận. Đối với cái giống man rợ phải ăn thịt con mới đủ thỏa cơn thèm lòng ta gớm ghét như thế nào thì đối với mi, lòng ta cũng thế, hỡi kẻ trước đây đã từng là con gái của ta.
KENT – Kính tâu chúa thượng.
LIA – Thôi, im đi, Kent! Chớ có đứng cản trước mặt rồng thiêng đang cơn thịnh nộ. Thực uổng công ta yêu quý nó nhất từ bấy đến nay, những tưởng trao trót tuổi già vào tay nó ân cần phụng dưỡng! Bước khỏi đây ngay! Cho khuất mắt ta! Nhắm mắt dưới mồ dứt khoát là được yên thân, thì tại đây, lấy lại tấm lòng cha, ta cũng dứt khoát tuyệt tình thương nó! Cho triệu người Pháp vào đây! Đứng phỗng ra thế à? Triệu cả người Bơcgơnđi vào! Cornơuôn và Anbani, kèm thêm phần ba kia vào phần của hai công chúa. Còn như nó, thì mang cái tính kiêu hãnh mà nó gọi mỹ miều là chân thực đó đi mà lấy chồng! Ta ban cho hai khanh mọi quyền binh của ta, uy vũ của ta cùng với mọi đặc quyền của một vị quân thượng. Còn phần ta, với một trăm viên tùy tướng ta dành riêng và do các con đài thọ, ta sẽ đến ở với mỗi con một tháng, tuần tự luân phiên. Ta chỉ giữ cho ta cái danh hiệu nhà vua thôi; ngoài ra, kiểm soát thu nhập và quản trị quốc gia là ở trong tay các con hết. Và để xác nhận lời ta nói, thì đây, vương miện của ta, ta trao cho hai con chia đôi.
Trao vương miện.
KENT – Hỡi Lia chí tôn, hỡi người mà tôi hằng thờ phụng với đạo quân thần, kính yêu với tình cha con, tuân theo với nghĩa sư đệ, tôi khấn vái như thánh bản mệnh trong lúc nguyện cầu…
LIA – Coi chừng! Cung đã giương, dây đã kéo, tránh khỏi mũi
tên bay!
KENT – Cho tên cứ phóng ra, dù mũi thép có phạm tới cõi tim này. Kent tôi thô bạo cũng cam, bởi vua Lia đã thành mất trí. Người tính giở chuyện gì đây hỡi con người tuổi tác? Dễ thường Người tưởng đạo làm tôi sợ không dám nói khi uy quyền chúa thượng đến cúi mình trước giọng lưỡi nịnh thần? Bảo vệ tiết tháo thì lời chính trực phải giữ tới cùng khi đấng quân vương sa vào vòng mê muội. Xin hãy thủ tiêu lời phán quyết của Người đi! Hãy nghe theo lương tri minh mẫn nhất của Người! Dẹp cơn nóng vội kinh người kia xuống! Lời tôi nói ở đây có cả đời sống tôi bảo lãnh: công chúa nhỏ tuổi nhất của Người không phải là kính yêu Người ít nhất đâu. Phàm tấm lòng không trống rỗng thì khi cất tiếng lên thường nhỏ nhẹ, chứ không kêu ầm vang.
LIA – Ken, liệu đời nhà ngươi! Chớ thêm lời nào nữa!
KENT – Đời của kẻ này, trước sau chỉ để đem ra mà sinh tử với kẻ thù nhà vua; tôi có sợ thiệt đời đâu, cốt sao cứu sống được chúa thượng.
LIA – Ta không muốn nhìn mặt ngươi nữa!
KENT – Nhà vua nên tỉnh mắt! Hãy cứ để hạ thần làm điểm hồng tâm trung thực cho Người.
LIA – Thề có Apôlô!
KENT – Có Apôlô! Quỷ thần nào nhà vua cầu cũng vô ích.
LIA – Đồ nghịch thần, gia tặc! Tay nắm gươm.
ANBANI và CORNƠUÔN – Thôi, xin chúa thượng.
KENT – Vâng, xin cứ giết lương y của nhà vua đi rồi đem lương bổng của hắn ta mà đắp vào cơn ác bệnh. Nhà vua mà không đủ tiêu phán quyết của Người thì chừng nào còn hơi sức là tôi còn kêu vua Lia làm quấy!
LIA – Nghe đây quân phản bội! Nhớ phận ngươi là phận bầy tôi, hãy nghe đây! Bởi ngươi đã rắp tâm đòi ta triệt phá điều ta đã quyết nguyền – sự đó, ta đây chưa bao giờ dám làm -, ngươi lại quá đỗi kiêu căng, sấn vào quyền phép của ta mà cản ngăn vương mệnh – tội đó, bản tính của ta cũng như cương vị của ta không thể dung thứ được, thì ngươi hay biết phép ta đây, mà cúi đầu nhận phạt. Ta chỉ hạn cho ngươi trong năm ngày lo liệu xong hành trang tư lý, ngày thứ sáu thì thân hình ô uế của ngươi phải bước ra khỏi giang sơn của ta; nếu ngày thứ mười mà cái thể xác bỏ đi của ngươi còn thấy lảng vảng ở cõi đất này thì ngươi phải chết. Bước! Mệnh lệnh này, Chúa thiên đình cũng không đổi lại được.
KENT – Kính biệt Người, quân thượng. Người đã khiến sự sinh ra thế, thì tự do bỏ đi nơi khác; còn đây là cõi lưu vong. Với Corđêlia. Xin thần minh rủ thương đùm bọc lấy nàng, hỡi người con gái tâm tình rất thẳng ngay, lời nói vô cùng chính trực – Với Rêgan và Gônơrin. Mong rằng những giọng mỹ miều sẽ được việc làm của các ngươi chứng thực, và những câu tình nghĩa nở được ra kết quả tốt tươi. Vậy là, thưa các vương công, Kent này xin kính biệt tất cả các ngài, Kent đi tiếp tục cái thân thế già cỗi của mình ở phương trời mới.
Vào
Glôxtơ cùng với vua Pháp và công tước Bơcgơnđi
và bọn tùy tùng của họ ra.
GLÔXTƠ – Tâu, có Pháp vương và Bơcgơnđi công tước vào chầu chúa thượng.
LIA – Ngài công tước Bơcgơnđi, trước hết ta hãy xin hỏi Ngài là người cùng vương công đây cầu hôn con gái ta: Ngài nhắm món của hồi môn ít nhất phải tới chừng nào mới không bỏ cuộc?
BƠCGƠNĐI – Kính tâu hoàng thượng, tôi chẳng mong gì cao quá cái độ Ngài đã hứa ban cho. Mà thấp hơn, thì hẳn lòng ngài không định thế.
LIA – Ngài Bơcgơnđi rất tôn quý. Khi mà con gái ta đối với ta còn rất là châu báu, thì đúng là ta sẽ giữ như lời ta đã hứa cho. Nhưng bây giờ giá cô nàng đã xuống. Đó, con người trước mặt Ngài đứng đó. Trong cái bóng dáng hình nhân kia, nay chỉ tay không mang độc trọi có lòng ta ghét bỏ; nếu còn được phần nào hoặc được cả mười phần vẫn khiến Ngài ưng ý, thì đấy, nó đã thuộc về Ngài.
BƠCGƠNĐI – Tôi thực không biết trả lời ra sao nữa.
LIA – Con người vốn dĩ tật nguyền kia, mất hết lòng ta thương, đèo thêm lòng ta hờn giận, lấy lời ta nguyền rủa làm của hồi môn, bị gạt khỏi gia đình với lời ta thề độc, – con người ấy hiện nay Ngài còn theo đuổi nữa hay thôi?
BƠCGƠNĐI – Kính xin hoàng thượng thứ cho, với điều kiện như kia, thì còn chi mà phải kén chọn?
LIA – Vậy, Ngài thôi nó là phải; vì nhân danh thứ quyền phép đã dựng nên ta, ta đã nói rõ cả với Ngài về tài sản của nó rồi đấy! Với vua nước Pháp. Còn đối với vị anh quân đây, thì nếu ta lại đem gả cho Ngài kẻ mà ta gớm ghét, tức là làm tổn hại lớn cho tình hữu hảo của chúng ta; lòng ta sao nỡ? Vậy ta mong Ngài chuyển hướng cầu duyên về một nơi xứng đáng hơn, chớ như kẻ khốn nạn kia thì tạo vật thiên nhiên cũng phải hổ ngươi vì có nó.
VUA PHÁP – Thực là chuyện kỳ dị! Có lẽ nào mà một người mà chỉ mới vừa đây thôi vẫn còn là châu báu nhất, nhà vua mở miệng là ban khen, coi là hương hoa tuổi thọ của Người, không ai tốt nết hơn, không ai đáng quý hơn, – vậy mà chỉ trong thoáng chốc lại phạm những tội gớm ghê, đến mất sạch sành sanh bao nhiêu từng ân huệ. Đến nỗi này thì: hoặc là tội lỗi nàng phải hết sức dị thường, bạo thiên nghịch địa; hoặc là lòng yêu thương của nhà vua nay đã hóa ra lẫn cẫn mất rồi! Nhưng muốn tin được là nàng có tội, họa chăng phải có một thứ tín điều mà nếu không có phép quỷ thần thì lý trí tôi không đời nào chịu chấp nhận.
CORĐÊLIA – Tuy rằng lỗi của con là không biết khôn ngoan ngọt ngào đầu lưỡi, chỉ muốn làm hay hơn là nói giỏi, con cũng xin phụ vương truyền phán cho thiên hạ hay rằng, con mất ân sủng của phụ vương không phải vì bất cứ một hành vi nhơ nhuốc nào hoặc một bước lầm đường vô hạnh nào; mà chỉ vì con không có được ánh mắt tha thiết khẩn cầu, không có được thứ miệng đong đưa mà con vui lòng chịu thiếu, mặc dầu sự thiếu thốn đó đã khiến con mất luôn cả lòng từ ái của phụ vương.
LIA – Thà mày đừng sinh ra đời còn hơn là sinh ra lại làm thất ý ta như thế.
VUA PHÁP – Chỉ là thế thôi sao? Chỉ là chuyện một bản tính chậm lời, khéo làm mà vụng nói? Bơcgơnđi tướng công, Ngài trả lời cho nàng sao đây? Tình mà còn suy tính vấn vương thì còn tình đâu nữa? Ngài có yêu thương nàng? Bản thân nàng là một kho châu ngọc đó.
BƠCGƠNĐI – Muôn tâu hoàng thượng, Người cứ chỉ ban cho nguyên cái phần Người đã hứa là tôi xin bái lĩnh Corđêlia về làm nữ công tước Bơcgơnđi.
LIA – Ta không cho chi hết, ta đã thề là ta nhất quyết.
BƠCGƠNĐI – Tôi đành lấy làm tiếc vậy thôi: vì nàng làm mất lòng cha, nên phải thiệt mất người chồng.
CORĐÊLIA – Xin ngài Bơcgơnđi yên tâm. Ngài tính lấy tài sản tôi làm đối tượng tình yêu, thì tôi không thể nào làm vợ Ngài được.
VUA PHÁP – Nàng Corđêlia kiều diễm! Nàng giàu có biết bao khi chỉ có đôi bàn tay trắng, nàng càng thêm quý giá vì bị bỏ rơi, càng thêm đáng yêu bởi bị người khinh miệt. Nàng, cùng với đức hạnh của nàng, ta xin chiếm lĩnh. Ta đoạt cho ta được lắm chứ, cái phần mà thiên hạ rẫy ruồng gạt đi. Hỡi thiên địa thần minh! Lạ lùng thay, đối trước những lòng rẻ rúng giá băng kia, tình của ta trên muôn kính ngàn yêu thêm bừng cháy. Nàng công chúa không của hồi môn này, thưa hoàng thượng, tay không về với kẻ gặp phước may này, sẽ là hoàng hậu của tôi, của thần dân tôi, của cả nước Pháp thân yêu và tươi đẹp. Không một vị công tước nào của xứ Bơcgơnđi ẩm ướt chuộc lại được nơi tôi người con gái bị hạ giá mà quý giá vô ngần này! Tạ biệt họ hàng đi, em Corđêlia! Mặc dầu người ta không tình không nghĩa. Thôi đành nơi này em mất hết nhưng chốn khác em lại được nhiều.
LIA – Thì đấy, nhà vua nước Pháp cứ việc đem nó về! Ngữ này, ta không còn chấp nhận là con gái của ta, cũng chẳng còn bao giờ ta thèm nhìn mặt nữa. Thôi đi đi! Đừng hòng ta thương, ta ân xá, hay ta ban một
chút ơn lành! Nào mời, ngài công tước xứ Bơcgơnđi.
Lia, Bơcgơnđi, Cornơuôn, Anbani, Glôxtơ
và bọn tùy tùng vào.
VUA PHÁP – Nàng từ biệt hai chị đi.
CORĐÊLIA – Thưa hai chị, ngọc báu của cha, Corđêlia không khỏi rơi châu khi từ biệt hai chị. Em biết lòng hai chị lắm, và nết của hai chị; vì tình ruột thịt, em không tiện gọi thẳng tên nó ra. Xin hai chị cư xử tốt với cha. Em phó thác cha cho những tấm lòng kia đã thốt nên lời tâm nguyện. Thương thay! Giá em vẫn được lòng thương của Người, thì em ưng thấy Người trong tay phụng dưỡng khác tốt hơn. Thôi, vĩnh biệt hai chị.
RÊGAN – Cô không phải dạy chúng tôi cách ăn ở.
GÔNƠRIN – Cô cứ gắng mà chiều đức phu quân của cô cho khéo, người ta đã cứu vớt cô khỏi chỗ khốn cùng. Cô chi li cả với điều vâng thuận ý cha: cho cô đáng đời, cô muốn tay trắng thì được tay trắng rồi đó.
CORĐÊLIA – Thời gian rồi sẽ phơi bày ra những nhân tâm lẩn núp sau khôn khéo. Ai che giấu lỗi, thế nào cũng phải hối về sau. Mong cho các chị mọi điều thịnh vượng.
VUA PHÁP – Ta ra thôi, nàng Corđêlia mỹ lệ.
Vua Pháp và Corđêlia vào.
GÔNƠRIN – Em này, chị có nhiều điều rất cần bàn với em, quan hệ đến cả hai chị em ta! Chị chắc tối nay cha chúng ta lên đường.
RÊGAN – Đúng rồi, cha đi với chị đấy. Tháng sau thì đến lượt cha sang em.
GÔNƠRIN – Em xem, tuổi già tính nết cha đổi thay như thế đấy. Những điều trông thấy vừa đây không phải là chuyện nhỏ. Ông cụ vẫn yêu con Corđêlia hơn cả, vậy mà, đùng một cái, ruồng bỏ nó, đủ biết ông cụ thiếu suy nghĩ biết chừng nào?
RÊGAN – Bệnh não tuổi già! Với lại thực ra ông cụ cũng chẳng bao giờ biết giữ mình một tý gọi là có.
GÔNƠRIN – Thời ông cụ tỉnh táo phương cương nhất, cũng đã thường sinh ra cơn trận đùng đùng. Bây giờ, già rồi, bọn mình coi chừng không những rồi phải chịu đựng cái cố tật đã kinh niên mà còn phải tính đến cả những lúc dở chứng thất thường của cái tuổi khật khừ đâm cắm cảu.
RÊGAN – Thế nào rồi chúng mình chẳng bị ông cụ thình lình giáng cho những vố đáo để, như việc phóng trục lão Kent vừa rồi?
GÔNƠRIN – Lúc này ông cụ đang dở cuộc tiễn biệt nhà vua Pháp. Chị em ta hội ý với nhau ngay đi. Nếu cứ với tình trạng thế kia mà ông cụ vẫn nắm vững uy quyền thì chuyện tự ý thoái vị mới đây đối với chúng ta có thể trở thành một mối hậu họa.
RÊGAN – Chúng ta sẽ nghĩ kỹ vấn đề này.
GÔNƠRIN – Phải tính cách nào, càng sớm càng tốt.
Cả đôi vào.
LỚP II
Một sảnh đường trong lâu đài bá tước Glôxtơ
Eđmơn ra, tay cầm một bức thư.
EĐMƠN – Hỡi bản tính tự nhiên, nữ chúa của ta, ta vì bà mà cúc cung tận tụy. Ta việc quái gì phải tuân theo thói đời hủ bại để cho cái thiên hạ bo bo luân thường đạo lý tước đoạt quyền lợi của ta, chỉ bởi lẽ ta ra đời muộn hơn một thằng anh độ mươi mười hai tháng.
Sao lại là con hoang? Sao lại ti tiện? Khi mà chân tay ta cũng đầy đặn, tâm trí ta cũng khôn ngoan, dáng bộ ta cũng rất là hẳn hoi như được bất cứ một hiền đức phu nhân nào sinh hạ? Sao lại gieo cho bọn ta tiếng xấu xa, ô nhục, là giống hoang thai? Xấu? Xấu cái gì nào? Từ một cuộc nồng say ân ái của bản nhiên tính người, mà thừa hưởng được sức cường tráng của ta, ta lại chả hơn hàng sâu hàng sốc bọn người vớ vẩn ngây thơ, tạo nên trên những cỗ giường rầu rĩ, chán chường, sau những cuộc giao hòa lim dim ngái ngủ, hay sao? Bởi vậy, cho nên, Eđga, ông con chính thức ơi, tài sản của ông phải về tay tôi mới được: tấm lòng của bố sẻ cho con hoang Eđmơn cũng phải dồi dào như con chính thức Eđga. “Con chính thức”! Rõ khéo vẽ trò! Nhưng ông con chính thức ơi, cái thư này mà đạt được, cơ mưu ta mà thành, thì đứa con hoang Eđmơn này sẽ cưỡi lên mình ông con chính thức. Ta tha hồ mà oai phong, mà phú quý! Lạy quỷ thần thiên địa, xin phù hộ độ trì cho giống con hoang.
Glôxtơ ra.
GLÔXTƠ – Kent bị phóng trục như thế đó! Vua nước Pháp thì giận dữ ra về. Tối nay hoàng thượng đã lên đường. Quyền bính vua nhường hết rồi, chính vua thành kẻ ăn hưu bổng, bao nhiêu đó chỉ trong một thoáng bất thần… Kìa, Eđmơn! Tin gì vậy?
EĐMƠN – Dạ, xin tướng công thứ cho, không có gì đâu.
Làm vẻ giấu giếm bức thư.
GLÔXTƠ – Việc gì mà phải luống cuống cất giấu bức thư kia như thế?
EĐMƠN – Dạ, không có gì hết, thưa tướng công.
GLÔXTƠ – Vậy giấy tờ gì anh đang đọc thế?
EĐMƠN – Dạ không có gì.
GLÔXTƠ – Không có gì? Thế vừa giúi vội cái gì vào túi? Không có gì thì chẳng cần gì phải giấu như vậy. Đưa xem. Nếu không có gì thì ta cũng sẽ chẳng cần gì đeo kính.
EĐMƠN – Con van tướng công tha tội cho con. Đây là bức thư của anh con thôi, con chưa đọc hết, nhưng chỉ mấy đoạn mới lướt qua con cũng thấy nó không nên để đức ông đọc.
GLÔXTƠ – Anh đưa bức thư cho ta.
EĐMƠN – Đôi đường con đều có tội: giữ nó lại, cũng như đưa trình đức ông. Vì nội dung bức thư, theo ý con hiểu ra, thực rất là đáng trách.
GLÔXTƠ – Đưa, đưa đây.
EĐMƠN – Xin cho con nói trước hộ anh con: con hy vọng rằng anh con viết thư này chẳng qua để ướm thử lòng con thôi.
GLÔXTƠ đọc – “Sự tôn kính buộc ta phải khuất phục tuổi già, khiến cho cay đắng cả trần gian, mất hết của ta một quãng tuổi đời tươi đẹp nhất. Các cụ giữ riết lấy tài sản của ta, cho mãi đến cái ngày mà chúng ta luống tuổi mất rồi, có muốn phỉ chí tang bồng cũng không còn sức nữa. Anh bắt đầu nhận thấy rằng: cái thế áp bức già cả kia chỉ là một nếp bạo ngược chí ngu và vô ích: nó trấn áp được ta không phải vì nó mạnh, mà tại người ta cứ nhẫn nại cúi đầu. Mời em sang bên anh, anh sẽ nói rõ hơn. Nếu cha chúng mình ngủ một giấc dài, anh có đánh thức mới dậy, thì em sẽ được hưởng một nửa tài sản của ông già và sẽ mãi mãi là em thân ái của anh. Eđga”. – Chà! Mưu mô phản nghịch! “Ngủ một giấc dài, anh có đánh thức mới dậy… em sẽ được hưởng một nửa gia tài của ông già”. Thằng Eđga con trai lão! Tay nó nỡ viết những lời này sao? Con tim khối óc nó nỡ ấp ủ những điều như thế sao? – Anh nhận được thư này bao giờ? Ai đưa tới?
EĐMƠN – Thưa đức ông, chẳng ai đưa tới, mà đó mới là chỗ tinh vi. Con thấy nó ở cửa sổ phòng con.
GLÔXTƠ – Anh nhận ra là nét chữ của Eđga chứ?
EĐMƠN – Nếu trong thư chỉ nói điều lành thì con dám đoan quyết đúng là nét chữ của anh con; nhưng đây lại khác, thì con không muốn tin là thế một chút nào.
GLÔXTƠ – Đúng chữ của nó đây mà.
EĐMƠN – Vâng, thưa đức ông, quả là tay anh ấy viết thực: nhưng con thiết tha mong rằng bụng dạ anh không giống lời thư.
GLÔXTƠ – Nó đã dò hỏi ý anh về chuyện này bao giờ chưa?
EĐMƠN – Dạ, thưa chưa bao giờ. Nhưng còn thường thấy anh nói ra miệng rằng một khi con cái đã đến tuổi khôn lớn mà cha mẹ ngày ngày suy yếu, thì cha mẹ nên nương dựa vào con, mà để việc quản lý gia tài cho con cái, như thế mới phải.
GLÔXTƠ – Chà! Quân đốn mạt! Rõ ràng giọng lưỡi nó viết trong thư. Quân khốn kiếp! Giống vô loài, nòi nghiệt súc! Nghiệt súc cũng không độc dữ bằng! Đi gọi nó đến cho ta! Ta sẽ tống nó vào nhà lao! Hừ giống lăng loàn khốn kiếp! Nó đâu?
EĐMƠN – Dạ! Con cũng không biết nữa. Nhưng dám xin đức ông đừng giận anh con vội, hãy để xem xét cho minh bạch thêm về bụng dạ anh con đã, khi ấy có tiến hành thì mới thực vững chân. Trái lại, đức ông mà mạnh tay quá với anh, lỡ hiểu lầm ý anh con chăng, như thế e rằng sẽ làm phương hại lớn đến danh dự đức ông mà làm nát tan một tấm lòng hiếu thuận. Con xin đem sinh mệnh ra đoan quyết: anh con viết thư đó để thử thách tình gắn bó của con đối với đức ông thôi, chứ không có ý gian ngoan nào khác.
GLÔXTƠ – Anh tin chắc thế sao?
EĐMƠN – Nếu đức ông ưng thuận, con xin thu xếp để đức ông nghe được câu chuyện anh em con nói với nhau về việc này. Đức ông sẽ có được chứng cớ phân minh nghe rành rọt ngay tại trận. Mà chỉ nội tối nay thôi.
GLÔXTƠ – Không lẽ nó lại quái quỷ đến như thế…
EĐMƠN – Vâng, không lẽ nào!
GLÔXTƠ – … Đối với người cha yêu nó, quý nó hết sức hết lòng! Trời đất ơi! Trời đất ơi! Eđmơn, đi tìm nó ngay đi! Sao cho ta thấu tỏ được tâm địa nó, tùy ý anh thu xếp, muốn làm cách nào thì làm. Ta không muốn kể gì đến cương vị kẻ làm cha lúc này, miễn sao biết được mọi điều minh bạch.
EĐMƠN – Con xin đi tìm anh ấy tức khắc, con cố lo liệu cho thuận tiện và xin báo ngay với đức ông.
GLÔXTƠ – Những kỳ nhật thực nguyệt thực gần đây báo triệu thực không có gì là tốt! Lý trí con người có thể giải thích nó ra thế này thế nọ, nhưng con người vẫn không tránh thoát những quả báo theo sau: ân ái phai nồng, bằng hữu tuyệt giao, anh em chia rẽ. Thành thị thì phản loạn, nông thôn thì khích bác, cung đình thì bội nghịch: giữa cha con thì tan nát mối cương thường. Hòn máu nghiệt súc của ta thực đáp ứng đúng điềm trời: đó là con chống lại bố. Nhà vua u mê, tính tình điên loạn: đó là bố hại con. Tháng năm tươi tốt của thời ta đã qua rồi! Nay thì quỷ trá, phản bội, lăng loàn, toàn những tai ách nhiễu nhương theo sát bước kinh hoàng của ta tiến về cõi chết. – Eđmơn! Tìm cho ra quân khốn nạn kia, nghe! Anh sẽ chẳng uổng công đâu, mà phải tính làm cho hết sức thận trọng. – Kent, con người hiền lương trung nghĩa, thế là bị phóng trục rồi! Ngài phạm tội gì? Tội chính trực! Quả thực là dị kỳ!
Glôxtơ vào
EĐMƠN – Thiên hạ rõ đến là nực cười! Hễ cứ gặp phận hẩm hiu – có khi do dại dột của chính mình – là y như người ta đổ riệt cho mặt trời, mặt trăng với các ngôi sao gây nên tai họa! Làm như mình khốn nạn là vì số mệnh; ngu ngốc là tại thiên cơ; lường đảo, trộm cắp, gian phi là do quyền năng tự các áng thiên cầu; rượu chè, dối trá, đĩ bợm là bất đắc dĩ phải vâng theo sức chuyển vận của tinh tú! Làm như bao nhiêu cái ta làm bậy cũng chỉ là do sự dun dủi của lòng trời! Thực là tiện lợi biết bao! Một tay dâm đãng vào cỡ thánh sư cứ việc đổ hết thói tật của mình cho một ngôi sao, thế là yên chuyện. Bố tôi ngủ với mẹ tôi nhằm cung sao Long vĩ chiếu, và mẹ tôi đẻ tôi dưới cung sao Thần nông; thành thử tôi cứ phải là thô bạo và dâm đãng. Mẹ kiếp! Tôi vẫn cứ là tôi như thường, dù cho ngôi sao trinh bạch nhất của vòm trời có chiếu xuống cái bản mệnh con hoang của tôi.
Eđga ra.
– Kìa Eđga… hắn đến vừa may, đúng như đoạn kết thần tình của một tấn tuồng cổ. Vai trò của ta là cái vai âu sầu gian xảo, pha vào đó những tiếng thở dài não nuột trò hề. Ôi! Mấy kỳ nhật thực nguyệt thực kia, hẳn là điềm đôi bên xung khắc! Fa, sol, la, mì…!
Y ranh mãnh hát mấy tiếng sau cùng
rồi làm mặt trầm ngâm suy nghĩ.
EĐGA – Eđmơn, em! Suy nghĩ gì mà trầm ngâm quá thế?
EĐMƠN – Anh! Em đang nghĩ đến những lời báo triệu em được đọc bữa nọ về hậu quả gấu ăn trăng.
EĐGA – Em quan tâm đến thứ chuyện này lắm sao?
EĐMƠN – Em xin đoan quyết với anh rằng những điều dự báo kia, tai hại thay, nhất định sẽ xảy ra liên tiếp. Nào là trong đạo cha con thì bất từ, bất hiếu; nào chết chóc, đói kém; nào bạn bầu tan tác; nào đất nước phân chia; nào vua bị hiếp đáp, bị rủa nguyền cùng với hàng quyền quý; nào những chuyện nghi ngờ vô cố, chuyện đồng liêu bị truất, chuyện tan bày sẻ đội; chuyện bội nghĩa phụ tình, ôi, không còn biết bao nhiêu mà kể.
EĐGA – Em học làm nhà chiêm tinh từ bao giờ thế?
EĐMƠN – Thôi! Thôi! À lần anh gặp cha gần đây nhất là từ bao giờ nhỉ?
EĐGA – Mới đêm hôm qua.
EĐMƠN – Anh có nói chuyện với cha không?
EĐGA – Có. Hai tiếng đồng hồ liền.
EĐMƠN – Lúc chia tay có vui vẻ không? Anh không thấy có vẻ gì là cha phật ý để lộ ra trong lời nói hay trên sắc mặt của người ư?
EĐGA – Tịnh không.
EĐMƠN – Anh hãy nghĩ kỹ lại xem anh đã làm thất ý cha trong việc gì, và, bây giờ thì em van anh, anh hãy tránh mặt cha đi ít lâu, để cơn giận của cha qua đi đã. Lúc này, cha đang giận anh dữ lắm, giận đến nỗi giá thân anh có bị chết nữa cha cũng chưa nguôi đâu.
EĐGA – Lại một thằng khốn nào dèm pha hẳn thôi.
EĐMƠN – Em cũng lo như thế. Anh nhé, xin anh chịu khó lánh đi đã, chờ đến chừng cơn nóng giận của cha nguôi bớt hẵng hay. Anh nghe em, anh sang ngay bên nhà em mà ở, em sẽ thu xếp khéo cho anh nghe được tiếng của đức ông. Đi ngay đi, em lạy anh, chìa khóa phòng em đây. Mà, anh có cần đi đâu khỏi nhà là phải mang theo khí giới đấy.
EĐGA – Mang theo khí giới?
EĐMƠN – Anh ạ, em cần báo trước với anh; mang khí giới phòng thân là hơn hết. Nếu thiên hạ thực có ý tốt với anh thì em không phải giống người tử tế nữa. Aáy là em chỉ mới nói sơ qua điều em nghe được, thấy được cho anh biết thôi, sự thực còn ghê gớm hơn thế. Anh đi đi, em van anh.
EĐGA – Em có về ngay cho anh biết tin không?
EĐMƠN – Em xin giúp anh hết lòng trong việc này.
Eđga vào.
– Ông bố thì cả tin. Ông anh thì cao thượng, quá xa với điều bậy bạ đến nỗi không ngờ biết tí gì. Tấm lòng ngây dại ấy thực là đắt cho cái mưu của mình. Ta thấy rõ câu chuyện rồi. Gia tài này nếu không có được bằng quyền thì ta cũng chiếm được bằng mưu. Thủ đoạn nào mình cũng dùng, miễn là được việc.
LỚP III
Lâu đài của công tước Anbani.
Một sảnh đường.
Gônơrin cùng với viên quản gia Oxoan.
GÔNƠRIN – Ông cụ đánh giá người gia tướng của ta về chuyện đã mắng thằng hề của ông cụ, phải không?
OXOAN – Thưa bà, vâng.
GÔNƠRIN – Đến ngày ông cụ làm khổ ta; không lúc nào ông cụ không nổ ra điều này tiếng nọ, làm loạn cả nhà. Ta không thể chịu đựng mãi đâu. Bọn quan hầu của ông cụ thì sinh ngang ngược, còn ông cụ thì hơi một tý cũng kêu ca. Lát nữa ông cụ đi săn về, ta không muốn nói năng gì với ông cụ. Bảo là ta khó ở. Các ngươi có sao lãng việc phục dịch, thì càng tốt thôi, tội lỗi đâu ta nhận hết.
Tiếng kèn săn.
OXOAN – Thưa bà, cụ đang về, tôi nghe thấy hiệu kèn báo.
GÔNƠRIN – Cho các ngươi tha hồi mà tỏ ra đủng đỉnh ngại ngần, ngươi cũng như bầy bạn ngươi. Ta định làm cho ra chuyện: ông ấy tức thì cứ mặc ông ấy sang ở với em gái ta. Ta biết cô ấy cũng chẳng khác gì ta, nhất định không chịu cho ai trùm lợp. Rõ khéo cái ông già hủ bại! Quyền tự mình đã không giữ nữa, lại cứ đòi hống hách, đòi phán với truyền! Thề có quỷ thần, cái ông già lẫn cẫn này đã trở thành con nít mất rồi. Chiều chuộng lắm chỉ đâm hỏng nhiều, phải khe khắt mới được! Nhớ điều ta dặn, nghe!
OXOAN – Thưa bà vâng.
GÔNƠRIN – Đối với bọn tùy tướng, các ngươi càng phải tỏ ra rẻ rúng, lạnh nhạt hơn nữa. Sinh chuyện gì cũng chẳng sao. Bảo cho bọn các ngươi biết trước điều đó. Ta sẽ nhân những dịp xích mích để nói dứt khoát. Bây giờ ta đi viết ngay thư cho em ta, dặn dò cứ theo ta mà cư xử. Đi sửa soạn bữa ăn.
Họ vào.
LỚP IV
Vẫn trong lâu đài của Anbani: một căn khác
Kent cải trang ra
KENT – Ta mà đổi được giọng nói nữa, để tiếng ta nói cũng khác hẳn đi, thì việc náu hình biến dạng của ta có thể hoàn toàn giúp cho mưu tính tốt lành của ta được thành tựu. – Hỡi Kent! Hỡi thân phóng trục, mi mà vẫn còn đắc lực ở chính nơi mi chịu tội lưu vong thì may ra vị chúa công yêu kính của mi có ngày sẽ nhận thấy được là mi hết lòng phụng sự.
Tiếng kèn săn phía ngoài.
Lia cùng tướng tá và bọn người hầu ra.
LIA – Chớ để ta phải chờ bữa ăn thêm một phút nào nữa. Ra bảo dọn lên ngay! Một người hầu vào. Kìa! Ngươi là thế nào?
KENT – Bẩm, là một con người.
LIA – Nghề nghiệp gì? Hỏi gì ta?
KENT – Nghiệp dĩ tôi là người vẻ sao tâm vậy: trung hậu với ai tin yêu, thương yêu ai là chính trực; giao du cùng ai thông sáng vả lại không nhiều lời; biết nể sợ sự phẩm bình; biết đánh nhau khi không còn có cách nào hơn, và không ưa chay tịnh.
LIA – Là người thế nào?
KENT – Là một con người có tấm lòng thực tốt và phận nghèo chẳng kém nhà vua!
LIA – Nếu ở bậc thần dân ngươi cũng nghèo như nhà vua nghèo ở vì vương giả, thì quả thực là ngươi cũng khá nghèo. Ngươi muốn gì?
KENT – Muốn phụng sự.
LIA – Ngươi muốn phụng sự ai?
KENT – Ngài.
LIA – Ngươi có biết ta chăng, hỡi người?
KENT – Thưa không. Nhưng có một vẻ gì ở Ngài khiến kẻ này muốn kêu Ngài làm chủ.
LIA – Vẻ gì?
KENT – Uy nghi.
LIA – Ngươi biết làm gì?
KENT – Giữ điều cơ mật thẳng ngay; đi ngựa, chạy chân, kể nhạt một câu chuyện hay, và trao thẳng một lời nhắn gửi dễ dàng; người thường ai làm gì tôi đều làm được cả, nhưng chỗ tôi giỏi nhất là rất cần cù.
LIA – Ngươi tuổi bao nhiêu?
KENT – Thưa, tôi không còn trẻ lắm đến nỗi mê được một phụ nữ chỉ vì tiếng hát của ai; cũng chưa đến nỗi già để say sưa một thứ tình lẩm cẩm. Kẻ này đã mang bốn mươi tám tuế nguyệt trên vai.
LIA – Cho theo ta, ngươi sẽ ở hầu ta. Xong bữa ăn rồi, nếu ngươi vẫn đẹp lòng ta, thì ta chưa bỏ ngươi vội. Dọn bữa ăn thôi! Kìa! Dọn bữa! Thằng Ngẩn của ta đâu, thằng Điên đâu? Kẻ kia, gọi Điên cho ta!
Một người hầu vào
Ôxoan ra.
LIA – Kìa, bảo đây, sà! Con gái ta đâu?
OXOAN đi qua – Xin lỗi ngài…
Y vào.
LIA – Thằng ấy vừa nói gì? Kéo cổ nó lại cho ta! Một quan tùy tòng vào. Thằng Điên của ta đâu. Hả! Ở đâu! Thế gian ngủ cả rồi chắc?… Thế nào? Thằng bần tiện ấy nó đi đâu đấy?
Quan tùy tùng ra
QUAN TÙY TÙNG – Tâu chúa công, y nói là lệnh công chúa đang khó ở.
LIA – Sao thằng mạt kiếp ấy ta gọi không chịu quay lại?
QUAN TÙY TÙNG – Tâu, y nói gọn một tiếng là y không thích.
LIA – Không thích?
QUAN TÙY TÙNG – Thưa chúa công, thần không hiểu có chuyện gì: nhưng mà như ý thần xét thì gần đây bệ hạ không được trọng vọng tôn kính như trước kia: lòng hững hờ lạnh nhạt lộ ra đã quá rõ ràng không những chỉ ở trong đám gia nhân, mà ở cả phía ngài công tước và lệnh công chúa nữa.
LIA – Hả? Ngươi nói sao?
QUAN TÙY TÙNG – Xin chúa công tha tội nếu thần có nghĩ lầm. Nhưng bổn phận của thần là không được nín thinh khi thấy uy đức quân vương bị thương tổn.
LIA – Ngươi chẳng qua cũng chỉ nói trúng vào tâm sự của ta thôi. Gần đây ta cũng thấy như phảng phất một vẻ thờ ơ, ta vội cho ngay là tự ta quá chấp nê mà không nghĩ là kẻ kia cố tâm thất kính. Thôi được, để ta xét kỹ sau. Thằng Điên của ta đâu rồi? Hai ngày nay ta không hề thấy mặt nó.
QUAN TÙY TÙNG – Từ ngày công chúa Ba qua bên nước Pháp, thì chú Điên cũng héo hắt đi nhiều.
LIA – Thôi, đừng nói nữa, ta cũng thấy rồi. Nhà ngươi đi thưa với công chúa, ta có chuyện cần gặp. Một viên tùy tùng vào. – Nhà ngươi thì đi gọi chú Điên của ta tới ngay. Một viên khác vào.
Oxoan trở lại.
LIA – A! Này, ông kia, tiến lại đây ông! Ta đây là ai, ông nhỉ?
OXOAN – Là cha của nữ chủ nhân chúng tôi.
LIA – Cha của nữ chủ nhân! Quân hầu hạ cửa quyền bần tiện! Đồ chó má! Giống ăn mày!
OXOAN – Xin lỗi đức Ngài, tôi chẳng hề là những hạng đó.
LIA – À, mày dám trừng mắt lên với ta! Đồ chết toi!
Lia đánh Oxoan.
OXOAN – Đức ông đánh tôi là không được đâu!
KENT – Quật ngã mày cũng không được nốt phải không, đồ mất dạy.
Ngáng chân làm hắn chúi ngã.
LIA – Tốt! Rất cảm ơn bạn, bạn được việc cho ta rồi đó, ta sẽ quý nhà ngươi.
KENT – Thôi, đứng dậy chứ ngài, rồi cút đi chứ! Tôi sẽ giảng cho ngài biết giữ lễ, nghe không! Cút! Cút ngay! Hay ngài lại muốn cái thần xác của ngài đo đất lần nữa, thì cứ mà lần chần? Thôi! Cút ngay đi! Không hiểu hay sao? Kent đẩy hắn ra. Thế!
LIA – Cám ơn! Ta cám ơn hiền khanh. Đưa cho Kent một túi tiền. Ta ban khen công lớn của nhà ngươi đó.
Điên ra.
ĐIÊN – Ta cũng muốn thưởng công cho kẻ này: đây, cho chiếc mũ. Điên đưa mũ cho Kent.
LIA – Này, thế nào! Thằng ông mãnh! Sao rồi?
ĐIÊN với Kent – Này, ngươi ơi, ngươi nên lấy cái mũ điên của ta mà đội đi thôi.
KENT – Sao vậy, hở anh chàng?
ĐIÊN – Còn sao nữa? Bởi là vì ngươi hiến thân phụng sự một người đã hạ bệ mất rồi. Thực vậy đa! Nếu mi không khéo mỉm cười lựa theo chiều gió thì chẳng bao lâu ngươi sẽ mắc phải bần hàn. Đội mũ của ta đi! Đây này, con người kia đã đuổi cổ hai nàng con gái của mình và ban phúc cho nàng thứ ba ngoài ý ông ta muốn. Ngươi muốn theo hầu ông ta thì ngươi mang cái mũ của ta mới phải. Dạ, bây giờ cháu xin thưa với bá. Cháu ước sao có hai cái mũ và con gái, cháu có hai nàng.
LIA – Sao vậy, con?
ĐIÊN – Vì nếu bao nhiêu của cải cháu đem trút cả vào hai cô nàng, thì cháu cũng còn giữ lại được cho cháu hai cái mũ. Cho bá chiếc mũ của cháu đây, còn chiếc nữa thì ngửa tay mà xin hai con gái của bá!
LIA – Liệu xác không ăn đòn! Thằng ngợm!
ĐIÊN – Sự thật là con chó giữ nhà thì phải ra nằm cũi, bị đuổi, bị đòn; còn ả chó cô nường, thì cho sưởi ấm trong nhà và tha hồ đánh thối.
LIA – Đáo để lắm!
ĐIÊN với Kent – Ta muốn giảng cho tôn ông một bài dạy khôn.
LIA – Giảng đi.
ĐIÊN –     Cẩn thủ hơn phô phang
Biết nhiều, hơn nói lắm
Mượn nhiều hơn cho mượn
Cưỡi ngựa hơn đi chân
Chăm nghe hơn vội tin
Gom còm mà vớ bẫm
Rượu, gái đừng mê đắm
Cứ ru rú trong nhà
Đôi mươi sẽ hóa ra
Nhiều hơn đôi chục chẵn.
LIA – Chẳng nghĩa lý gì hết, Điên ơi!
ĐIÊN – Thì cũng y như thầy cãi không công ấy mà. Bá có cho tôi tý gì đâu nào? Chẳng có gì thì liệu làm được trò gì, phải không hở bá?
LIA – Đúng rồi con ạ, chẳng có gì thì còn làm được cái gì?
ĐIÊN với Kent – Nhà ngươi làm ơn bảo cho ông ấy biết đi, bao nhiêu hoa lợi đất đai của ông ấy cũng đúng là chẳng còn gì như thế. Thằng Điên có nói thì ông ấy không thèm tin cơ!
LIA – Thằng Điên chua chát.
ĐIÊN – Thế, chú cu mình có biết, điên chua chát với điên ngọt ngào khác nhau ra sao không?
LIA – Không. Vậy anh chàng giảng cho ta nghe!
ĐIÊN –     Ai xui ai kia bỏ đất
Bảo hắn đến sánh vai tôi
Ngài đứng chỗ hắn thử coi
Khắc thấy điên chua điên ngọt
Điên không chua đây mang lốt
Tự trỏ mình.
Điên không ngọt, thì hắn đây này
Trỏ Lia.
LIA – Mi cho ta là thằng điên sao, thằng nhãi?
ĐIÊN – Bao nhiêu danh hiệu khác, đằng ấy đều đã cho đi hết thì danh hiệu này, đằng ấy mang nó từ lúc ra đời rồi cơ!
KENT – Thưa đức ông, điên này không hẳn là điên thực đâu.
ĐIÊN – Của đáng tội, các vị vua chúa ở đời không chịu để kẻ điên này hưởng độc quyền về món đó. Các vị đòi ta phải nhường phần cho. Cả các vị mệnh phụ quý nương cũng rứa. Bá ơi, bá cho ta một quả trứng, rồi ta xin biếu lại bảo cái hai khoanh(1).
LIA – Hai khoanh thế nào?
ĐIÊN – Còn thế nào? Hai khoanh quả trứng bổ đôi nhưng miếng ngon đã lẩm. Khi mà lão gia bẻ đôi bảo cái đem chia, thì lão gia đã trần lực cõng lừa đi qua bãi lội. Dưới khoanh tóc lơ thơ, sọ hoa cái trọc lốc của ngài còn trí khôn đâu, bởi vì bảo cái của lão gia đã bỏ mất. Tôi nói nhế, đứa nào bảo là tôi điên, thì cứ lôi nó ra mà nện. Hát
Hồi này điên dại được mùa
Khôn ngoan thiên hạ hóa rồ tứ tung
Thông minh hết cả chỗ dùng
Coi kìa toàn điệu cuồng ngông nực cười!
LIA – Mi sinh kể vè từ bao giờ vậy? Thằng ngộ?
ĐIÊN – Dạ thưa với bá, kể từ khi lão gia tôn hai gái lên vị mẫu thân ngài; kể từ khi ngài để cho họ cầm roi, mà lão gia mặc quần hổng đít, thì…
Thì các cô nàng sướng rơn phát khóc
Mà kẻ này thì hát vì đau
Thấy vua chơi với bọn lau nhau
Tìm đến tụi ngẩn ngơ mà đánh bạn
– Cháu xin với bá kiếm cho cháu một ông thầy nói dối để cho cháu học nói điêu.
LIA – Thằng láo! Mi mà nói dối, mi sẽ được ăn đòn!
ĐIÊN – Bá với hai nàng con gái mà là cha với con thì cũng kỳ quái thực: Cháu nói tình thực thì hai nàng đánh chết; còn lão bá lại đánh chết cháu nếu cháu nói điêu! Lại có khi cháu bị nhừ đòn vì cháu ngậm miệng chẳng nói. Thà cháu làm cái gì cũng được, chớ đừng làm Hề Điên! Tuy vậy cháu nhất định chẳng muốn làm lão bá đâu, bá ạ! Có bao nhiêu trí khôn bá cứ để gậm từ hai đầu gậm lại, ở giữa chẳng còn lại tý gì!
Gônơrin ra.
– Kìa, một trong hai sâu gậm đã đến.
LIA – Thế nào, con gái của ta? Cớ sao dưới ánh minh châu vầng trán kia thiếu sáng? Ta thấy ít lâu nay con như tư lự không vui?
ĐIÊN – Trước kia, chẳng bận tâm vì tư lự của ai, thì sao bá trông ra vẻ thế! Bây giờ thì bá là số không mất rồi! Cháu còn hơn bá cơ! Cháu là hề điên! Bá chẳng là gì ráo! Với Gônơrin. Dạ, dạ, phải! Tôi xin ngậm miệng. Tuy nương nương không nói một tiếng, nhưng vẻ mặt nương nương truyền lệnh.
Suỵt! Câm ngay! Câm ngay!
“No, chê cùi, bỏ ruột
Đói, đi mót mảnh rơi!”
Quả đậu này chỉ còn ngoài vỏ đấy thôi! Trỏ Lia.
GÔNƠRIN – Ở đây, không phải chỉ thằng điên kia là buông tuồng, mà nhiều tên láo xược trong số bộ hạ của đức ông cằn nhằn chê trách suốt ngày, gây ra những chuyện làm ồn, vô lễ, không sao kham được nổi. Thưa lại với đức ông, đã tưởng Người ngăn chặn lại. Nhưng cứ xem những điều đức ông làm ra, nói ra vừa đây, chúng tôi e rằng chính đức ông có ý dung túng họ, bênh che họ. Nếu quả thế, điều trái phép nhất định phải uốn nắn, phải sửa trị; phương sửa trị không được buông lơi, nhằm giữ lợi ích chung, và như thế có lẽ ở hoàn cảnh khác sẽ thấy là phũ phàng, nhưng trong tình huống khẩn thiết này, phải coi là chính đáng.
ĐIÊN – Là vì, bá cũng đã rõ:
“Con chim ri nuôi quá lâu con kiền kiện. Để đến ngày con nó lớn, nó mổ vỡ đầu chim ri”. Thế rồi đèn tắt, ai cũng ở trong đêm tối mò.
LIA – Bà có phải là con ta không?
GÔNƠRIN – Rất mong rằng đức ông cư xử vẫn khôn ngoan như trước kia con kính phục thì hơn; xin dẹp cái tính bẳn gắt kia đi, ít lâu nay nó khiến đức ông khác với bản tính của Người nhiều quá.
ĐIÊN – Đến lừa kia cũng còn biết đến chuyện ngược đời: cỗ xe kéo ngựa! Dô tá dô tà, hỡi người mà tôi yêu.
LIA – Liệu có kẻ nào ở đây nhận được ra ta không. Đây chẳng phải là Lia đâu; Lia mà đi đứng như thế này sao? Nói năng vậy sao? Mắt của Lia ở đâu? Đến thế được sao? Có họa là trí của lão đã suy, tinh thần lão đã bại. Lão thức đấy ư? Không phải? Ai bảo cho lão biết lão là ai đi.
ĐIÊN – Cái bóng vua Lia đó.
LIA – Điều này, ta cần phải biết cho tỏ tường, bởi vì theo nhận thức của trí khôn, của hiểu biết, của lẽ phải, không chừng ta đã tưởng lầm là ta có con gái ở đời!
ĐIÊN – Có đấy, nhưng họ muốn ông phải vâng lời họ.
LIA – Xin cho biết quý danh của quý bà!
GÔNƠRIN – Vẻ mặt ngạc nhiên của ngài thực đúng điệu với những trò ngài vẫn thường giở chứng! Xin ngài hiểu cho đúng ý kiến của tôi đây. Người có tuổi, đáng tôn kính, thì ngài phải biết điều. Ngài lưu lại đây một trăm quan tùy sai và kỵ mã, họ bừa bãi, trác táng, lăng loàn quá lắm, khiến triều đình này nhiễm thói hư hỏng ấy bị coi như một quán trọ ồn ào. Sự phóng túng dâm bôn biến nó thành một quán rượu, một lầu xanh, chứ không còn là nơi cung điện trang nghiêm nữa. Riêng phần liêm sỉ đã đòi phải có một phương cứu vãn tức thời. Điều tôi thỉnh cầu, ngài chấp nhận cho thì hơn, không thì tôi cứ làm đúng phép: xin ngài rút bớt số người tùy thuộc xuống, số người được còn ở lại hầu hạ ngài, thì phải là phù hợp với tuổi tác ngài, những kẻ hiểu rõ phận mình và hiểu rõ phận ngài.
LIA – Âm ty, quỷ ngục đây! Bảo thắng ngựa cho ta ngay! Gọi các tùy tùng của ta đến ngay! Quân nghịch nữ vô loài! Ta không thèm phiền bận đến mi nữa đâu; ta còn một đứa con gái nữa.
GÔNƠRIN – Ông thì đánh đập người nhà tôi; còn bọn quân hung bạo của ông thì coi những người còn hơn chúng như là tôi tớ.
Anbani ra.
LIA – Hối lại muộn rồi! Khốn khổ! Với Anbani. – Kìa, ngài! Ngài đã đến? Phải chăng đây là ý muốn của ngài? Ngài nói lên chứ… Sắp ngựa cho ta! Ôi! Vong ân bội nghĩa, con quỷ lòng lim dạ đá! Ở nơi con cái ta, mi còn gớm hơn loài thủy quái vạn phần!
ANBANI – Xin Người hãy bình tĩnh lại.
LIA với Gônơrin – Con diều hâu kinh tởm, mi dựng đứng chuyện cho người! Tùy tòng của ta toàn kén trong những người lỗi lạc, biết cặn kẽ mọi điều cư xử, nghiêm trang tôn trọng kẻ trượng phu.
Ôi! Cái lỗi cỏn con như kia, cớ sao ở Corđêlia ta lại coi là xấu xa nhường ấy? Mi khác nào một món cực hình vào phá phách thân thể ta, vắt kiệt mọi tình thương ở quả tim ta, khiến nó chứa đầy những hờn cùng giận.
Ôi! Lia, Lia, Lia! Cứ đập vỡ cái cửa này ra! Vỗ mãi lên trán mình. Nó đã để cho cái rồ dại lọt vào và để cho cái khôn ngoan lọt ra mất!… Đi, đi thôi tả hữu của ta!
ANBANI – Thưa đức ông, tôi không hề can dự và cũng không được biết một tý gì về những chuyện đã làm người giận dữ.
LIA – Có thể thế, thưa ngài… Nghe ta đây, hỡi thiên nhiên nữ chúa! Nghe ta, nghe ta nguyền đây! Xin hãy cho ngừng máy huyền vi, nếu thiên tâm đã tính cho cái loài giống này có cơ sinh nở. Hãy gieo họa lụi tàn vào tử cung của nó, khiến cho bộ phận hoài thai của nó héo hắt, và con người vô phúc của nó chớ hòng có con! Nếu nó đã lỡ hoài dựng mất rồi thì hãy khiến cho con nó nhuyễn nhào trong hờn oán, làm người để thành yêu nghiệt làm tội nó suốt đời! Con  nó sẽ làm cho trán nó sớm nhiều nếp răn, cho má nó chóng sói sâu vì nguồn nước mắt. Bao nhiêu công lao cúc dục, con nó sẽ đền đáp lại nó bằng những lời nhạo báng, bằng sự khinh nhờn. Cho nó thấm thía được rằng sự bội bạc của kẻ làm con cắn rứt nó đau độc còn gấp trăm nghìn răng loài rắn rết. – Thôi đi! Thôi xéo!
Vào.
ANBANI – Hỡi thiên địa quỷ thần! Vì đâu mà ra nông nỗi thế?
GÔNƠRIN – Tướng công bận tâm nghĩ ngợi mà làm gì? Cứ để mặc, tính khí ông già lẩm cẩm đấy mà.
Lia lại trở ra.
LIA – Thế nào? Năm mươi tùy tướng của ta, mà ngay một trận, trong khoảng mười lăm ngày…?
ANBANI – Việc gì vậy, thưa ngài?
LIA – Rồi tôi sẽ nói anh nghe Với Gônơrin. – Sống đây và chết đây! Thực là nhục nhã cho tao, chí khí đàn ông mà mi làm đảo điên thế được; những giọt nước mắt nóng bỏng này, tao không nén nổi, để thiên hạ nghĩ được là tao khóc vì mi.
Gió dông cùng chướng khí hãy trút cả lên đầu mi! Lời rủa nguyền của kẻ làm cha đau thương bất trị, hãy đục ruỗng mày qua đủ năm giác quan! Ôi đôi mắt già nua ngờ nghệch của ta! Mi mà còn khóc mãi sự này thì ta moi móc đôi tròng mà quẳng đi cùng với bao dòng nước mi đã phí hoài cho rơi vào bùn đất! Ta còn một gái nữa, người này thì hẳn là hiền thục và sẵn lòng. Nó mà biết chuyện mày khu xử thế này thì nó sẽ cào nát cái mặt mày ra, hỡi con lang cái! Rồi mày coi! Ta sẽ lấy lại nguyên tư thế của ta, chứ mày đừng tưởng là mất hẳn. Báo đời cho mày biết.
Lia cùng toán tùy tùng vào.
GÔNƠRIN – Chàng đã nghe thấy chưa?
ANBANI – Tôi thấy cũng khó lòng đồng tình với nàng được, dù tôi rất quý trọng nàng…
GÔNƠRIN – Khoan đã, chàng! Oxoan đâu! Bảo đây! Với Điên. – Còn ông này, đồ xỏ xiên giả dại! Bước theo với cụ chủ nhà ông.
ĐIÊN – Bá Lia ơi! Bá Lia! Khoan khoan chờ đợi Điên cùng.
Khác chi cầy cáo mắc vòng
Gái này đáng để cho thòng lọng treo
Mũ thằng điên mà trao đổi được
Đổi cột treo kéo xác nó lên
Thế rồi điên tếch đằng điên
Điên vào.
GÔNƠRIN – Ông già cũng biết khôn đấy chứ! Đòi một trăm tướng sĩ trong tay! Phải, cứ cho giữ cả trăm tướng sĩ đàng hoàng mà xem, rồi thì được lắm cái hay đáo để! Để rồi, chỉ thoáng qua một mộng ảo, một tin vu vơ, một ý thích oái oăm, một chuyện phật lòng, một điều trái ý, thế là lão ương gàn có thể dựa ngay lên lực lượng của bọn họ, và nắm chắc tính mệnh ta trong tay! Oxoan đâu! Để ta gọi mãi.
ANBANI – Hình như nàng lo xa quá đấy.
GÔNƠRIN – Như thế còn vững tâm hơn là quá vô tư. Chàng cứ để cho tôi đề phòng những tai họa mà tôi e ngại, còn hơn là những lo ngại vì những tai họa thình lình. Tôi biết tâm địa ông già lắm. Bao nhiêu điều ông cụ đã nói ra miệng, tôi biên lại cả trong thư gửi cho em gái tôi. Cô ấy thấy rõ tai hại rồi mà vẫn cứ chịu đựng được ông ấy cùng với bọn tướng sĩ kia, thì… Thế nào, Oxoan? Với Oxoan vừa ra. – Ngươi đã viết bức thư ta dặn cho em ta chưa?
OXOAN – Bẩm bà, đã.
GÔNƠRIN – Đem theo một số gia nhân, lấy ngựa mà đi, nói cho em ta biết hết nỗi lo của ta, kèm thêm ý kiến của riêng ngươi, cốt sao cho nó tăng phần nghiêm trọng. Đi ngay đi, mà trở về ngay tức khắc. Oxoan vào. Không, tướng công ạ, cái lối cư xử ngọt ngào, mềm dẻo vốn tính của chàng, tôi không trách gì đâu: nhưng tôi cũng xin nói ngay rằng chàng thực đáng chê về nỗi thiếu tinh khôn hơn và đáng khen về tấm lòng khoan dung nguy hiểm.
ANBANI – Tôi không thể lường xa được tầm mắt của nàng, nhưng thiết tưởng: cố chuốc lấy cái hay đủ điều, đôi khi người ta làm cho cái hay, hóa dở.
GÔNƠRIN – Ối, nhưng đấy rồi xem.
ANBANI – Phải, phải, xem rồi sẽ thấy.
Cả hai vào.
LỚP V
Sân phía trước lâu đài Anbani
Lia, Kent và Điên ra.
LIA – Hãy mang thư này đến Glôxtơ trước. Con gái ta có hỏi về chuyện viết trong thư, ông hãy nói rõ sự tình. Phải mải miết mà đi, chẳng nữa ta đến trước ông đấy.
KENT – Chưa trao được thư của người, tôi quyết không chịu nghỉ.
Kent vào.
ĐIÊN – Giá có người nào bộ óc lại ở gót chân thì liệu óc hắn ta có bị nẻ không nhỉ?
LIA – Bị hẳn chứ, chú cu mình!
ĐIÊN – Vậy là may cho lão gia, trí khôn lão sẽ không phải đi dép.
LIA – Ha, ha, ha!
ĐIÊN – Lão sẽ được thấy nàng con gái kia của lão cũng lại đối xử tốt với lão cho mà coi! Vì rằng ả nọ với nàng này tuy không là một, có khác nhau như táo dại so với táo vườn, nhưng tớ dám nói ra những điều tớ đáng nói.
LIA – Ừ, thì nói làm sao? Hỡi chú cu mình?
ĐIÊN – Nàng này hay ả nọ thì cũng chua như táo dại nọ so với táo dại này thôi! Đố chú mình biết tại sao mũi lại mọc ngay giữa mặt?
LIA – Chịu!
ĐIÊN – Ấy là vì để cho trên cánh mũi mỗi bên có được một con mắt mà nhìn cho thấy cái gì mình ngửi không ra.
LIA đăm đăm – Ta không phải với nó rồi…!(1)
ĐIÊN – Thế chú mình có biết con hến nó làm vỏ hến thế nào không?
LIA – Không.
ĐIÊN – Điên cũng chịu nốt. Song điên lại biết vì sao con ốc lại phải có nhà.
LIA – Vì sao?
ĐIÊN – Ấy là vì để có cái mà che đầu cho ốc, ốc dại gì đem nhà cho con gái để cho sừng ốc phải gội nắng mưa?
LIA – Ta muốn quên cái bản chất của ta đi… một người cha từ ái như vậy!… Sao? Ngựa yên cương xong rồi chứ!
ĐIÊN – Đã có lừa săn sóc đến rồi. Cái lý tại sao cái cụm thất tinh lại chỉ là số bảy, thực là cái lý rất thần tình.
LIA – Là vì chỉ có bảy ngôi chứ không có tám.
ĐIÊN – Khá quá! Chú mình xứng đáng là một thằng điên có tài.
LIA, vẫn dăm đăm – Dùng vũ lực mà lấy về. Bội bạc đâu mà kinh khủng!
ĐIÊN – Bá này! Bá mà làm thằng điên cho tớ thì tớ phạt roi bá đấy: vì cái tội chưa đến tuổi đã già.
LIA – Thế là thế nào?
ĐIÊN – Là… bá không được già trước khi khôn.
LIA – Ôi! Cầu Trời cho ta đừng hóa điên, đừng! Cho ta giữ được thăng bằng! Không! Ta không thể hóa điên.
Một tùy tướng ra.
Thế nào? Thắng ngựa xong chưa?
TƯỚNG TÙY TÙNG – Bẩm xong.
LIA – Đi thôi.
ĐIÊN – Ả nào đang vẫn còn trinh
Ỡm ờ lại riễu cánh mình ra đi
Đến mai trinh chẳng còn chi
Nếu không cắt bớt cái kia đi trong sự đời.
Tất cả vào.

HỒI II
LỚP I
Một nội viên trong lâu đài bá tước Glôxtơ
Eđmơn và Curan ra. Hai người gặp nhau.
EĐMƠN – Chào Curan.
CURAN – Chào cậu. Tôi đã gặp phụ thân cậu và đã báo tin ngài rõ là công tước Cornơuôn và phu nhân tối nay sang với ngài bên này.
EĐMƠN – Sao lại có chuyện ấy nhỉ?
CURAN – Tôi cũng không biết nữa. Cậu có nghe tin tức gần đây không? Những tin thiên hạ đang xì xào ấy mà. Chuyện cũng mới nói nhỏ từ miệng sang tai thôi.
EĐMƠN – Không, tin gì, xin cho biết với.
CURAN – Thế ra cậu cũng không thấy nói là có thể xảy ra xung đột giữa công tước Cornơuôn và công tước Anbani sao?
EĐMƠN – Chưa hề.
CURAN – Nhưng thế nào rồi nay mai cũng thấy. Thôi, chào cậu.
Curan vào.
EĐMƠN – Công tước sang đây tối nay? Tuyệt trần! Tuyệt diệu! Thời cơ đã tự nó kết hợp với cơ mưu ta! Bố mình đã cho quân lùng chộp anh mình. Mình phải tính một nước cũng khá gay đây. Nào! May mắn, cơ duyên may, bắt ngay vào việc! Gọi với. – Anh ơi! Xuống đây! Xuống em bảo!
Eđga ra.
Cha đang lùng anh đấy! Anh phải tránh đây đi! Chỗ ẩn này lộ mất rồi! Cũng may cho anh là còn đêm tối đó. Anh có nói điều gì chống lại công tước Cornơuôn không? Công tước sắp tới đấy, đang đêm, đi gấp, có cả Rêgan cùng sang. Anh có nói gì về chuyện Cornơuôn xung đột với Anbani không? Anh nhớ lại cho kỹ đi!
EĐGA – Tôi không hề nói gì, thực thế!
EĐMƠN – Cha đến đấy, em nghe thấy rồi! Anh, tha thứ cho em, em phải vờ như cầm gươm kháng cự anh… Anh cũng tuốt gươm ra, cũng làm như đang chống đỡ! Nào, cứ thế nhé! Đổi giọng. – Anh chịu đi! Đến tạ tội với cha! Bật hồng lên! Đến cả đây! Khẽ – Trốn đi anh ơi! To – Đốt đuốc, đốt đuốc! Khẽ – Vâng, anh đi nhé.
Eđga vào.
Thêm vào ít giọt máu nữa là câu chuyện mình hóa ra kịch liệt ngay. Y tự đâm vào tay một nhát. – Mình thấy tụi say rượu thách nhau, họ làm còn tợn hơn nhiều. – Cha ơi! Cha ơi! Dừng lại, dừng lại! Ai cứu tôi không?
Glôxtơ cùng với gia nhân mang đuốc ra.
GLÔXTƠ – Eđmơn! Đâu? Thằng khốn kiếp ấy đâu?
EĐMƠN – Vừa rồi, anh ấy đứng ở đây, trong bóng tối, gươm sắc lăm lăm trong tay, miệng lảm nhảm những câu thần chú, nguyền với mặt trăng xin phù hộ thành công.
GLÔXTƠ – Nhưng bây giờ nó ở đâu rồi?
EĐMƠN – Thưa, chạy trốn về phía này. Khi anh ấy biết rằng không còn cách nào…
GLÔXTƠ – Đuổi bắt nó lại! Chúng bay! Đuổi bắt! Một vài gia nhân vào. Biết rằng không còn cách làm sao?
EĐMƠN – Để thuyết phục con sát hại tướng công. Là vì con cứ nói đến thần minh sẽ thẳng tay sấm sét lên đầu quân nghịch tử; con nhắc cả đến trăm nghìn dây khăng khít nó ràng buộc kẻ làm con phải thương cha… Nói tóm lại, thưa tướng công, khi biết rằng con ghê tởm mà phản đối cái tâm địa bất nhân kia, anh ấy liền tuốt ngay gươm xông lên, thừa thế con hở cơ, đâm vào tay con. Rồi, thấy cuộc giao tranh vì chính nghĩa, hoặc cũng có thể đâm hoảng sợ vì thấy con hô hoán lên, cho nên, đột nhiên, anh vùng ra chạy trốn.
GLÔXTƠ – Được, tha hồ cho nó trốn. Nó không thể nào ra thoát được đất nước này. Mà tóm cổ nó được rồi, thì chỉ còn một việc đối xử với nó. Đức ông công tước, vị chí công chí kính của ta, nội đêm nay sẽ tới. Ta sẽ thừa phép đức ông mà hạ lệnh: kẻ nào bắt được đứa hung phạm hèn mạt kia, nộp nó cho đoạn đầu đài, kẻ ấy sẽ được thưởng công; còn kẻ nào chứa chấp nó, sẽ phải tội chết.
EĐMƠN – Thấy anh ấy khăng khăng một mực không chịu nghe con can ngăn, con phải vừa nói thống thiết, vừa đe dọa đem tố giác việc này, thì anh đáp: “Thằng con rơi hèn mạt, mi tưởng khi ta chối cãi thì với cái thứ tài, đức, trung, hậu nó gắn vào nhân thân mi kia, dễ thường mi đủ cho người ta tin ở lời mi nói hẳn? Không! Ta mà đã chối cãi ấy ư? – cho ngay cả nét chữ của ta mà mi đưa ra đối chứng nữa – ta chỉ việc đem tất cả đổ tại mi khêu gợi, mi toan tính, mi sắp xếp với tâm thuật tội lỗi của mi. Họa chăng thiên hạ mi cho đều là ngu ngốc cả mới không nghĩ rằng cái chết của ta hiển nhiên là có lợi cho mi nên mi mới gắt gao tìm cách hại ta”.
GLÔXTƠ – Quân khốn nạn, táng tận lương tâm! Đến thư nó viết ra nó cũng chối được sao? Không, nó không phải là con ta đâu! Có tiếng kèn hiệu báo bên ngoài. – Nghe! Kèn quân ngài công tước. Không hiểu bỗng dưng sao ngài lại tới?
Ta sẽ sai cấm các cửa sông. Thằng khốn kiếp sẽ không trốn đâu thoát. Phải xin bằng được đức ông cho ta cái quyền đó. Không những thế, ta sẽ thông báo hình dạng của nó đi khắp nơi, để cho khắp nước nhận ra được nó.
Còn về phần con, con hiếu nghĩa của ta, tài sản của ta, ta sẽ có cách cho con được thừa hưởng.
Cornơuôn, Rêgan và bọn tùy tùng ra.
CORNƠUÔN – Thế nào? Quý hữu. Ta vừa đặt chân tới đây – mà cũng mới rồi thôi – là đã nghe được bao nhiêu tin kỳ dị.
RÊGAN – Nếu việc quả nhiên như thế, thì bao nhiêu hình phạt nữa cũng không đủ để trừng trị cho đáng tội đứa hung đồ. Tướng công có mạnh giỏi không?
GLÔXTƠ – Ôi! Trái tim già này đã tan vỡ, tan vỡ mất rồi, phu nhân ạ.
RÊGAN – Thế nào! Con đỡ đầu của phụ thân ta mà mưu hại giết tướng công sao? Chính Eđga, đứa trẻ mà phụ thân ta đặt tên cho đó sao?
GLÔXTƠ – Ôi, thưa nương nương, tôi muốn câm điều đó đi cho khỏi nhục.
RÊGAN – Hùa với bọn tướng sĩ bậy bạ vẫn theo hầu phụ thân ta đó phải chăng?
GLÔXTƠ – Thưa tôi không rõ. Xấu xa! Xấu xa quá lắm thưa bà.
EĐMƠN – Thưa phu nhân, đúng thế ạ; anh ấy cùng tụi với đám này.
RÊGAN – Thế thì nó hư hỏng ta cũng không thấy là lạ. Chắc chắn là bọn kia đã gợi lên trong đầu óc nó cái mưu sát cha già để tiện bề phá tan gia tài ông cụ. Chiều nay, ta vừa được thư của chị ta tin cho cặn kẽ về bọn này. Được báo trước như thế để đề phòng, nếu chúng mà kéo đến nhà ta để ở, là ta đi vắng không tiếp.
CORNƠUÔN – Nhất định tôi cũng thế, nàng Rêgan. Eđmơn! Ta có nghe câu chuyện vừa đây ngươi đã làm được điều tỏ ra chí hiếu với cha.
EĐMƠN – Nhiệm vụ của tôi là thế, thưa Ngài.
GLÔXTƠ – Hắn đã vạch được mưu gian của tên kia, định tóm cổ nó lại, nên đã bị thương, như ngài thấy đó.
CORNƠUÔN – Cho đuổi bắt nó lại chưa?
GLÔXTƠ – Bẩm, đã.
CORNƠUÔN – Bắt được nó, phải trừ khử ngay mầm hại. Cho lão khanh được tùy ý sử dụng quyền phép của ta. Còn ngươi, Eđmơn, lòng hiếu hạnh của nhà ngươi chứng tỏ vừa rồi khỏi cần ai tiến dẫn, từ nay, ta cho theo ta. Ta đang cần những tấm lòng tận trung tận nghĩa như vậy. Và kẻ ta chọn trước hết, chính là nhà ngươi.
EĐMƠN – Xin đem tận lực tận tâm hầu điện hạ.
GLÔXTƠ – Tạ ơn đức ông chiếu cố đến con chúng tôi.
CORNƠUÔN – Quý hữu hẳn chưa rõ vì sao chúng tôi sang thăm ngài…
RÊGAN – Lại đột ngột thế này giữa lúc đêm khuya tăm tối. Là vì có chuyện cũng khá quan trọng, cần thỉnh cầu ý kiến của Ngài. Chúng tôi vừa nhận được thư của cha và cả thư của chị chúng tôi, nói về mấy chuyện hai bên xích mích mà chúng tôi thấy cần ra khỏi nhà thì mới tiện trả lời. Mấy người mang thư còn đang đợi. Ngài Glôxtơ, người bạn già của chúng tôi, xin ngài hãy dẹp nỗi buồn riêng mà cho chúng tôi nghe những cao kiến về việc này, việc cần phải giải quyết tức khắc.
GLÔXTƠ – Xin vâng. Rất sung sướng được hai Ngài hạ cố.
LỚP II
Trước lâu đài Glôxtơ
Kent và Oxoan ra, mỗi người từ riêng mỗi phía.
OXOAN – Chào đằng ấy sáng nay mạnh giỏi! Đấy có phải người nhà này không?
KENT – Phải.
OXOAN – Cho ngựa vào đâu được nhỉ?
KENT – Xuống bùn!
OXOAN – Làm ơn bảo tớ đi, có lòng tốt với nhau một tí.
KENT – Cóc thèm tốt với cái mặt mày!
OXOAN – Ủa thế thì đây cũng cóc thèm đằng ấy.
KENT – Ông mà vớ được mày ở bãi Lipsbury, thì ông dạy cho mày còn cần đến ông như thế nào.
OXOAN – Sao lại đối với mình lạ thế? Đây có quen biết gì anh đâu nào?
KENT – Nhưng tao lại biết mày.
OXOAN – Biết thế nào?
KENT – Biết mày là thằng đểu, thằng chó, thằng liếm bát; là thằng đểu cáng xỏ xiên nhạt phếch, bộ diện mặt thừa; là thằng đểu nhăn nhở, ăn xin, ăn bẩn, mang bí tất len ba xu; là thằng gây sự gan thỏ, thằng trai gái đĩ, thằng tán hậu, thằng nịnh thối, thằng bịp bợm làm bộ văn hóa; là thằng tôi tớ giầu có độc một cái thùng, là thằng nhăng cuội muốn làm mối lái bằng cách chạy xun xoe, nhưng chung quy chỉ là giống ngợm nửa ăn mày, nửa ăn cắp, nửa gọi gái, ăn thừa tự của một con chó cái đẻ hoang; tóm lại một thằng chú kiết cha căng mà ông sẽ nện cho ngoác mồm kêu nếu mày dám chối, chỉ một nửa chữ thôi, trong bao nhiêu tên tuổi của mày mà ông vừa kể đó.
OXOAN – Nhưng anh là cái đồ quỷ quái gì mà dám phun hằng sốc tục tằn vào mặt người anh chưa hề quen biết và cũng chưa hề quen biết anh.
KENT – Mày là cái đồ mặt rắn cứt sắt nào mà chối rằng không biết tao? Ngày hôm kia thôi dễ thường tao chưa cho mày chúi mặt xuống đất và nện cho mày một trận trước mặt nhà vua sao? Rút gươm ra đồ chết đâm! Đêm tì đêm, nhưng có trăng sáng. Ông sẽ đâm nát mày ra cho trăng soi qua được. Kent tuốt gươm. – Rút gươm ra, đồ thày dùi oắt con, đồ con hoang gái đĩ.
OXOAN – Cút đi! Ta không thèm gây chuyện!
KENT – Rút gươm ra, đồ chó đểu! Mày đến đây, mang theo những bức thư nói xấu nhà vua. Mày về hùa với con đúm hợm hĩnh nhà mày chống đức chí tôn của vị làm cha nó. Rút gươm ra! Đồ khốn, không thì nhừ tử với ông; bảo rút gươm ra kìa: thủ thế đi, đồ mạt kiếp.
OXOAN – Cứu tôi, cứu tôi! Nó giết tôi! Ai cứu!
KENT – Đánh đi! Đồ tôi mọi; đỡ đi, quân phản bội, đỡ đi, đồ gian phi, quân hèn mạt! Vừa nói vừa đánh.
OXOAN – Cứu tôi! Ai cứu với! Quân giết người, quân giết người.
Eđmơn ra, gươm tuốt ở tay.
EĐMƠN – Sao! Chuyện gì thế này! Y gỡ hai bên ra.
KENT – Cậu với ta, hả? Được, ta cho cậu khỏi ngứa nghề. Nào!
Cornơuôn, Rêgan, Glôxtơ và một bọn gia nhân ra.
GLÔXTƠ – Ô hay! Gươm với giáo làm gì ở đây?
CORNƠUÔN – Đứng yên! Liệu hồn! Ai còn đánh nữa sẽ phải chết. Chuyện gì?
RÊGAN – Hai người mang thư của chị ta và của hoàng thượng đây mà.
CORNƠUÔN – Xích mích chuyện gì? Cho nói.
OXOAN – Bẩm đức ông, tôi không còn kịp thở nữa.
KENT – Phải! Chả vừa dốc sức trổ tài mà! Đồ chó gan chuột. Trời đất không nhận có mày. Mày làm người là do một thằng thợ may tồi nào chế tạo!
CORNƠUÔN – Lão này nói mới lạ. Thợ may chế tạo con người!
KENT – Vâng, thợ may, đúng, thưa ngài. Nếu là tay tạc tượng hay họa sĩ, thì dù có bôi bác trong hai tiếng đồng hồ thôi, nó cũng không khốn khổ đến thế.
CORNƠUÔN – Nói đi! Làm sao mà sinh chuyện xô xát?
OXOAN – Bẩm, lão khọm già tai ác này, tôi thương tình có chòm râu bạc mà sinh phúc cho, nên nó….
KENT – Đồ sống thừa nhơ nhớp! Đức ông, nếu ngài cho phép, tôi sẽ nghiền cái xác vô dụng của nó làm chạt để trát chuồng tiêu. “Thương tình chòm râu” của lão à! Đồ giẻ cùi bới thối!
CORNƠUÔN – Im ngay! Người đâu thô tục! Ngươi không còn biết lễ phép là gì sao?
KENT – Thưa ngài có chứ! Nhưng khi nổi giận thì có quyền được bất bình.
CORNƠUÔN – Bất bình sao?
KENT – Bất bình vì thằng vô lại này đeo gươm mà đeo cả sự bất lương. Cái giống nịnh thần ngọt sớt này là một loài chuột gậm dùng răng nhấm đứt những sợi dây phụ tử tình thâm, những sợi dây vốn kết chặt với nhau không tay nào tháo nổi. Nó tán tụng các thứ dục vọng bất lương dấy lên trong lòng chủ nó; nó đổ thêm dầu vào lửa; dội thêm băng giá lên những dạ hững hờ; chối đấy rồi lại nhận đấy, quay đầu chuyển mỏ như chim gió bốn phương, theo cơn cớ đổi thay của chủ nhà và không còn biết gì hơn là làm con chó theo đít! Ôn dịch bắt chúng mày với những bộ mặt nhăn nhó cơn sài giật! Ông nói mà mày bĩu môi cười, coi ông là điên hả? Đồ ngỗng! Ông mà tóm được mày ở đồng Sarum, thì ông cho tha hồ mày quàng quạc chạy dài về tận Camelơt.
CORNƠUÔN – Hay kìa! Lão già này điên rồi chắc?
GLÔXTƠ – Ông nói đi: xô xát vì đâu?
KENT – Không có thù địch nào ghét nhau hơn là tôi với thằng đốn mạt đó.
CORNƠUÔN – Sao lão lại gọi nó là thằng đốn mạt? Nó có tội gì nào?
KENT – Bộ mặt của nó tôi không sao ưa được.
CORNƠUÔN – Có lẽ lão không ưa được đến cả bộ mặt của ta, cả bộ mặt của ngài đây, cả bộ mặt phu nhân đây nữa cũng nên?
KENT – Thưa ngài. Tính tôi bộc trực. Bình sinh tôi đã từng được nhìn thấy những gương mặt hơn hẳn bất kỳ gương mặt nào hiện đang ngự trên những bộ vai ở trước mặt tôi lúc này.
CORNƠUÔN – Lão này đúng là một thằng cha kỳ cục, có lần thấy được khen là bạo miệng, liền cố làm ra vẻ bướng bỉnh trái hẳn lại bản tính của mình. Lão không biết nịnh đời mà! Bụng lão thẳng băng! Chỉ quen nói thực thôi! Lọt tai người càng hay, không thì mặc, lão cứ thẳng lão nói. Hạng sất phu ấy, ta còn lạ gì? Nó khoác cái bộ thật thà, mà thâm tâm xảo quyệt gian tham còn gấp mấy mươi lần những kẻ ra cúi vào luồn quá chừng tận tụy.
KENT – Thưa ngài, hết sức thành tâm và chân thực mà nói, và xin mạn phép oai phong của ngài, cái oai rực rỡ chói lòa khác nào vừng hào quang tỏa trên đầu Phoebus…
CORNƠUÔN – Thế là nghĩa thế nào?
KENT – Nghĩa là tôi muốn đổi lại cách nói của tôi vì xem chừng nó không hợp ý ngài lắm. Thưa ngài, đúng thế: tôi không hề biết nịnh ai. Nhưng đứa nào phỉnh lừa ngài bằng cái giọng bề ngoài thành thực, thì đúng là một đồ bợm bịp mà không bao giờ tôi bắt chước, dù có vì thế mà tôi làm phật ý ngài.
CORNƠUÔN – Anh đã trêu gì lão ta?
OXOAN – Bẩm, không hề. Nhà vua của lão mới đây thích đánh tôi vì một sự hiểu lầm. Lão này muốn tâng công, hùa vào cơn giận của nhà vua, xô tôi ngã chúi xuống đất; rồi, thắng thế, lão chửi mắng tôi, sỉ nhục tôi. Rồi lão bất lực, lão trổ tài, lão làm hăng đến nỗi được vua khen là đã hạ nổi một người sẵn lòng chịu nhũn từ trước. Rồi, được thể về cái công trạng ghê gớm kia, bây giờ lão lại tuốt gươm đòi gây chuyện với tôi chuyến nữa.
KENT – Bọn tiểu nhân khốn kiếp khốn nhược này không thằng nào không tự cho là giỏi hơn Ajax dũng sĩ.
CORNƠUÔN – Đem cùm lại đây! Lão khọm già cứng đầu hợm hĩnh này, ta phải dạy cho ngươi một bài học…
KENT – Ngài ơi, khỏi phải dạy nữa, lão đây đã quá già rồi; mà cũng đừng đưa cùm ra với tôi! Tôi phụng sự đức vua, người sai tôi đến đây. Ngài cùm sứ giả của vua, tức là đối với chúa thượng chí tôn, ngài tỏ ra thiếu khiêm cung và quá thừa khinh mạn đó.
CORNƠUÔN – Đi lấy cùm! Thề có thân danh của ta, phải cùm lão đến trưa nay.
RÊGAN – Đến trưa thôi ư, tướng công? Không, cùm cho đến đêm, rồi suốt đêm nữa.
KENT – Xin thưa với bà, dù tôi có là con chó của phụ thân bà, bà cũng không nên xử với tôi như thế.
RÊGAN – Nhưng thưa với ông, vì ông là đầy tớ của phụ thân ta, nên ta làm thế đấy.
CORNƠUÔN – Lão này cung cách thực đúng như bà chị ta nói đến trong thư. Đem cùm lại đây mau!
GLÔXTƠ – Tôi van xin tướng công chớ có làm như thế. Tội lão ta nặng thực, nhưng đã có đức vua làm chủ, Người sẽ trừng trị lão. Còn cái hình phạt tướng công ra lệnh cho lão phải chịu đây lại là thứ hình phạt dành cho bọn cùng đinh hạ tiện nhất và để trị những tội trộm cắp tầm thường nhất. Đức vua sẽ không khỏi phiền lòng thấy như chính Người bị coi thường ở nhân thân sứ giả của Người bị đem làm nhục.
CORNƠUÔN – Chuyện ấy mặc ta.
RÊGAN – Mà chị ta lại còn bực hơn bao nhiêu ấy chứ vì người già tướng vâng lệnh bị mắng chửi, bị hành hung. Cứ cùm chân lão lại.
Kent bị cùm.
Ta đi thôi, tướng công.
Tất cả vào, trừ Glôxtơ và Kent.
GLÔXTƠ – Tôi thực lấy làm ái ngại cho ông, ông bạn ạ. Nhưng tính của ngài công tước thế, ai cũng biết cả, đã muốn gì là không ai trái ý hay can ngăn được. Tôi sẽ liệu cách xin giúp ông.
KENT – Ấy tôi xin ngài đừng làm gì hết. Tôi đã phải thức nhiều, và đi đường mệt lắm. Tôi sẽ ngủ thẳng một thôi, ngủ no rồi tôi sẽ nằm nghêu ngao hát. Con người ta gặp kiển vận cũng là thường. Chào ngài đi nghỉ thôi.
GLÔXTƠ – Trong việc này, công tước thực là không phải chút nào. Thể nào nhà vua cũng nổi giận.
Glôxtơ vào.
KENT – Tội nghiệp cho vua, ý chừng muốn làm đúng câu ca: bỏ mái nhà ta đội mái trời chịu nắng. Hỡi vầng trăng sáng, hãy ghé xuống gần đây soi ấm dịu cho ta đọc hết bức thư này. Ở đời, sẵn lòng tin phép lạ dễ không ai bằng kẻ khốn cùng. Ta nhận ra rồi: thư này của Corđêlia đây. Hẳn nàng đã biết được bước đời ẩn nhẫn tối tăm của ta, may thay, nàng hẳn biết được mưu sâu ẩn bóng của ta, và muốn nhân tình trạng phi thường này tìm phương cứu vãn lại. Mắt của ta đã ríu lại rồi, nhọc nhằn vì thiếu ngủ: cho các ngươi thừa hưởng một giấc, khỏi phải nhìn cái cảnh nhục nhằn này. Ta ngủ đây, chào nàng duyên may, hãy thêm lần nữa mỉm cười đi mà xoay vần bánh lái. Kent ngủ thiếp đi.
LỚP III
Cảnh rừng vắng.
Eđga ra.
EĐGA – Tai này nghe thấy rõ lệnh tróc nã thân này. Nhờ một hốc cây lớn, ta tránh được cuộc truy lùng. Các bến thương thuyền, các nơi quan trấn, không đâu là không có quân cảnh vệ, không có lính canh nghiêm ngặt rình tóm bằng được lấy ta. Ta còn ở ngoài vòng, là ta còn sống. Ta rắp tâm náu mình dưới những hình thù bệ rạc nhất, dưới những hình thù mà cái kiếp thân tàn ma dại chưa bao giờ đẩy con người đến con vật gần hơn. Mặt ta, ta sẽ trát bùn đen, mình ta khoác mảnh chăn tơi tả, vò cho tóc tai ta răn rối, và phô tấm thân trần trụi liều cho gió mưa nắng rét giầy vò. Xứ sở này kia kìa! Vô khối bọn ăn xin giả ngộ, ta cứ việc theo đòi họ vừa khóc vừa gào, vừa cắm vào da thịt cánh tay nứt nẻ đủ các thứ kim, rằm, châm, cành gẫy đầy gai. Họ mang cái gớm ghiếc ấy từ các xóm vắng, trại nghèo, lều chăn hay cối gió, đi ra rủa nguyền lảm nhảm hay nài nỉ van xin đòi cho kỳ được người ta bố thí. Thảm hại thay cho kẻ lang thang, thảm hại thay là thằng Dở Người. Dở nhưng cũng vẫn được là một cái gì. Còn hơn Eđga này, chẳng là gì hết.
Eđga vào.
LỚP IV
Trước lâu đài Glôxtơ
Kent vẫn bị cùm, Lia, Điên và một tùy tướng ra.
LIA – Kỳ dị thực, ra đi mà không cho sứ giả của ta mang phúc thư về.
TÙY TƯỚNG – Theo như thần được biết, thì mãi tối qua họ chưa có ý định đi đâu.
KENT – Kính chào chúa công.
LIA – Kìa! Đeo cái tội đó làm thứ giải buồn hay sao vậy?
KENT – Thưa không.
ĐIÊN – Ha ha! Lão mang đôi nịt chân mới tai ác chưa kìa! Ngựa trói đằng đầu; chó, gấu chằng đằng cổ; khỉ, buộc lưng mà giữ; còn người thì cột hai chân. Anh nào khỏe giãy đôi chân thì được mang ủng gỗ.
LIA – Ai mà lẫn lộn quá chừng, lại đem đặt ngươi vào chỗ đó?
KENT – Thưa, cả đôi cùng một ý: rể ngài, và con gái ngài.
LIA – Có đâu?
KENT – Đúng thế.
LIA – Đã bảo không!
KENT – Xin thưa: có!
LIA – Không không! Họ không làm thế được đâu.
KENT – Có, chính họ làm thế.
LIA – Thề có Jupiter, không!
KENT – Thề có Junon, có.
LIA – Không, họ không dám thế, họ không thể thế, họ không có lòng nào thế đâu. Vỗ vào mặt điều đáng kính đáng vì một cách phũ phàng đến thế, có bằng quá giết người! Mau tâu bày rẽ rọt ta nghe, vì sao mà ngươi phải mang hay vì sao người ta lại khép cái nhục hình ấy cho ngươi, – người do ta sai đến?
KENT – Bẩm Đức ông, giữa khi trong dinh của lệnh nữ tôi trình lên bức thư của Đức ông, và chưa rời khỏi cái chỗ tôi đang quỳ đợi lệnh, thì một kẻ mang thư sầm sầm bước tới, người nồng nặc mồ hôi, ngực dồn hơi thở, hớt hơ hớt hải gửi dâng lời chào của nữ chủ hắn là Gônơrin. Chẳng hề đếm xỉa đến tôi, thư của Gônơrin được mở ra đọc liền; đọc xong, họ tập hợp gia nhân, tức thời lên ngựa, truyền cho tôi theo chầu chực khi họ rảnh rang mới có thư phúc đáp; và đối với tôi càng tỏ vẻ lạnh lùng. Thế rồi, ở đây, chạm mặt với cái tên mang thư rõ ràng đến làm hỏng việc của tôi – chính cái tên khốn kiếp nó đã dám láo xược với Đức ông hôm mới rồi đó – tôi cả giận mất khôn, tuốt gươm ra, thế là nó mất mật kêu toáng lên, làm cả nhà đổ đến. Con rể ngài và con gái ngài bèn cho đó là một tội đáng phải chịu cái nhục này đây.
ĐIÊN – Mùa rét chưa qua, nếu ngỗng trời bay theo phương này.
Ông cha mà rách rưới
Thì con cháu tảng lờ
Túi bạc mà có thừa
Cháu con ngoan đáo để
Duyên may là con gái đĩ
Không thèm tiếp rước khố dây.
Chung quy, các cô con gái của ông già sẽ biếu ông già những món thương tâm cả năm tiêu chẳng xuể.
LIA – Chà! Cơn giận bầm gan! Ôi! Sầu khổ tràn dâng, xuôi xuống! Đâu, con gái ta đâu?
KENT – Hiện đang ở đây, trong lâu đài bá tước.
LIA – Để ta vào một mình, ngươi ở đây. Lia vào.
TÙY TƯỚNG – Ngoài việc ông nói vừa rồi, ông còn làm gì phạm tệ hơn không?
KENT – Tịnh không. Sao mà tùy tùng nhà vua lại ít ỏi quá thế?
ĐIÊN – Cứ cái tội hỏi ra câu đấy, cũng đáng cho lão bị cùm rồi.
KENT – Sao vậy, hề Điên?
ĐIÊN – Chúng tớ sẽ cho lão mình đi làm học trò con kiến, để cho lão hiểu, mùa rét thiên hạ ngồi không. Bao nhiêu kẻ có mũi dẫn đường thì lại theo đôi mắt, trừ có bọn người mù. Mà trong hai chục cái mũi thì không cái nào là không đánh hơi ra kẻ nào thối hoắc. Bánh xe lớn khi lăn xuống dốc thì buông tay ra kẻo cứ theo rồi có ngày gẫy cổ, nhưng khi bánh xe lên dốc thì bám lấy cho nó kéo lên. Ai khôn ngoan dạy chú được điều khôn hơn, thì trả nó về cho tớ. Điều khôn của tớ chỉ để khuyên bọn ngốc, bởi cái lẽ rằng nó là bài học của chàng Điên.
Người ơi! Ai giúp ai vì lợi
Ai theo ai lấy lệ bề ngoài
Thì trái gió trở trời, ai sẽ tếch đường ai
Mặc thây ai mưa dầu gió dãi
Đây điên còn đợi; điên còn ở lại
Kệ thằng khôn nó cút đường khôn
Điên thành đểu, nếu điên chuồn
Nhưng nhờ trời, điên không là đểu
Lia và Glôxtơ cùng ra.
LIA – Khước từ tiếp kiến ta! Họ ốm ư? Họ mệt ư? Cả đêm vất vả đường trường ư? Toàn là tạ sự, là triệu chứng kháng mệnh, nghịch loàn! Đi! Hỏi cho ra một lý dễ nghe hơn, ta mới chịu.
GLÔXTƠ – Bẩm chúa công, người đã biết rõ tính công tước nóng như lửa và không chuyển ý bao giờ.
LIA – Ác báo! Ôn dịch! Tuyệt diệt! Đảo điên! Nóng như lửa? Tính gì vậy? Glôxtơ, ta muốn nói chuyện với công tước Cornơuôn và với vợ của hắn cơ mà!
GLÔXTƠ – Nhưng, kính tâu chúa công, hạ thần đã có lời bẩm báo với công tước và phu nhân về việc đó rồi.
LIA – Bẩm báo rồi? Thế nào, ngươi rõ ý ta chứ?
GLÔXTƠ – Thần rõ, tâu chúa công.
LIA – Nhà vua muốn hỏi chuyện Cornơuôn, cha già muốn nói cùng con gái, đòi nó phải vâng lời! Nhà ngươi đã bẩm báo như thế cho họ biết chưa? Khí lực ta còn đây. Máu ta còn đó! Hừ, nóng như lửa. Đi bảo cho cái ông công tước nóng như lửa ấy biết rằng… Không, không, khoan đã. Không chừng ông ta không được khỏe: khi ốm đau, người ta thường trễ tràng nhiệm vụ hơn khi lành mạnh. Ta không còn là ta nữa khi thân thể bức bối đòi tâm trí ta phải đau yếu theo mình. Ta dẹp cơn nóng giận lại thì hơn: ta đã quá vội vàng cho ngay sự uể oải của nhọc nhằn là một sự cố tình ngạo ngược. Khốn thay cho tình trạng của ta! Nhìn Kent – Nhưng sao người ấy lại ở chỗ này? Sự đã tỏ tường, công tước và Rêgan lánh mặt khỏi nhà chỉ là mưu chước. Tháo cùm trả lại kẻ nghĩa bộc cho ta! Đi bảo cho vợ chồng công tước rõ, ta cần gặp họ ở đây, ngay tức khắc. Bảo hai đứa phải ra ngay để nghe ta nói, không thì ta sẽ đến thúc trống nghe cửa buồng chúng ngủ, kỳ cho nó phải kêu lên: ngủ đến chết rồi.
GLÔXTƠ – Rất mong rằng, giữa đôi bên, mọi điều đều ổn thỏa.
Glôxtơ vào.
LIA – Ôi! Trái tim ta, trái tim ta lại bừng bừng nổi dậy rồi đây! Hãy nằm im, trái tim ta hỡi!
ĐIÊN – Bá cứ bắt chước các bà nhà bếp quát bảo mớ lươn bị đem băm chả. Bà ta vừa nện chày vào đầu lươn vừa nói: “Nằm im, đồ đĩ, nằm im!”. Hẳn là anh ruột của bà ta đã quá tốt bụng với ngựa của mình, nên đã trộn bơ vào cỏ ngựa.
Cornơuôn, Rêgan, Glôxtơ và bọn gia nhân ra.
LIA – Chào cả hai người.
CORNƠUÔN – Kính chào bệ hạ.
RÊGAN – Con sung sướng được ra mắt người.
LIA – Ta rất tin lời cô, Rêgan. Ta biết rõ ràng tại sao ta cần tin như thế. Cô gặp ta mà không vui sướng thì ta dứt tình ly dị với mồ mả của con người đã đẻ ra cô, coi đó là nơi chứa linh hồn của một con lang chạ! Với Kent – Thoát cùm rồi chứ?… Chuyện đó, sẽ hỏi đến sau. Rêgan, con yêu dấu của ta, chị của con là một đứa độc ác! Rêgan ạ! Nó trói chặt lòng bạc ác như con thần nanh mỏ sắc và rỉa mãi đây này. Trỏ vào tim mình. Ta nói khôn xiết lời… Con không thể ngờ nó hư hỏng đến thế nào!… Ôi! Rêgan!
RÊGAN – Xin người bình tâm. Con thiết nghĩ, người xét về nết tốt của chị con chưa đến nơi hơn là chị con ở với người chưa hết đạo.
LIA – Cái gì? Thế là thế nào?
RÊGAN – Con không thể tin rằng chị con lại sơ sót một chút nào với nhiệm vụ của mình được. Thảng hoặc, chị ấy có phải ghìm hãm hành vi quá quắt của bọn tùy tùng phụ thân thì cũng là chỗ rất chính đáng mà làm điều rất hữu ích thôi, thực chẳng có gì đáng trách.
LIA – Nó đáng ta nguyền rủa nghìn lần!
RÊGAN – Phụ thân đã già rồi, đã gần tới cõi rồi! Cần phải có kẻ minh mẫn hơn mình hiểu rõ tình trạng mình hơn mình để dìu dắt mới được. Cho nên, con xin người hãy trở lại nhà chị con, và vui lòng nhận với chị con rằng người đã có điều không phải.
LIA – Xin lỗi nó à? Thói phép nhà ta ra thế cơ đấy! “Thưa với bà con gái quý của lão này, lão xin thú nhận là mình già rồi; tuổi về già thì nhu cầu chẳng mấy. Quỳ gối. Cha quỳ xuống xin con thí cho áo mặc, giường nằm, và lương ăn để sống”.
RÊGAN – Thôi, thôi, xin cụ đi! Cái trò ấy dở hơi lắm! Mời cụ về nhà chị tôi cho!
LIA đứng dậy – Không đời nào! Rêgan! Nó triệt bỏ mất của ta nửa số tướng sĩ tùy tùng, nó lườm nguýt ta, luồng mắt nhìn thâm độc, miệng lưỡi nó như nanh rắn rết cắn vào giữa tim ta. Trời có bao nhiêu sấm sét oán thù, xin giáng cả lên đầu loại bạc ác bất nhân kia! Hỡi những luồng khí ôn dịch, hãy thổi mầm quái thai vào thân thể nó!
CORNƠUÔN – Chà! Gớm ghiếc!
LIA – Hỡi những làn chớp giật, hãy soi ánh chói lòa xuyên thủng mặt khinh nhờn của nó! Hãy làm tiều tụy dung nhan của nó bằng uế khí nơi bùn lầy bốc lên theo nắng gắt, cho vẻ kiêu căng của nó phải tàn lụi, phải tiêu vong.
RÊGAN – Trời đất quỷ thần! Cha mà cứ giận dữ như thế thì cả với tôi, cha cũng sẽ lại nguyền rủa như thế.
LIA – Không, không bao giờ cha nguyền rủa con đâu! Vì không bao giờ bản chất dịu hiền của con lại chịu để cho con ác nghiệt. Mắt của nó mới dữ tợn, mắt của con vỗ về mà không đốt cháy. Con là không có lòng nào mà cả về thích thú của ta, rút số người phục dịch ta, trả miếng ta những lời ngạo ngược, cắt xén nghi vệ của ta, và sau hết đóng cửa lại khi ta đến nhà. Con thấu hiểu hơn thế nào là đạo lý thiên lương, là phận vụ làm người con gái, là khuôn phép lễ mạo, là món nợ ân tình. Con không hề quên là ta đã chia cho con một nửa phần đất nước.
RÊGAN – Xin nói ngay vào việc cho.
LIA – Kẻ nào đã cùm người của ta?
Tiếng kèn báo.
CORNƠUÔN – Kèn nào thế nhỉ?
RÊGAN – Hiệu kèn của chị tôi rồi! Chị có hẹn trong thư là sẽ sang ta, nay quả nhiên chị đã tới.
Oxoan ra.
LIA – Tên nô bộc kia, vênh váo với cái oai hờ dựa trên cái ơn huệ chông chênh của người nó hầu hạ! Cút, khuất mắt tao ngay!
CORNƠUÔN – Người dạy thế là thế nào?
LIA – Ai đã ra lệnh cùm chân người của ta? Rêgan, ta hết sức mong rằng, việc này, con không hề biết tới! Ai đến kia!
Gônơrin ra.
– Ôi thần linh của chín phương trời, nếu các vị thương người già cả, nếu uy đức nhân thuần của các vị phù trì lòng hiếu thảo, nếu chính các vị cũng đến tuổi già nua, thì xin lấy nông nỗi ta làm chuyện bản thân các vị, hãy giáng lâm mà hợp lực cùng ta. Với Gônơrin. – Nhìn chòm râu bạc này, mi chẳng hổ ngươi sao? Với Rêgan – Ôi Rêgan! Con định cầm tay quân ấy sao?
GÔNƠRIN – Sao lại không cầm tay hở ông cụ? Tôi đã làm gì tàn tệ nào? Chẳng có phạm tệ gì tất cả những điều kẻ trái tính, dở người cho là có tội.
LIA – Xà! Ngực của ta, sao mà cứng mạnh vậy? Mi còn chịu được thêm bao nả nữa đây? Tại sao người của ta lại bị cùm?
CORNƠUÔN – Thưa, chính chúng tôi cùm đấy. Tội như thế, mà xử như thế kể cũng thể tất lắm rồi.
LIA – Ông mà lại làm thế à?
RÊGAN – Thôi, van cha! Trí khôn cha yếu đuối lắm rồi, cha nên biết mình là thế. Cha về ở bên chị tôi, qua cái hạn một tháng đi và giải tán nửa số tùy tùng, rồi xin cha lại sang bên tôi mà ở. Hiện giờ tôi không có nhà, chưa kịp chuẩn bị hẳn hoi để tiếp rước cha đâu.
LIA – Trở về nhà nó ư? Lại giải tán năm chục viên tùy giá? Không, thà ta không nơi trú ngụ, thà dầu mưa dãi gió, thà bày bạn với sói rừng, cú vọ, cùng chung khốn khổ vì đủ mọi nỗi cơ hàn! Hừ, trở về nhà nó? Cái người nước Pháp đại độ kia kìa, hắn đón lấy con gái út của ta không của hồi môn, giá bảo ta đến quỳ trước mặt hắn để ăn mày lấy miếng lương giữ ngựa mà sống cho qua ngày, như thế còn nghe được! Trở về nhà nó! Thà bảo ta khuất phục làm nô lệ, làm trâu ngựa cho tên tôi đòi mạt kiếp này còn hơn. Trỏ Oxoan.
GÔNƠRIN – Cái đó, xin tùy ý.
LIA – Ta van mi, cái đứa con gái kia! Đừng khều gan ta nữa: ta không phiền rầy đến mi nữa đâu, con ạ. Vĩnh biệt thôi! Không bao giờ ta còn gặp nhau, còn nhìn mặt nhau nữa. Nhưng mi vẫn là máu thịt của ta, con gái ta đẻ ra, hay, đúng hơn, mi là một khoảng nhức nhối đang nằm trong máu thịt ta mà ta phải nhận lấy. Mi là một cái nhọt tấy, một vết toác, một cái ung nung mủ phát ra từ máu uế độc của ta! Nhưng ta không hề trách móc mi! Ô nhục muốn đến với mi lúc nào, mặc tình, ta không thèm gọi. Ta không cầu đảo thiên lôi mang sấm sét! Ta cũng không đem việc mi kể tội với phép công cao của Jupiter. Bao giờ mi hối hận được, tùy tâm; ngày nào cải hóa được mình, tùy ý. Ta kiên nhẫn được. Ta sang ở mãi với Rêgan được lắm, cùng với một trăm tướng sĩ của ta.
RÊGAN – Cũng không hẳn thế được. Bên này con chưa chờ đón ông sang, chưa kịp sửa soạn gì để tiếp rước cho phải phép. Ông cứ nghe theo chị con, ông ạ. Bởi vì những ai, trong hồi thảng thốt của ông, còn biết điều khôn khéo, còn phải cam tâm chịu mà nghĩ rằng ông đến cõi già rồi. Thế thì… Nhưng phải làm gì, chị tôi hẳn cũng biết.
LIA – Nói vậy mà nghe được sao?
RÊGAN – Vâng, dám quyết là thế. Chứ còn chi nữa? Năm mươi tùy hạ chẳng đủ lắm sao? Có khi ông cũng chẳng cần đến chừng ấy. Phần mang tốn kém, phần nuôi nguy cơ, đều không thuận cho việc dùng đến số người nhiều quá thế. Trong một nhà, bằng ấy con người đặt dưới lệnh hai chủ nhân mà giữ cho hòa thuận được sao? Khó lắm! Không thể nào được.
GÔNƠRIN – Mà tại sao người lại không chịu dùng người hầu ngay trong hàng gia nhân của cô ấy, hay cả của tôi?
RÊGAN – Vâng, sao lại không thế nhỉ? Lỡ khi chúng có trễ tràng trong việc hầu hạ thì chúng tôi kịp thời uốn nắn được. Vậy nếu ông muốn sang bên này – cái nguy cơ hiện giờ mới cảm thấy – thì xin ông chỉ đem theo hai mươi nhăm người thôi: quá số ấy, con không có chỗ cho họ ở đâu, cũng không chu cấp được.
LIA – Ta có bao nhiêu, đều dốc cả cho con…
RÊGAN – Cha cho cũng vừa đúng lúc!
LIA – Ta trao cả mọi quyền bảo quản nhân thân ta, tài sản ta cho các người, chỉ dành lại cho riêng ta chừng ấy người làm quân tùy thuộc thôi! Thế nào? Ta sẽ sang đây chỉ với hăm nhăm viên tùy thuộc à? Rêgan, đúng cô nói thế chứ?
RÊGAN – Vâng, và con xin nhắc lại như thế: bên này không nhận thêm một người.
LIA – Giống đàn bà quái ác này vẫn có vẻ dễ thương, khi đàn bà còn có giống quái ác hơn trong thiên hạ. Nhân tâm mà không tối độc, thế là có chỗ đáng khen rồi. Với Gônơrin. – Tôi sẽ sang bên cô. Năm mươi người bên ấy là gấp đôi hăm nhăm bên này. Vậy tình của cô tốt bằng hai tình của nó.
GÔNƠRIN – Người nghĩ lại coi. Kẻ phục dịch thì /họ là phải đến hai nhăm người, đến mười người, thậm chí đến năm người nữa: ở nhà đã sẵn có gấp đôi số ấy để hầu hạ người?
RÊGAN – Mà đến cả một người cũng cần gì phải có nữa?
LIA – Ôi! Đừng có bàn đến chuyện cần với không cần. Kẻ hành khất cực cùng kia, cũng có được đôi vật mọn nào làm cảnh. Tính tình người mà chỉ cần sao có nấy, thì con người với con vật đời sống có hơn gì nhau? Cô là một phu nhân, nếu mặc cho ấm cũng đủ là sang rồi, thì lọ phải cần đến những thứ diêm dúa kia làm chi, nó có đắp thêm cho cô một chút nào sức nóng? Còn như cái cần thực sự, thì… Ôi trời đất quỷ thần, ban cho tôi được sự bình tĩnh, bình tĩnh mới là thứ tôi đang cần có! Trời hỡi trời! Người thấy không, ta đây này, một con người tội nghiệp già nua, mang nặng đau thương cũng như tuổi tác, khốn khổ cả hai bề! Nếu ý trời đã khiến cho hai cái gái kia đem lòng phản lại cha chúng nó, thì xin trời đừng bắt ta thành thứ người ngây độn khoanh tay chịu ép một bề. Hãy gieo thịnh nộ vào ta, và chớ để cho những giọt nước sụt sùi là thứ vũ khí đàn bà kia tuôn xuống làm hoen ố má ta. Không, hỡi những con yêu quái! Ta sẽ báo oán lên đầu chúng bay đáo để, kỳ cho cả thế giới này… ta sẽ gây nên những chuyện… chưa biết là chuyện gì… nhưng nó sẽ làm cho trần gian này khủng khiếp. Bay tưởng ta sẽ khóc ư? Không, ta sẽ không khóc đâu! Ta dù đáng khóc nghìn lần, nhưng tim ta đau khổ có vỡ ra nghìn mảnh ta cũng không khóc. Ôi! Điên ơi! Ta đến hóa điên mất!
Lia, Glôxtơ, Kent và Điên vào.
CORNƠUÔN – Ta trở vào thôi, cơn dông đang tới.
Tiếng bão xa.
RÊGAN – Nhà này bé quá. Ông già cùng với bọn tùy tùng mà ở đây thì chật.
GÔNƠRIN – Tại ông ấy chứ, tự mình không muốn yên lành! Để ông ấy nếm mùi cho biết thân điên dại.
RÊGAN – Chỉ riêng mình ông cụ thì tôi xin vui lòng đón rước, còn thêm một người theo nữa, thì xin chịu.
GÔNƠRIN – Tôi cũng thế. Tướng công Glôxtơ đâu rồi?
CORNƠUÔN – Theo ông cụ ra ngoài. Kìa, ông ta trở lại.
Glôxtơ lại ra.
GLÔXTƠ – Nhà vua giận dữ quá chừng!
CORNƠUÔN – Ông ấy đi đâu?
GLÔXTƠ – Người truyền lấy ngựa, nhưng tôi không biết người định đi đâu.
CORNƠUÔN – Tốt nhất cứ để mặc ý ông già sẽ tự tìm đường lấy.
GÔNƠRIN – Mà đừng tìm cách giữ ông ấy lại, tướng công.
GLÔXTƠ – Tội quá! Đêm tối rồi, gió đêm gào thảm thiết. Gần xa bao nhiêu dặm, không có qua một khóm cây nào.
RÊGAN – Những người cố chấp tự mua lấy vạ thì hãy để cho họ học đó mà khôn. Nên đóng các cửa dinh cơ ngài lại. Bọn tùy tùng ông cụ là hạng người liều lĩnh, ông cụ lại cả nghe, những điều chúng có thể xúi giục ông cụ làm, chính là điều chúng ta nên dè chừng phòng ngự trước.
CORNƠUÔN – Tướng công, xin đóng cửa lại cẩn thận; đêm nay dữ dội đó. Rêgan của ta bàn rất phải. Tránh dông bão là hơn.
Tất cả vào.

HỒI III
LỚP I
Cánh đồng vắng.
Gió bão, sấm sét. Kent và một gia tướng ra.
KENT – Ai đi kia, trong thời tiết nhường này?
GIA TƯỚNG – Một con người tâm hồn như thời tiết đêm nay, vô cùng xao xuyến.
KENT – Ta nhận được người rồi. Nhà vua đâu?
GIA TƯỚNG – Còn đang ganh sức với gió mưa hung cuồng. Người đòi phong ba xô đất xuống biển khơi, hoặc dềnh sóng biển khơi làm ngập hết đất liền, cho mọi sự phải đảo điên hoặc phải tiêu diệt. Người dứt từng chòm tóc bạc cho từng đợt bất kham của cuồng phong mù quáng cuốn bay đi mất tăm. Người đem cái nhân thân bé nhỏ của mình mà thách đấu với cả một trời gió mưa đang tàn khốc. Đêm nay là cái đêm con gấu mẹ kiệt sữa nuôi con cũng không ló ra khỏi ổ: sư tử và sói rừng lòng không dạ đói cũng ngại ướt lông da; mà người thì cứ thất thểu đầu trần, thét gào tiêu diệt.
KENT – Nhưng có ai cùng đi với người?
GIA TƯỚNG – Không ai ngoài chú Điên, cố tìm lời bông lơn làm dịu đau thương nơi trái tim tan nát của người.
KENT – Ngài ơi, tôi đã được biết ngài, mà bởi biết ngài tôi mới dám ngỏ với ngài một điều rất nghiêm trọng. Giữa công tước Anbani và Cornơuôn đang có chuyện hiềm khích mà đôi bên giữ miếng còn giấu kín cơ mưu. Cả hai bên cùng có dưới tay – ai nhờ ở phúc tinh tấp tểnh ngôi cao mà chẳng có – cả một bọn người tâm phúc, bề ngoài ra vẻ tận tâm, nhưng kỳ thực lại là tai ngầm mặt kín của người nước Pháp. Tình hình ta thế nào và có những gì sơ hở, chúng nó đều thông báo với Pháp vương: nào chuyện tương tranh giữa hai công tước, chuyện cả hai bên chèn ép nghiệt ngã đối với đức vua tuổi già, cùng những việc còn trọng đại hơn nhiều, mà những chuyện như kia chẳng qua chỉ mới là những bóng dáng yếu ớt.
Việc hiển nhiên đã xẩy đến là; hiện giờ, quân đội Pháp đã lọt vào cái vương quốc bị phân liệt này; lại nhân ta trễ nải canh phòng, họ đã đặt chân được lên những quang cảnh xung yếu của ta và chỉ nay mai là phất cờ xuất đầu lộ diện.
Đây, điều tôi muốn ký thác với ngài: nếu ngài vững được bụng tin tôi, ngài đi ngay đến Đuvơ, thì ở đó ngài sẽ gặp một người, người ấy sẽ rất biết ơn ngài khi ngài thực tình kể hết cho nghe về bao nỗi cực nhục quái gở phi thường đã khiến đức vua có oán đất than trời bao nhiêu cũng không quá đáng. Tôi đây là một người vốn dòng quý phái và ở trong khuôn phép trượng phu, có biết người biết của mới dám đem việc này ủy thác cho ngài.
GIA TƯỚNG – Chuyện này tôi tưởng cũng cần phải bàn thêm với ngài.
KENT – Không! Để ngài yên tâm là tôi khác với bề ngoài của tôi xa, thì đây, xin mở cái túi này ra và giữ lấy vật đựng trong đó. Nếu ngài gặp nàng Corđêlia – mà chắc chắn là ngài sẽ gặp – thì ngài đưa cho nàng thấy chiếc nhẫn kia: nàng sẽ nói cho ngài biết kẻ ẩn danh này là ai. – Bão quỷ quái! Tôi phải đi tìm nhà vua đây.
GIA TƯỚNG – Xin ngài đưa tay cho tôi. Ngài cần nói gì thêm nữa không?
KENT – Cũng không còn gì nói nữa, nhưng có việc cần làm ngay: là ta cùng đi tìm nhà vua – ông theo đường kia, tôi đường này, ai gặp vua trước thì hú lên gọi trước.
Cả hai cùng vào.

LỚP II
Cánh đồng vắng, ở một khu vực khác.
Bão vẫn hoành hành.
Lia và Điên ra.
LIA – Hỡi thần gió bốn trời, hãy phồng mang mà thổi bão! Lồng lộn nữa lên đi! Cây nước, thác nguồn! Trút xuống dâng lên cho ngập hết mọi lầu chuông, mất tăm cả hình gà trống đậu trên nóc! Lửa sáng khét, mau như ý nghĩ phi báo lưỡi tầm sét bổ toác gốc sên già, hãy đốt sém mái đầu bạc của ta đi! Và mi nữa, hỡi tiếng nổ thiên lôi khuynh thiên đảo địa, hãy bóp nát quả đất tròn trĩnh này, hãy làm vỡ vụn mọi lò đào trú thiên nhiên, mà hủy diệt mọi mầm mống sinh ra quân bạc ác!
ĐIÊN – Bá ơi là bá! Nước phép cung đình(1) dưới mái một  nhà khô ráo vẫn cứ hơn là thứ nước mưa giữa trời này. Ta trở vào đi, bá ơi, rồi bá chịu khó van xin chút lòng thương của con gái bá, chứ đêm như cái đêm nay thì chẳng biết thương ai hết, người điên dại cũng như kẻ khôn ngoan.
LIA – Thả sức mà hung cuồng! Lửa sét, khạc xuống đi! Mưa dông cứ xối nữa. Gió, mưa, sấm sét, các ngươi không phải là con gái của ta! Ta không trách các ngươi là bạc ác bất nhân đâu, hỡi thiên phong địa vũ, ta có đem đất nước ta ban cho các ngươi bao giờ đâu, ta có gọi các ngươi là con ta đâu; các ngươi chẳng cần phải hiếu thuận cùng ta; vậy tha hồ, cứ trút xuống những trò vui khủng khiếp của các ngươi nữa đi! Ta đây ở trong tay các ngươi, một thân già tội nghiệp bệnh tật và bị khinh khi, ta xin cam chịu. Tuy vậy, ta cũng phải thống trách các ngươi là những kẻ nịnh thần, quỵ lụy chiều theo hai gái hư hỏng, đem thiên binh thiên tướng hoán vũ hô phong để vùi dập một mái đầu bạc phơ tuổi tác như ta đây! Ôi! Thực là hèn, thực là nhục!
ĐIÊN – Có nhà để ẩn mái đầu thì có khác chi đầu có mũ.
Ai lo che khố
Trước cả che đầu
Đầu khố như nhau
Tha hồ rận chấy
Lấy nhau thế đấy
Những người khố rách áo ôm.
Coi cái ngón dưới chân
Ngang cái tim trên ngực
Tim thành chai và tim kêu nhức
Tim thành mất ngủ đêm dài.
Bởi vì, không đời nào đàn bà đẹp lại không nhăn mặt với cái gương.
Kent ra.
LIA – Không! Ta nhất quyết phải nêu gương kiên nhẫn. Ta nhất định sẽ không hé răng.
KENT – Ai đó?
ĐIÊN – Còn ai nữa, một vì đế vương và một cái khố, nghĩa là một người khôn và một thằng điên.
KENT – Thương ôi! Người ở đây ư? Những loài vốn thích ban đêm cũng không giống nào ưa những đêm như đêm nay được. Đất trời giận dữ khiến bọn rình mò bóng tối cũng phải kinh hồn chúi nép trong hang. Từ thuở làm người tôi chưa từng nghe, từng thấy sấm vang chớp xé nào khủng khiếp như kia, hay gió hú mưa gào nào phũ phàng đến thế. Thể chất loài người thực không sao đương nổi hãi hùng quá đỗi đến nhường kia.
LIA – Cầu các thần minh quyền cao phép cả đang dồn dập cả một trời kinh hoàng phá phách trên đầu ta đây, hãy tróc nã cho ra giống bạo thiên nghịch địa! Quân khốn kiếp vẫn ẩn nặc trong mi những tội ác chưa ai biết và chưa phải tay công lý gia hình, hãy kinh hồn táng đởm! Hãy trốn đi, hỡi tên hung đồ nhúng máu; lẩn mặt đi, hỡi đứa thề gian, và mi nữa, kẻ loạn dân giả vờ đạo đức. Hãy run sợ đến rụng rời gân cốt, hỡi quân bỉ ổi mĩ miều tốt mã mà làm ô uế cuộc sống con người. Hỡi ác phạm bưng bít được bấy nay, biết thân thì xé toạc tấm màn bao che, trước lời khống tố, liệu bề mà khất tội!… Ta là một kẻ phải chịu tội tình nhiều hơn là gây nên tội.
KENT – Tội nghiệp! Đầu tóc đội mãi trời! Chúa thượng ơi, gần đây có một mái lều có thể che đỡ người qua cơn bão ác. Xin tạm đến đó mà nghỉ. Còn tôi, tôi lại đi gõ cửa những người ở cái nhà kia – những người lòng rắn hơn cả đá xây nhà – mà lúc nãy tôi đến hỏi tin người, họ đã không cho tôi vào lọt. Tôi sẽ trở lại đó cố nài cho họ đến phải mở lòng.
LIA – Đầu óc ta xem chừng sắp điên đảo đến nơi rồi! Đi với ta, con. Mi thế nào? Rét phải không, con? Ta đây cũng rét. Với Kent – Cái lều tranh kia ở đâu, ông bạn? Nỗi cùng cực có một phép lạ cũng thần tình, nó biến những vật hết sức tầm thường thành ra của quý. Nào, ta đi vào lều cỏ của ông nào. Tội nghiệp
chú Điên của ta, lòng ta còn một mảnh đây này cảm thương cho chú.
ĐIÊN – Ai kia còn mảnh nào khôn
Mặc cho gió dập mưa dồn, không sao!
Thản nhiên với số ba đào,
Ngày nào chẳng gió, ngày nào chẳng mưa.
LIA – Đúng thế, con ạ! Thôi, đưa ta đến lều tranh.
Lia và Kent vào.
ĐIÊN – Chà! Cái đêm như cái đêm này thì đến máu ả giang hồ nào cũng phải nguội. Trước khi ta đi khỏi, ta hãy đọc một lời sấm tiên tri:
Bao giờ sư sãi đều phải chân tu
Hàng bia không pha nước để cho đắt hàng
Bao giờ kẻ quý người sang
Biết đường ăn mặc để vẽ đường cho thợ theo.
Bao giờ người dị chí không bị thiêu
Chỉ con người hoa liễu mới chịu điều bỏng da
Bao giờ mọi việc ra tòa
Đều được xét xử chẳng bao giờ đơn sai,
Bao giờ quý tộc chẳng mắc nợ ai,
Anh hào tráng sĩ cũng không người nào túng tiêu,
Bao giờ những đứa đặt điều
Không tìm ra miệng lưỡi nói điêu để dùng,
Bao giờ kẻ cắp lảng tránh chỗ người đông,
Lão keo nói rõ quãng đồng đem của ra chôn,
Bao giờ gái đĩ cùng bọn dâm bôn
Bỏ tiền ra dựng tượng đúc chuông, xây nhà thờ,
Thì bấy giờ Albion quốc gia
Thành ra một cõi sơn hà rất đỗi đảo điên.
Ai sống lâu rồi sẽ thấy hiển nhiên
Cái thời thiên hạ không quen đi đằng đầu.
– Bài sấm này sau này Merlin sẽ làm ra, còn tôi tiên tri, vì tôi đi bước trước.
Điên vào.
LỚP III
Trong lâu đài Glôxtơ – Một căn phòng
Glôxtơ và Eđmơn ra.
GLÔXTƠ – Chao ôi, chao ôi! Eđmơn ơi! Ta không sao đồng tình được với cách cư xử bất nhân kia. Ta vừa ngỏ lời xin để cho được thương hại người, thế là họ vội ngăn, không cho ta sử dụng tùy nghi ngay chính nhà cửa của ta nữa, cấm ta không được nhắc tới người, được kêu xin hộ người, hay được đỡ đần người bằng bất kỳ cách nào đó; ta mà không nghe, họ sẽ oán thù ta suốt đời.
EĐMƠN – Độc địa bất nhân quá chừng!
GLÔXTƠ – Được rồi. Đừng nói gì cả. Chuyện hiềm khích đã nổ ra giữa hai công tước. Mà còn có chuyện tệ hơn thế nữa kia. Đêm nay, ta mới nhận được một bức thư, – chớ nói hở ra, nguy hiểm đấy. Ta cất kỹ bức thư trong phòng riêng ta rồi. Thế nào nhà vua cũng sẽ được trả thù về bao nhiêu cay đắng người chịu lúc này. Binh mã của một phương hiện đã lọt được một phần vào nội địa. Ta phải đứng về phía nhà vua. Ta tính đi tìm người, để bí mật giúp đỡ người. Trong khi đó, nhà ngươi liệu chiều mà nói chuyện với công tước, cốt sao cho họ không ngờ biết được công việc ta làm. Lỡ ông ta có hỏi thì nói là ta ốm, phải đi nằm. Ta dù có chết – họ sẽ đe dọa ta điều ấy rồi đó – ta cũng phải cứu chúa thượng của ta qua khỏi bước này. Rồi đây sẽ xảy ra những biến cố phi thường, Eđmơn, nghe ta, cần thận trọng.
Glôxtơ vào.
EĐMƠN – Việc phúc đức đã cấm mà ông vẫn cứ làm kia, ngài công tước sẽ được báo tin ngay bây giờ – với cả bức thư kia nữa. Chuyến này xem ra mình lập được một công trạng khá! Thế nào nó cũng đem đến cho mình tất cả những gì mà ông bố mình mất ráo: không xót mảy may! Bọn trẻ phải vươn lên khi lớp già quỵ xuống.
Eđmơn vào.
LỚP IV
Trước một lều tranh giữa cánh đồng.
Dông bão vẫn tiếp tục. Lia, Kent và Điên ra.
KENT – Bẩm chúa công, chỗ này đây. Xin mời chúa công vào. Trời đêm nghiệt ngã quá chừng, xác thịt trần gian sao mà đương nổi.
LIA – Để mặc ta!
KENT – Kính xin chúa công cứ vào trong đó.
LIA – Ngươi định vò xé lòng ta sao?
KENT – Thà lòng tôi tan tành, chớ đâu có thế. Xin chúa công vào cho.
LIA – Ngươi cho cơn gió ác thấu xương kia đã ghê gớm lắm sao? Họa có ngươi thấy vậy. Nhưng tấm thân nào đã mang trọng bệnh, thì vài ba chứng phụ nào có vần chi? Con gấu lớn đuổi người phải chạy, nhưng đường cùng phía trước là biển sóng gầm, thì người sẽ xông trở lại coi thường miệng gấu. Khi tâm hồn thanh thỏa, thì thể xác dễ cảm thấy đau thương; bão táp rộn rã trong tâm hồn ta khiến giác quan ta hóa ra trơ rắn, chẳng thấy được gì ngoài những nhịp ở đây đang dồn dập đập. Ôi, lòng bất nhân của quân bất hiếu! Nó có khác nào cái miệng ấy lại cắn xé cái tay này khi đưa miếng cho nó ăn! Được rồi ta sẽ trừng phạt đáo để cho coi! Không! Ta không thèm khóc nữa đâu! Đêm ác như thế này mà ta phải bật ra khỏi nhà! Ừ, mưa nữa đi, mưa mãi đi! Ta chịu được. Đêm ác như thế này, vậy mà!… Ôi Rêgan, Gônơrin! Đối với cha tuổi tác, cha hiền từ, tấm lòng cha không tiếc tí gì, có bao cho hết… Mà… Đó đó, cơn điên lảng vảng tới đó, gạt nó đi, không khơi chuyện ấy nữa.
KENT – Chúa công ơi, vào đi thôi!
LIA – Ta xin nhà ngươi, nhà ngươi vào đi. Phải bão táp đến thế này ta mới khỏi nghĩ đến những điều chỉ làm ta càng khổ não. Với Điên – Vào đi, con, con vào trước. Ôi, thân cùng khốn không chốn nương mình!… Kìa, vào đi, con. Ta khấn nguyện ít lời rồi ta đi ngủ.
Điên vào.
Ôi! Những kẻ áo manh, ở đây hay đâu đâu nữa, đang trải qua cơn ráo riết của gió mưa hung tàn này, đầu đội mái trời, dạ không gào đói, thân mang tơi tả cho tứ cửa rét lùa, làm sao mà các ngươi chống nỗi phũ phàng này của bao mùa cay độc? Trước kia, ta ít khi để tâm đến sự tình này! Hỡi những kẻ sống xa hoa, hãy lấy đây làm thuốc đắng. Dấn thân mà chung nếm khổ với cảnh nghèo hèn, để biết đem san xuống bớt những của thừa dùng, cho trời khỏi mang điều bất công vô lý.
EĐGA mới thấy tiếng trong lều – Được sải rưỡi rồi, một sải rưỡi! Tội nghiệp cho mày, Tôm ơi!
Điên vội trở lại.
ĐIÊN – Đừng vào, bá! Có ma đấy! Có ma! Có ma!
KENT – Đưa tay đây! Ai trong đó?
ĐIÊN – Ma! Ma! Con ma xưng tên là Tôm! Mi là ai đang gầm gừ trong đó. Ra đây!
Eđga vào, giả dạng điên dại.
EĐGA – Đi đi! Thằng quỷ gớm ghiếc nó đang theo ta đấy!
Gió lùa qua bụi cây gai
Người về ổ lạnh nhà người
Cho ấm cái thân!
LIA – Chú có đem hết của cho con gái chú không mà nên nông nỗi ấy?
EĐGA – Ai của đâu mà cho thằng Tôm tội nghiệp này? Ma quỷ đã dẫn nẻo đưa đường cho Tôm qua lửa thiêu lửa cháy, qua lạch chảy, nước nguồn, qua đồng lầy bãi lội, đã thủ dao dưới gối Tôm nằm, treo tròng nơi Tôm cầu khấn, cho nhân ngôn vào đĩa Tôm ăn; ma quỷ làm Tôm hóa kiêu căng, phóng con ngựa khoang, qua cầu bốn tấc, đuổi theo bóng giặc, chẳng hóa bóng mình!… Lạy trời phù hộ cho cả năm tri giác của mày! Tôm rét lắm rồi! Hừ hừ! Đù đi! Đù đi đù đi! Lạy trời đừng bắt mi gặp phải phong ba, gặp vía tinh ma, mắc ương tai quái. Ai ơi, làm phúc cho người quỷ ám là thằng Tôm tội nghiệp này! Đây, tôi tóm được nó đây này… nó đây, nó kia, nó đó!
Giá bão vẫn hoành hành.
LIA – Té ra con gái hắn đã gây cho hắn đến nỗi này sao? Phải chăng ngươi cũng không giữ lại gì? Ngươi cũng đem cho con gái hết?
ĐIÊN – Còn chứ! Hắn giữ được một mảnh che thân, nếu không ta xấu hổ chết!
LIA – Cầu cho bao nhiêu tai ương sẵn treo trên không khí chỉ rình đổ xuống tội lỗi của loài người, hãy trút cả lên đầu bọn con gái nhà ngươi!
KENT – Nhưng hắn không có con gái đâu, chúa công ơi!
LIA – Đồ nghịch thần đáng chết! Không có con gái tệ bạc thì ai xui hắn phải tội tình kia? Vậy ra đã thành thông lệ rồi sao: những người cha thiệt phận đều bị máu mủ ruột thịt mình hắt hủi đến thế sao? Báo ứng thực cũng chí công thay! Máu thịt ấy ai bảo đẻ ra những giống gái diều hâu rỉa tim gan bố?
EĐGA – Con yêu tinh Philôcok
Lên đầu non Philôcok mà ngồi thu lu…
Lu lu thu lủ lù lu!
ĐIÊN – Đêm giá lạnh thế này, ai rồi cũng hóa điên dại ráo!
EĐGA – Phải coi chừng ma quỷ! Phải thảo kính cha mẹ, chớ có nuốt lời, chớ chửi chúa Trời, chớ gian dâm với vợ trăm năm kẻ khác; người yêu hiền đức, chớ cho ăn mặc xa hoa. Châu cha, Tôm rét!….
LIA – Trước đây người là người thế nào?
EĐGA – Một hiệp sĩ tùy sai anh hùng hảo hán. Đầu tóc uốn quăn, trưng găng tay giai nhân trên mũ, khêu người yêu thêm tình dục và cùng nàng ma chuột ban đêm. Nói một câu thề thốt một câu để rồi lại nuốt lời ngay vào mặt của hoàng thiên hậu thổ. Mộng trăng hoa theo vào giấc ngủ và thức giấc lại làm chuyện trăng hoa. Mê uống rượu, ham đánh bạc, còn về dâm dật thì vượt xa vua Thổ Nhĩ Kỳ. Man trá tâm cơ, cả nghe xúc xiểm, tay ứa máu me; ngang với lợn về ươn lười, với cáo về ranh khôn, với sói về phàm ăn, với chó dại về điên khùng, với sư tử về tàn bạo.
Này ai ơi, chớ có để tiếng cót két chân giầy, tiếng xạc xào tơ lụa làm tội cho lòng đắm sắc của ai; giữ sao cho chân khỏi tới lầu xanh, tay khỏi lần vào khu mang váy, bút khỏi sa vào tờ vay lãi. Chước ma quỷ dữ hãy coi chừng, ai ơi!
Gió rét qua bụi cây gai, vẫn còn thổi: nhong nhong con các biển, nhong nhong! Tha hồ cho nó chạy!
Mưa, bão.
LIA – Ngươi thà nằm sâu dưới mộ, còn hơn để cho thân dãi dầu trong cay nghiệt của gió mưa này. Con người chỉ có vậy thôi sao? Nhìn kỹ mà coi, nào có chi đâu: Không lấy của tằm một sợi tơ, của vật một mảnh da, của cừu một sợi len, của cầy hương một chút sạ. Ở đây, có ba ta đều là hư ngụy; nhưng ngươi, là hư ngụy hiện thân. Người mà trút hết thứ che thân chỉ còn là một con vật hai chân trần truồng và lóng ngóng như nhà ngươi thôi! Những của mượn này – Lia dựt xé quần áo trên người – Vứt đi, bỏ đi! Ta trút hết!
ĐIÊN – Bá ơi, bá ơi, khoan khoan, con xin bá. Đêm nay xấu lắm, đi bơi chẳng thú gì đâu. Lúc này một đốm lửa loe trên cánh đồng hoang bát ngát, cũng chẳng khác nào trái tim của một lão tay chơi về già: một chút ánh bừng trong toàn thân già ngắt. Coi kìa! Đang tiến về đây một ngọn lửa ma trơi.
Glôxtơ vào, tay cầm đuốc.
EĐGA – Đó là con quỷ Flibertigiblet! Nó thức dậy đi tuần đêm từ lúc cấm đèn đến gà gáy một. Nó làm kéo màng sinh mộng, cho mắt thành lác và cho miệng sứt môi; nó làm cho lúa kén mốc meo và làm cho mọi loài trần gian hư hỏng.
Thánh Vi thon ba lần qua núi
Gặp con tinh Ác mộng đi với chính hung tinh
Người bắt nó quy hàng và biến cho nhanh
Biến đi! Yêu tinh, hô! Biến!
KENT – Chúa thượng thấy trong mình thế nào?
LIA – Ai kia!
KENT – Ai? Tìm gì ở đây?
GLÔXTƠ – Các ngươi là ai đã. Tên gì?
EĐGA – Ta đây là thằng Tôm, hay ăn nhái bén, ăn con nòng nọc, thằn lằn vách núi với thằn lằn sông; Tôm nổi cơn điên khi bị ma làm dữ, lại ăn phân bò cái thay rau, nuốt chuột già chó toi và uống nước ao tù rêu váng. Tôm bị tứ xứ chuyên tay nhau quất roi; bị người cùm, bị người nhốt, không ai nể gì Tôm có những ba bộ y phục và sáu lần áo lót, đàng hoàng ngựa cưỡi gươm đeo.
Chuột chù, chuột cống, các giống côn trùng
Tới nay đã bảy năm ròng, Tôm lấy nuôi thân.
Anh bạn hãy coi chừng!… Thằng quỷ Smolkin kia! Đứng im liệu xác!
GLÔXTƠ – Tội thay! Tả hữu của người không còn ai khác nữa sao?
EĐGA – Vua của âm ty là một trai anh tuấn. Tên hắn là Môđô và Mahu!
GLÔXTƠ – Kẻ ruột thịt của ta, chúa thượng ơi, tồi tệ biết chừng nào: chúng thù ghét người đã sinh ra nó.
EĐGA – Tội cho Tôm, rét quá chừng!
GLÔXTƠ – Xin người đi với hạ thần. Trung nghĩa của lòng này không thể cứ vâng theo mệnh lệnh khắt khe của con gái người được. Họ đã đòi tôi phải cấm cửa, để đầy ải người vào đêm bão hãi hùng này; nhưng tôi cứ liều chết đi tìm người, đón người về nơi có lửa ấm đang chờ và thức ăn đã dọn.
LIA – Hãy để ta luận đàm với nhà hiền triết này đã… Nguyên nhân sấm sét từ đâu?…
KENT – Xin chúa thượng nhận lời ông ấy đi! Xin người đến nhà ông ấy.
LIA – Ta muốn nói mấy câu với nhà thông thái thành Thêbơ kia. Tiên sinh nghiên cứu vấn đề gì?
EĐGA – Chống tà ma và diệt loài sâu bọ.
LIA – Tiên sinh cho tôi hỏi riêng điều này.
KENT với Glôxtơ – Xin tướng công lại mời người lần nữa đi. Đầu óc người sắp loạn rồi đấy.
GLÔXTƠ – Không thể trách được người. Cả hai đứa con gái của người mong cho người chết. Nghĩ mà tiếc thương Kent! Ông ấy đã nói trước là cơ sự này thế nào cũng xảy ra. Tội nghiệp cho con người bị phóng trục. Bác cho là nhà vua đến hóa điên mất chứ gì? Tôi đây này, bác ơi, chính tôi cũng sắp hóa điên rồi đó. Tôi có thằng con trai, tôi từ bỏ nó rồi, không kể nó là máu mủ nữa; vừa đây, mới vừa đây thôi, nó cũng toan làm cho tôi chết. Mà trước nay tôi vẫn thương yêu nó, bác ạ, tưởng như chưa ai yêu con bằng tôi. Thực tình, đau khổ đã làm cho tâm tính tôi không được bình thường. Gió bão. Đêm gì mà lại thế này! – Cúi xin chúa thượng nghe thần…
LIA – Xin ngài lượng thứ cho. Với Eđga – Bậc triết nhân tôn quý, rước người cùng đi.
EĐGA – Tôm rét lắm.
GLÔXTƠ – Thì vào trong lều cho ấm, cháu!
LIA – nào, ta cùng kéo nhau vào cả đi.
KENT – Lối này kia, chúa công.
LIA – Cùng với vị ấy kia! Ta không muốn rời xa bậc triết nhân của ta.
KENT với Glôxtơ – Tướng công nên chiều ý Người. Cứ để Người đem theo anh chàng.
GLÔXTƠ – Vâng, xin Người cho hắn theo.
KENT – Nào, đi với chúng ta, anh bạn.
LIA – Đi nhé, quý nhân thành Aten.
GLÔXTƠ – Suỵt! Im! Nghe! Im bặt đấy!
EĐGA – Rôlăng kiện nhi đi tới lầu canh tối
Ngâm câu khẩu lệnh: Fai, fo, fum.
Ta đánh hơi tháy có máu người Anh.
Tất cả vào.
LỚP V
Trong lâu đài Glôxtơ
Cornơuôn và Eđmơn ra.
CORNƠUÔN – Ta sẽ cho lão biết phép ta trước khi ta ra khỏi nhà này.
EĐMƠN – Bẩm đức ông, tôi vẫn có điều nghi ngại rằng thiên hạ sẽ không khỏi chê trách tôi là đã để cho tấm trung can thắng được tình máu mủ.
CORNƠUÔN – Bây giờ ta đã thấy ra rằng, anh của ngươi mà muốn hại lão ta không hẳn chỉ do tâm địa xấu, mà chính là quả báo do kẻ làm cha bội nghịch gây nên.
EĐMƠN – Vận số của tôi sao mà cay nghiệt! Bắt tôi phải ân hận vì đã chân thành. Đây là bức thư ông già nhắc đến. Thư này là tang chứng ông ấy tư thông với nước Pháp rõ ràng. Trời đất ạ, giá chuyện phản nghịch này không có bao giờ, hay thân này không phải là người đem nó ra tố cáo!
CORNƠUÔN – Đi với ta vào gặp phu nhân.
EĐMƠN, nói riêng – Mình mà thấy ông cụ đang cung phụng ông vua nữa thì mối nghi ngờ càng thêm nặng. Với Cornơuôn. – Tôi xin giữ niềm trung nghĩa tới cùng, mặc dầu cuộc đấu tranh giữa đạo làm tôi với tình máu mủ thực là đau xót.
CORNƠUÔN – Ta sẽ tin dùng ngươi, ngươi sẽ được ở lòng tin yêu của ta một tình cha con đậm đà hơn nữa.
LỚP VI
Một căn nhà, trong ấp phụ thiết vào lâu đài.
Glôxtơ, Lia, Kent, Điên và Eđga ra.
GLÔXTƠ – Ở đây hơn là ở ngoài trời, xin vui lòng với nơi tạm trú này. Tôi xin gắng hết sức đi kiếm thêm một chút tiện nghi nữa; xin sẽ trở lại ngay.
KENT – Lý trí của người không còn sức cưỡng lại được nỗi phẫn uất của người nữa. Xin cầu trời thưởng công cho tấm lòng tốt của ngài.
Glôxtơ vào.
EĐGA – Frateretto gọi bảo tôi rằng vua Nêrôn câu cá trên hồ âm phủ đấy. Hỡi con người thơ dại, cầu nguyện đi cho khỏi chước tà ma.
ĐIÊN – Bá ơi, bá bảo dùm con, đi bá! Người điên là quý phái hay là bình dân, nào?
LIA – Là vua, là vua!
ĐIÊN – Chả phải rồi! Đó là một anh bình dân có con quý phái. Bởi vì, anh bình dân có điên mới chịu cho con làm quý phái trước cả mình.
LIA theo một ý nghĩ riêng – Phải có hàng ngàn quân với xiên sắt nung đỏ, vừa sấn vào chúng nó vừa phun phè phè…
EĐGA – Quỷ nó cắn lưng tôi!
ĐIÊN – Có điên mới tin con chó sói hiền lành, vó ngựa không đáng kính, trẻ ranh biết ân ái, đĩ dại giữ lời thề.
LIA – Sẽ cứ như thế. Ta quyết đem kể tội chúng nó tức thời. Với Eđga – Ngươi ngồi đây, hỡi vị quan tòa bác học. Với Điên – Ngươi, vị tôn sư mưu trí, ngồi đây. Nào, giờ đến phiên chúng bay, loài chồn cái!
EĐGA – Kìa, ngài ngồi oai không, mắt quắc lên kìa! Hãy đưa mắt thử liếc lên xem nào, hỡi người nữ phạm!
Qua sông sang với anh đi, hỡi nàng Betxy!
ĐIÊN – Nhưng thuyền ai rỉ nước
Nói sao cho được
Bởi vì sao không tới được cùng nhau.
EĐGA – Quỷ nó ám thằng Tôm bằng tiếng sơn ca. Hôpđanx gào trong bụng Tôm đòi hai con cá sộp trắng. Thôi đi quỷ ơi, đừng quang quác nữa, tớ chẳng có gì cho đó ăn đâu.
KENT – Người thấy trong mình thế nào? Xin đừng thảng thốt hôn mê như vậy nữa. Người đi nằm đi. Lấy nệm gối ra cho Người nghỉ nhé.
LIA – Ta dự xong phiên xử án chúng nó đã. Chứng tá đâu? Với Eđga – Ngươi là chánh án mặc áo quan tòa, mời ngài ngồi vào chỗ đi. Với Điên – Còn ngươi, người đồng nghiệp của ngài cũng ghé vai gánh cân công lý, ngươi ngồi vào bên cạnh. Với Kent – Ngươi có chân trong hội đồng thẩm án đó, ngồi xuống đi.
EĐGA – Tòa phải xử cho nghiêm minh!
Chàng chăn xinh trai ngủ hay thức đó
Chiên của chàng dẫm lúa ở đồng kia
Miệng có duyên hãy cất tiếng lên đi
Để cho chiên khỏi thiệt gì đến ai.
Gừ… r… Con mèo màu xám!
LIA – Luận tội con kia trước. Chính danh nó là Gônơrin. Ta xin tuyên thệ trước quý Hội đồng, chính nó đã tống cổ đức vua cha tội nghiệp của nó ra khỏi cửa!
ĐIÊN – Thị kia, tiến lên. Tên mi là Gônơrin phải không?
LIA – Nó chối làm sao được?
ĐIÊN – Xin phu nhân tha lỗi cho, ta lại cứ tưởng bà là cái ghế.
LIA – Còn con kia kìa, hai mắt nó liếc dao găm tỏ rõ trái tim của nó đúc bằng chất gì rồi. Bắt cổ nó lại! Khí giới, khí giới đâu, lấy gươm đây! Đem lửa đến! Hối lộ đã lọt được tới nơi này mất rồi! Đồ quan án gian tham! Sao ngươi để cho nó tẩu thoát?
EĐGA – Lạy trời thương xót cho tâm linh của người!
KENT – Tội lắm, chúa thượng ơi! Còn đâu là sự bình tĩnh hiên ngang mà người bấy lâu tự hào vẫn giữ được?
EĐGA nói riêng – Mình ái ngại cho cảnh ông già đến không cầm nổi nước mắt! Không khéo thì lộ hình tích mất thôi!
LIA – Bao nhiêu chó nhỏ đều xúm nhau vào! Con Khôn, con Trắng, con Ngoan, kìa, nó đang sủa ta đấy!
EĐGA – Tôm sẽ lấy đầu Tôm ném chúng nó! Xùy! Cút! Chó ranh con!
Chó mõm trắng, chó mõm đen
Chó răng có nọc, chó hèn, chó sang
Chó săn, chó hiếm, chó hoang
Chó đuôi cụt lủn, chó tràng đuôi tôm
Tôm mà ném cái đầu Tôm
Là kêu oăng oẳng mà chuồn cho mau.
Đu đi, đu đi, Xetxa! Nào, đi chơi chợ áp phiên, chơi chợ phiên và đi chơi chợ… Chán thay, chén sừng của Tôm khô cạn mất rồi.
LIA – Bây giờ thì đem phanh thây con Gônơrin ra! Xem chung quanh quả tim nó có mọc ra những thứ gì nữa. Không chừng ta sẽ thấy được nguyên nhân nào đó đã tạo hóa nên thứ tim đá rắn này. Với Eđga – Tiên sinh, ta muốn tuyển nạp người vào số một trăm tướng sĩ của ta; có điều ta không ưa cái kiểu y phục ngươi mang. Ngươi bảo đó là đúng kiểu pecsan ư? Đành vậy, cứ  nên đổi bộ khác.
KENT – Nào, giờ thì xin chúa công đi ngả lưng thôi, người đi nghỉ một chút.
LIA – Ở ờ, yên lặng… yên lặng, nghe không! Kéo màn gió cho ta: thế, thế, thế! Sáng mai ta dùng bữa tối nghe chưa: thế, thế, thế.
ĐIÊN – Còn ta, đến trưa ta đi nghỉ.
Glôxtơ ra.
GLÔXTƠ – Này, bác, lại đây. Đức vua đâu, chúa công ta đâu?
KENT – Kia. Nhưng để Người yên nghỉ. Người loạn trí mất rồi.
GLÔXTƠ – Bác ạ, xin nghe tôi nhé, bác hãy ẵm lấy người. Tôi vừa được tin chúng nó âm mưu định sát hại người đấy. Ngoài kia, một cỗ mã kiệu đã sắp sẵn rồi. Đặt người lên, rồi đi thẳng đến Đuvơ. Ở đó sẽ có người đón tiếp và che chở bác. Đưa ngay chúa công đi! Để chậm nửa tiếng nữa thôi, là tính mệnh người, tính mệnh bác, với tất cả những ai đứng lên bảo vệ người sẽ không sao cứu nổi. Đưa người đi khỏi đi, đi gấp đi; nào, theo tôi, tôi đã sửa soạn đủ thứ cần thiết ở một nơi rồi, tôi dẫn ngay các người tới.
KENT – Cơ thể nọ bị giày vò giờ đây đang bằn bặt ngủ. Giấc ngủ may thay còn có cơ bồi đắp lại phần nào bộ thần kinh tan nát của người, nếu không thì thực khó có phương thuốc nào cho hồi phục được. Với Điên – Nào, lại đây, đỡ ta một tay mang chúa công ra; chú không ở lại được đâu.
GLÔXTƠ – Ra thôi.
Kent, Glôxtơ cùng với Điên mang theo Lia, cùng vào.
EĐGA – Khi ta thấy bậc trên ta phải cùng mang một nỗi khổ như ta, thì nỗi khổ của ta chừng như không còn là oan nghiệt nữa. Kẻ một mình chịu khổ, thường khổ nhất trong tâm tư, bởi gạt bỏ lại sau mình mọi cảnh vui chơi, mọi hồi sung sướng. Nhưng nếu có được những bạn đường cùng chung cảnh khổ thì tâm hồn cũng dễ được khuây nguôi. Đau khổ của ta lúc này thực nhẹ bỗng đi, ta thấy kham được lắm; bởi cái ách làm ta cơ cực cũng đang đè nặng trên vai nhà vua: Người thì vì con, ta vì cha già mà điêu đứng.
Tôm hỡi, lên đường thôi! Hãy lắng tai mà nghe tin lớn, đợi bao giờ cái mối nghi oan làm tội mi kia đã phải nhận cho mi là chính trực mà hồi tâm đổi giận làm thương, bấy giờ mi hãy ra mặt. Đêm nay, có sự gì chăng nữa cũng chẳng sao, miễn nhà vua được vô sự. Ta hãy nghe ngóng, ta hãy coi chừng.
Eđga vào.
LỚP VII
Trong lâu đài Glôxtơ
Cornơuôn, Rêgan, Gônơrin, Eđmơn
và một số gia nhân ra.
CORNƠUÔN với Gônơrin – Xin chị gấp trở về nhà đưa ngay cho lệnh phu tướng coi bức thư này: quân đội Pháp hiện đã vào nội địa. Bay, điệu tên phản bội Glôxtơ vào đây cho ta!
RÊGAN – Đem treo cổ nó ngay tức khắc!
GÔNƠRIN – Móc mắt nó ra!
CORNƠUÔN – Eđmơn, để mặc lão cho ta hỏi tội; hãy lên đường cùng bà chị ta. Cha ngươi bụng dạ sói lang, ta sẽ trừng trị như thế nào, tưởng mắt ngươi không nên chứng kiến. Ngươi đến cấp báo cho công tước hỏa tốc chuẩn bị. Ở đây cũng vậy; phần bên này ta lo. Quân thám mã sẽ sẵn sàng cho hai bên luôn luôn thông báo được mau tin tức. Xin tạm biệt chị. Tạm biệt ngươi, tướng công Glôxtơ. Với Oxoan vừa ra. – Thế nào, nhà vua đâu?
OXOAN – Bẩm, đức ông Glôxtơ đã giúp nhà vua chạy xa rồi. Băm nhăm, băm sáu tùy tướng tận lực tìm vua, theo kịp người ở cổng thành, rồi hợp với một số hạ thuộc của ngài bá tước, đã kéo cả về phía Đuvơ; đến đó là họ yên trí đã có đồng minh đầy đủ sức mạnh.
CORNƠUÔN – Đi sắm ngay ngựa cho chủ ngươi.
GÔNƠRIN – Tạm biệt tướng công, tạm biệt hiền muội.
CORNƠUÔN – Tạm biệt Eđmơn.
Gônơrin, Eđmơn và Oxoan vào.
Cho đòi tên Glôxtơ phản thần, trói nó lại như trói quân trộm cắp, áp giải nó tới đây cho ta. Một vài gia nhân ứng thanh vào. – Không đưa ra pháp đình thì ta không có quyền kêu án giết nó được, tuy nhiên thế lực trong tay ta phải để cho ta thỏa cơn giận; thiên hạ sẽ chê trách đấy, nhưng ngăn cản thì đừng hòng. Ai kia! À, quân phản bội.
Bọn gia nhân lúc nãy ra cùng với Glôxtơ.
RÊGAN – Con cáo già bội bạc! Chính nó đây.
CORNƠUÔN – Trói chặt tay thằng già lại cho ta.
GLÔXTƠ – Ô hay, đức ông có ý gì vậy? Quý vị nên nhớ các ngài đang là khách trong nhà tôi. Đừng có phạm đến tôi, – không được!
CORNƠUÔN – Trói nó lại kìa! Bảo!
Bọn gia nhân trói Glôxtơ.
RÊGAN – Thít nữa, thít chặt vào! Thằng phản quốc ghê tởm.
GLÔXTƠ – Ta không hề phản quốc, hỡi mụ đàn bà bất nhân kia!
CORNƠUÔN – Trói nó vào cái ghế này. Rồi mày coi, quân khốn kiếp!
Rêgan sấn đến giựt râu Glôxtơ.
GLÔXTƠ – Trời hỡi trời! Rõ đồ vô sỉ! Giựt râu một người như ta!
RÊGAN – Râu bạc thế này, mà bội bạc thế đó!
GLÔXTƠ – Con đàn bà thái ác! Bao nhiêu sợi bạc mi rứt khỏi cái cằm này chúng sẽ thành tinh mà tố cáo tội mi. Ta là chủ đón tiếp các người. Bàn tay hung đồ của các người không được phũ phàng vỗ mặt kẻ đã niềm nở với các người như thế. Các người muốn làm gì đây?
CORNƠUÔN – Thế nào, lão già? Mới rồi lão nhận được những thư nào từ Pháp gửi đến?
RÊGAN – Đừng có quanh co: chúng ta đã nắm được cả sự thực rồi!
CORNƠUÔN – Lão trao phó nhà vua dở người cho ai? Nói!
GLÔXTƠ – Ta có nhận được một bức thư. Toàn nói những điều dự đoán, do một người trung gian hảo ý chứ không phải kẻ thù.
CORNƠUÔN – Rõ quanh co!
RÊGAN – Nói láo!
CORNƠUÔN – Mi cho dẫn nhà vua đến đâu?
GLÔXTƠ – Đến Đuvơ.
RÊGAN – Sao lại Đuvơ? Chúng có uy hiếp mi phải theo…
CORNƠUÔN – Sao lại đến Đuvơ, hãy trả lời câu đó.
GLÔXTƠ – Ta như gấu trói cột rồi đây, liệu mà đương đầu với chó(1).
CORNƠUÔN – Đến Đuvơ làm gì?
GLÔXTƠ – Để mắt ta khỏi phải trông thấy móng vuốt của mi móc đôi mắt già yếu của vị cha già và khỏi phải thấy răng nanh lợn lòi của con chị mi ngoạm vào thịt da của thân thể chúa thượng. Trong cái đêm tối mù mịt dông tố hãi hùng mà người mang đầu trần ra chịu đựng kia, đến sóng biển cũng phải dâng lên làm mọi ánh sao ngấm tắt, vậy mà – thương thay cho tấm lòng già khổ não – Người vẫn cứ hò hét đòi trời đổ mưa thêm. Giữa những khắc canh tàn khốc ấy, ví thử chó sói có đến hú trước cửa nhà mi, mi cũng phải động lòng mà bảo: “Mở then ra cho nó, hỡi người gác cổng từ tâm”. Độc ác đến đâu cũng phải mủi lòng. Nhưng con cái mà như hạng mi thì rồi sẽ được quả báo có ngày cho ta nhỡn tiền nhìn thấy.
CORNƠUÔN – Mi nhìn thấy hả? Không đời nào! Chúng bay, giữ chặt cái ghế cho ta. Ta sẽ dẫm gót chân này lên mắt nó.
Glôxtơ bị trói chặt vào chân ghế,
trong khi đó, Cornơuôn móc một mắt ông già
rồi lấy chân giẫm nát.
GLÔXTƠ – Hỡi những ai mong sống đến tuổi già, hãy cứu giúp ta! Độc ác! Ôi trời!
RÊGAN – Để một mắt làm gì cho nó ngấm nguýt nhau. Làm nốt!
CORNƠUÔN – Xem mày có đòi nhìn thấy quả báo nữa không nào…
GIA NHÂN MỘT – Tướng công, ngừng tay lại. Tôi hầu hạ tướng công từ bé, nhưng chưa bao giờ tôi giúp được việc nào đáng kể bằng lúc này tôi ngăn tay tướng công.
RÊGAN – Cái gì? Đồ chó!
GIA NHÂN MỘT – Cằm bà mà cũng mọc râu, thì tôi quyết phen này nắm râu tôi giựt đứt. Bà muốn gì nào?
CORNƠUÔN – Quân hạ tiện! Cornơuôn tuốt gươm.
GIA NHÂN MỘT – Thế hả, được lắm! Lại đây mà nếm thử cơn phẫn nộ của ta!
Nói rồi cũng tuốt gươm. Hai bên giao chiến,
Cornơuôn bị thương.
RÊGAN – Đưa gươm cho ta! Đứa thôn phu mà lớn mật!
Rêgan giựt gươm ở tay một người
rồi đến đâm sau lưng người gia nhân.
GIA NHÂN MỘT – Ôi nó giết chết tôi rồi! Với Glôxtơ. Tướng công, còn một mắt, ngài cũng đã nhìn thấy tai họa nào nó đã phải chịu! Ôi! Người ấy chết.
CORNƠUÔN – Không cho nó nhìn thấy gì nữa. Đây này! Tròng mắt ghê tởm? Xem nào! Y móc nốt mắt nữa của Glôxtơ vứt xuốt đất.
Đâu luồng mắt sáng, còn không?
GLÔXTƠ – Tất cả tối đen thê thảm! Con trai ta, Eđmơn, con đâu? Eđmơn, con hãy đốt lên ngàn mớ lửa máu mủ tình thâm mà trừng trị cái tội thái ác này!
RÊGAN – Cút đi! Đồ phản bội khốn nạn! Mi kêu cầu chính người đang căm ghét mi nhất đời. Chính Eđmơn đã đem chuyện phản nghịch của mi tố cáo với ta. Lòng chàng đáng quý chứ đâu có thèm thương xót cho mi!
GLÔXTƠ – Ôi! Rồ dại thân tôi! Eđga vậy là bị vu oan, bị tội oan! Quỷ thần đại xá cho tôi tội ấy và phù hộ cho con tôi khỏi khổ.
RÊGAN – Thôi, tống nó ra khỏi cửa, mặc kệ cho nó mò lấy lối đi đến Đuvơ. Một gia nhân vào cùng với Glôxtơ. – Sao, tướng công? Mặt người sao thất sắc vậy?
CORNƠUÔN – Tôi bị thương, nàng ạ. Nàng trở vào với tôi đi! Thằng mù, phải đuổi nó đi. Tên hạ tiện này Trỏ Gia nhân Một vứt nó ra chuồng phân. Rêgan, máu tôi ra nhiều quá: tôi bị thương thực là không đúng lúc! Nàng đưa tay đây, đỡ lấy tôi.
Cornơuôn vào, có Rêgan đỡ bên.
GIA NHÂN HAI – Người này mà hậu vận tốt thì tội ác đến đâu tôi cũng sẽ phạm không ghê tay.
GIA NHÂN BA – Mụ ta mà được sống lâu chết già thì có dễ đàn bà trên đời đều thành quỷ quái hết.
GIA NHÂN HAI – Ta theo xem lão bá tước đâu, và mướn một kẻ khó nào dắt người để người muốn đi đâu thì đi; điên loạn như người thì việc gì rồi cũng liều lĩnh được.
GIA NHÂN BA – Ừ cậu đi ngay đi, còn mình, mình chạy đi kiếm miếng khăn lấy lòng trắng trứng dịt cho máu trên mắt người cầm lại. Ta chỉ còn biết cầu trời gìn giữ người.
Họ vào.

HỒI IV
LỚP I
Đồng vắng.
Eđga ra.
EĐGA – Thà cứ vậy: bị khinh và biết mình bị khinh còn hơn vừa bị khinh lại vừa bị phỉnh.
Con người hèn hạ nhất, bị ma chiết đến điều, chịu hẩm hiu cực độ, cũng vẫn còn hy vọng, ít ra được yên phận sống khỏi phải nơm nớp lo âu.
Vận số mà sinh bi, chính là từ trong lạc cực; mà đã bĩ cực thì tất thái lai. Vậy thì, hỡi gió vô hình! Ta vui lòng đón gió. Kẻ khốn khổ đã bị mi dồn thổi tới chỗ cùng cực này, không phải e ngại gì cơn trận của mi nữa đâu. Nhưng kìa, có ai đến đó?
Glôxtơ ra, nhờ một ông già dắt.
Cha ta! Khốn khổ chưa kìa! Phải theo người dắt!
Ôi nhân thế, trần gian! Đời hỡi là đời! Đời mà không có những nỗi éo le khiến cho đời đáng ghét, thì người đời có ai cam phận với tuổi già!
ÔNG GIÀ – Tướng công ơi, tôi chính là tá điền của ngài và của cụ cố nhà ta suốt tám mươi năm trời.
GLÔXTƠ – Thôi, bác lui đi, tránh ta đi. Bác săn sóc ta lúc này vô ích, mà còn có hại cho bác cũng nên.
ÔNG GIÀ – Nhưng ngài lại không thấy được đường đi!
GLÔXTƠ – Ta chẳng có đường nào nữa để đi: ta cũng chẳng cần chi mắt nữa. Trước kia có mắt nhìn, ta cũng đã hụt bước rồi. Thường khi có của chỉ là được yên thân, mà chính sự bần hàn lại thành ra có lợi. Chứng cớ thấy hằng ngày! Eđga con ơi, con chịu oan trận búa rìu của một người cha bị lừa gạt! Ta chỉ ước gì ta sống được đến lúc tay ta rờ mà còn nhìn thấy được con ta – được như thế cũng coi như ta còn sáng mắt.
ÔNG GIÀ – Này, ai kia!
EĐGA nói riêng – Trời đất quỷ thần! Ai dám bảo là: khổ đến cùng cực rồi? Đây mới thực khổ chưa từng thấy.
ÔNG GIÀ – À, thằng Tôm, thằng điên.
EĐGA nói riêng – Mà, cũng chưa hẳn: ta còn có thể khổ hơn nữa. Chưa hẳn đây đã là cùng cực chừng nào ta còn có thể nói cùng cực còn đang đến kia kìa!
ÔNG GIÀ – Anh kia, đi đâu?
GLÔXTƠ – Có phải một người hành khất không?
ÔNG GIÀ – Vừa điên vừa hành khất.
GLÔXTƠ – Vẫn còn khôn đôi chút đấy, không thì không hành khất được đâu. Đêm vừa rồi, trong cơn dông bão, ta cũng thấy một người như thế, làm ta nghĩ ngay rằng con người trần trụi thực chẳng khác con trùn. Thế là ta bật nghĩ đến con trai ta, vậy mà lúc ấy lòng ta lại đang ghét nó. Từ đó đến giờ ta đã hiểu thêm nhiều. Cái kiếp con người chúng ta ở trong tay tạo hóa có khác nào kiếp con ruồi trong tay trẻ nhỏ: họ lấy giết hại ta làm một thú vui.
EĐGA nói riêng – Thế này là thế nào? Trò vè mới thiểu não thay! Phải giả vờ điên, khêu chọc nỗi thương đau, làm khổ thêm mình, khổ thêm kẻ khác! Với Glôxtơ – Cầu trời phù trợ cho ngài! Ông chủ!
GLÔXTƠ – Phải con người trần trụi đó chăng?
ÔNG GIÀ – Thưa phải.
GLÔXTƠ – Vậy, ta xin ngươi lánh xa đi. Nếu vì thương ta, ngươi muốn theo ta một đôi dặm trên đường về Đuvơ, thì cứ theo cho vẹn nghĩa. Nhưng trước hết hãy đem cho xin một tấm áo để che cho cái thân trần trụi tội nghiệp này. Ta sẽ nhờ hắn dẫn đường cho ta.
ÔNG GIÀ – Rõ khổ! Hắn điên dại thật đấy, tướng công ơi!
GLÔXTƠ – Thời thế đảo điên mà lại! Nên thằng điên dìu dắt thằng mù. Ngươi cứ làm theo lời ta, hay thôi, làm sao đó thì làm tùy ý. Nhưng trước hết, đi đi thôi!
ÔNG GIÀ – Tôi xin đem bộ áo tốt nhất của tôi cho anh ta. Rồi muốn chuyện gì thì chuyện.
Ông già vào.
GLÔXTƠ – Đâu rồi! Anh chàng đói rách?
EĐGA – Tôm đang rét lắm đây! Nói riêng – Mình khó lòng mà giả vờ được nữa.
GLÔXTƠ – Lại đây nào, anh chàng!
EĐGA – Nhưng vẫn giả vờ! Nói to – Cầu trời chữa đôi mắt cho người, thương quá! Ròng ròng những máu!
GLÔXTƠ – Anh có biết đường về Đuvơ không?
EĐGA – Từng cột hạn, từng rào ngăn, các nẻo đi chân, các đường đi ngựa, đây thuộc lầu! Thằng Tôm tội nghiệp đã đánh rơi mất trí khôn rồi!
Hỡi con người nhân đức, hãy tránh tà ma. Năm con ma cùng ám vào Tôm một lúc: con Obidient, ma dâm bôn; con Hôpbidian, quỷ vương im lặng; Mahu là thần ăn trộm; Môdô là chúa hung đồ; và Filibectigibet, là vua làm bộ, là vua ỡm ờ – chính cái lão này hay mò các chị hầu phòng và các cô mụ. Bởi vậy, thưa cùng ông chủ, cầu trời phù hộ cho ông.
GLÔXTƠ – Cầm lấy túi tiền này, hỡi con người mà trời cay độc bắt chịu đủ mọi tội tình. Chính cảnh khổ của ta đem đến cho anh sự sung sướng đó.
Cầu trời cứ xui nên thế mãi. Để cho những ai thừa mứa của ăn thức dùng mà coi thường thiên mệnh, không thèm mở mắt nhìn bởi không hề cảm thấy, họ phải thấm thía về quyền thế của trời. Rồi sự quân phân sẽ trừ bỏ được sự quá đa, và khi đó sẽ không còn ai thiếu thốn. Anh có biết cảng Đuvơ không?
EĐGA – Dạ! Thưa ông chủ, biết.
GLÔXTƠ – Ở đó có một cồn vách đá vút cao cúi đầu nhìn xuống vực biển dưới chân thăm thẳm.
Anh đặt ta lên tận ngọn. Rồi ta sẽ trao cho anh một của quý nó giúp được anh thoát cảnh cơ hàn.
Đến đó rồi thì ta không còn phải nhờ người dẫn đường
cho nữa.
EĐGA – Người đưa tay đây cho thằng Tôm nó dắt.
LỚP II
Trước dinh công tước Anbani.
Gônơrin và Eđmơn ra.
GÔNƠRIN – Mời tướng công vào. Lạ thực, không hiểu sao đức lang quân tốt bụng của tôi lại không ra đón.
Oxoan ra.
Chủ ngươi đâu?
OXOAN – Bẩm phu nhân, người có nhà đấy ạ. Bẩm, chúng tôi chưa thấy ai tâm tính lại đổi thay mau đến thế?
Chúng tôi thưa về chuyện có quân đổ bộ thì người lại mỉm cười. Chúng tôi báo tin phu nhân về, người chỉ nói: “Kệ”. Chúng tôi nói đến việc Glôxtơ phản bội với việc người thứ nam của lão trung thuận có công thì người mắng tôi là ngu và bảo là tôi lộn ngược phải trái. Xem ra những điều đáng cho người ghét thì người lại ưa, những điều đáng cho người mừng thì người lại bực tức.
GÔNƠRIN với Eđmơn – Nếu vậy, chàng không cần tiến vào nữa. Đây chính là một thứ nhát gan, đâm chùn trước đại sự. Ông ấy ngại nhìn ra những điều xúc phạm để khỏi bắt mình phải trừng phạt thẳng tay.
Những ước mong ta cùng trao đổi trên đường, rất có cơ thực hiện.
Eđmơn ạ, chàng trở về với em tôi đi, hối thúc việc ra quân ngay và nhận lấy quyền thống lĩnh. Bên này tôi cũng phải tính chuyện đổi thay trong gia đạo và trao cho ông ấy chiếc đũa cuộn len của đàn bà. Người này – chỉ Oxoan – là kẻ tâm phúc mang tin tức qua lại cho đôi ta. Nếu chàng có quyết tâm chiếm lấy bước duyên may thì, không chầy đâu, chàng sẽ tiếp được lệnh của một trang nữ chúa(1). Hãy nhận lấy của tin này. Trao cho Eđmơn một chiếc nhẫn tín vật. – Thôi, khỏi phải nói gì thêm. Cái hôn này, nếu nó dám thốt được hết lời, sẽ đưa được dũng tâm kia vượt mọi tầng mây. Chàng hiểu chứ? Thôi tạm biệt.
EĐMƠN – Xin nguyện vì nàng sinh tử cũng liều.
GÔNƠRIN – Chàng Glôxtơ thân yêu của em! Eđmơn vào. – Ôi! Đây đàn ông, đó cũng đàn ông, khác nhau xa lắm bấy! Ai kia mới đáng cho ai chiều chuộng. Đây thì anh chàng đần độn chiếm giữ mãi tấm thân này.
OXOAN – Thưa phu nhân, tướng công tới. Hắn vào.
Anbani ra.
GÔNƠRIN – Vậy là, chẳng ai coi tôi ra gì nữa sao?
ANBANI – Gônơrin! Ta thấy nàng thực không bằng hạt sạn trên đường mà gió tung vào mặt! Ta sợ cái tâm tính của nằng. Kẻ đã khinh nguồn sống của bản thân thì không còn biết bờ bến nào mà ngừng chân sa đọa. Kẻ đã tự lìa khỏi cỗi, buông mạch dưỡng sinh, tất không giữ được xanh tươi, tất phải héo hon và trở thành thứ đồ hủy diệt.
GÔNƠRIN – Thôi xin, tụng mãi một kinh, trái tai lắm!
ANBANI – Lời hay ý tốt vẫn vô nghĩa với giống vô loài. Của hư hỏng chỉ ưa được những mùi hư hỏng. Các người đã làm gì rồi đó, các người đã tác oai tác quái những gì rồi đó, hỡi hai con hổ cái chứ đâu phải là hai thân phận nữ nhi. Một người cha, lại một người tuổi tác đôn hậu biết bao! Đến loài gấu ngu độn cục cằn cũng đến liếm tay tỏ chiều tôn kính. Vậy mà, hỡi giống đàn bà tối vô nhân bạc ác, bay đã làm ông cụ hóa điên rồ. Vậy mà ông em ta cũng để bay làm, ông em ta, một vị vương công được người ban cho bao nhiêu ân huệ!
Trời kia phải mau mau cho thần linh hiện xuống mà trừng phạt hiển nhiên ngay những tội nghiệt kia đi, nếu không chẳng mấy chốc nữa đâu, cả nhân loại sẽ cắn xé nhau, chẳng khác gì loài ác long, thủy quái.
GÔNƠRIN – Ôi! Đàn ông đâu mà gan mềm như sứa, dễ dàng đưa má chịu tát, đưa đầu hứng đòn; dưới đôi hàng lông mày có mắt mà không biết nhìn ra đâu là vinh đâu là nhục. Sao không biết chỉ có đứa ngu mới mủi lòng thương bọn ngốc, và phải trừng trị chúng từ trước khi chúng kịp hành hung. Trống trận của ông đâu? Quân Pháp đang phất cờ trên đất yên tĩnh của ta kia. Kẻ đến cắt cổ ông giáp trụ nghênh ngang đang múa may uy hiếp, vậy mà ông dở hơi ôm đạo lý, ông ngồi lặng đó ông rên rỉ “Than ôi! Làm vậy để làm gì?”.
ANBANI – Kìa kìa, nhìn lại bộ mặt mà coi, quỷ cái ơi! Chính sự thô bỉ ở ngay trên mặt quỷ lại không ghê tởm bằng trên mặt đàn bà.
GÔNƠRIN – Ồ! Làm bộ lên mặt rởm!
ANBANI – Quân biến chất đến mất cả tư dung, hãy vì hổ ngươi mà đừng bày mãi vẻ quỷ quái lên bộ mặt mỹ miều kia nữa. Ta mà thả sức cho hai tay này được bất bình theo máu của ta, thì ta đến xé nát bóp nhừ da thịt xương tủy mụ ra mất… Phúc cho mụ, đồ quỷ cái, được cái lốt phụ nữ bao che.
GÔNƠRIN châm biếm – À! Giờ thì ông lại ra dáng đàn ông rồi cơ đấy!
Một người đưa tin ra.
ANBANI – Tin gì vậy?
NGƯỜI ĐƯA TIN – Bẩm, bẩm đức ông, công tước Cornơuôn mất rồi: ngài bị gia nhân đâm chết ngay lúc ngài toan moi nốt mắt nữa của Glôxtơ.
ANBANI – Moi mắt Glôxtơ!
NGƯỜI ĐƯA TIN – Một gia nhân bấy lâu nay vẫn ở với công tước, vì quá động lòng, muốn ngăn chặn hành vi kia, đã cả gan rút gươm chống lại vị ân chủ. Công tước cả giận, xông đến giết ngay hắn tại trận, nhưng chính ngài cũng bị một vết thương chí mạng nó đã cướp mất ngài.
ANBANI – Thế này thì quả ở trên cao có đấng chí công, cho nên những tội bạo hành dưới đây mới bị trừng phạt được nhỡn tiền như thế. Nhưng mà, sao? Tội nghiệp cho Glôxtơ tướng công. Con mắt kia có bị mất nốt chăng?
NGƯỜI ĐƯA TIN – Mất cả hai, bẩm tướng công, cả hai con mắt. Thưa phu nhân, bức thư này cần được trả lời tức khắc: đó là thư của lệnh muội phu nhân.
GÔNƠRIN nói riêng – Đứng về một mặt, chuyện này ta thấy cũng hay. Nhưng cô ấy góa chồng mà Eđmơn của ta ở ngay bên cạnh, thì không chừng, bao từng mộng đẹp ta xây đến sụp đổ lên cảnh đời đáng ghét của thân này mất thôi! Tuy nhiên, cũng không lo, tin này không đến nỗi bi đát quá. Với người đưa tin – Để ta đọc, rồi ta trả lời. Vào.
ANBANI – Thế người con trai ông ấy đâu khi chúng móc mắt ông?
NGƯỜI MANG THƯ – Cùng lên đường với phu nhân nhà ta đến đây.
ANBANI – Hắn không có mặt đây.
NGƯỜI MANG THƯ – Bẩm không. Chúng tôi gặp hắn trên đường về.
ANBANI – Hắn có biết gì về tội ác này không?
NGƯỜI MANG THƯ – Bẩm có chứ ạ! Chính hắn tố cáo việc ngài Glôxtơ, rồi lánh đi để mặc cho họ tha hồ làm tội bá tước.
ANBANI – Hỡi Glôxtơ, suốt đời ta, ta nguyện mang ơn người đã tỏ niềm trung nghĩa cùng vua, và nguyện trả thù cho đôi mắt của người… Nào, anh bạn, vào đây. Nói nốt ta nghe những điều anh được biết.
Cả hai vào.
LỚP III
Doanh trại Pháp, gần Đuvơ.
Kent và một tùy tướng ra.
KENT – Vì sao nhà vua Pháp lại hồi quốc thình lình như thế, ngài biết chăng?
TÙY TƯỚNG – Trong nước đang dở việc, người ra đi vẫn mang theo áy náy; đó là chuyện có tầm trọng đại mất còn của vương quốc, khiến nhà vua thấy không tức khắc trở về không xong.
KENT – Người để vị tướng nào ở lại?
TÙY TƯỚNG – Nguyên soái La Far.
KENT – Bức thư ngài đưa có thấy hoàng hậu tỏ chiều buồn khổ gì chăng?
TÙY TƯỚNG – Có, hoàng hậu tiếp thư, đọc ngay trước mặt tôi, và đôi lúc, nước mắt trào ra, lăn trên cặp má đào kiều mị. Nàng khi đó coi chẳng khác chi một vì nữa chúa trấn áp nỗi niềm riêng, mà xúc động kia như quân dấy loạn đòi làm bá chủ chế ngự lại nàng.
KENT – Vậy là nàng rất xúc động.
TÙY TƯỚNG – Nhưng không đến cuồng liệt. Nhẫn nại với đau thương, hai vẻ cùng thi nhau làm tôn mãi vẻ tuyệt vời ở con người ngọc chất. Hẳn ngài đã từng trông thấy cảnh trời nắng điểm mưa. Ánh nàng cười với nước mắt nàng rơi lã chã cũng như thế đó, mà còn đẹp hơn nhiều. Nét cười trên miệng mặn mà kia, nhường như không biết chi đến khách bi ai nào đang đọng nơi khóe mắt và để mặc nó rơi xuống như những hạt châu rời khỏi đôi vừng kim cương. Tóm lại, đau thương nếu ở ai cũng như thế được, thì đau thương sẽ thành ngọc hiếm tuyệt trần.
KENT – Nàng không nói gì sao?
TÙY TƯỚNG – Dạ cũng có. Đâu một đôi lần, nàng khẽ kêu lên tiếng gọi: “Cha!”, yếu đuối như trái tim nàng bị đè nén. Nàng nức nở kêu: “Ôi, hai chị! Nhục nhã cho cả phái nữ nhi! Hai chị! Ôi, Kent tướng công! Cha! Hai chị! Tệ chi bấy! Trong dông tố! Giữa đêm khuya! Lòng nào mà tưởng đến nhường này!” Rồi, cố gạt hết lệ châu ở đôi mắt thần tiên ướt đầm thương khóc, nàng vội lui vào tư thất để đương đầu với đau khổ một mình.
KENT – Đúng là do các ngôi tinh tú cả mà thôi, tinh tú ngự trên đầu ta xui nên sự thế; không thì sao cũng một đôi phu phụ lại sinh ra con cái khác nhau quá đỗi như kia! – Từ đó, ngài có được nói chuyện với nàng nữa không?
TÙY TƯỚNG – Thưa không.
KENT – Ngài được yết kiến nàng trước khi nhà vua hồi quốc?
TÙY TƯỚNG – Không. Sau khi đó.
KENT – Thôi được, việc thế này đây, ngài ạ. Đức vua Lia lang bạt hiện đã đang ở trong thành trấn này. Cũng có đôi khi tỉnh táo, người nhớ ra những duyên sự vì sao ta tới chốn này, nhưng ngài khăng khăng một mực không chịu gặp con gái.
TÙY TƯỚNG – Vì sao vậy, ngài?
KENT – Vì người hổ thẹn quá đỗi. Nghĩ đến điều người đã khắc nghiệt dứt tình, đày ải nàng vào cảnh đất khách bơ vơ và rút hết quyền lợi thiết thân của nàng trao cả cho hai gái lòng lang dạ thú, thì lòng người nhức nhối, thấy không còn mặt mũi nào gặp lại Corđêlia.
TÙY TƯỚNG – Thực là tội nghiệp.
KENT – Ngài có nghe tin gì về quân của Anbani và Cornơuôn chăng?
TÙY TƯỚNG – Họ đã huy động binh mã.
KENT – Bây giờ tôi xin đưa ngài đến chỗ chúa công. Tôi còn việc chưa xong, phải giữ nguyên hình dạng này, trong ít lâu chưa thể lộ được. Bao giờ tôi ra mặt, khi đó ngài sẽ không đến nỗi phải ân hận là đã giúp tay tôi. Mời ngài cùng đi.
Hai người vào.
LỚP IV
Vẫn doanh trại Pháp. Trong trướng.
Cờ và trống: Corđêlia ra cùng người y sĩ
và một số binh sĩ.
CORĐÊLIA – Thương thay! Đúng là người rồi. Họ vừa bắt gặp người đang lúc điên cuồng như cơn biến động, miệng hò hát, đầu quấn đủ các thứ hoa hôi, cỏ gấu, lúa dại lượm được trên đồng! – Với một sĩ quan – Cắt lấy trăm quân sĩ chia thành đội nhỏ tìm các ngả trong các đồng lúa mọc cao, kỳ cho rước được người về đây cho ta. Viên sĩ quan vào. – Phương thuốc nào của trí khôn con người trả được khôn cho con người đã mất trí? Ai chữa được cha ta, tiền của ta có bao nhiêu thuộc về người ấy hết.
NGƯỜI Y SĨ – Tâu lệnh bà, có cách chữa. Phép dưỡng sinh thiên nhiên tốt nhất là nghỉ ngơi: cái đó đức vua người đang thiếu. Thần biết có những dược thảo có hiệu năng làm cho hoảng hốt phải nhắm mắt ngủ yên.
CORĐÊLIA – Nào đâu các thần phương, đâu các linh dược bí truyền nhất trong trời đất, tất cả hãy mọc lên dưới nguồn nước mắt của ta! Hãy mở từ tâm cứu cha ta cho tai qua nạn khỏi! – Tìm người về, tìm người về ngay! Kẻo nữa cơn hoảng loạn bất kham kia hủy hoại mất một sinh mạng con người đang cần có trăm phương để hồi phục lại.
Một người báo tin ra.
NGƯỜI BÁO TIN – Tâu lệnh bà: quân Anh đang tiến lại gần đây.
CORĐÊLIA – Ta biết rồi. Ta vẫn sẵn sàng chờ đón họ. Cha ơi cha! Chỉ vì trả nghĩa cha mà con khởi sự. Chỉ vì con thương cha mà nước Pháp động lòng thương trăm nghìn hàng lệ của con. Chẳng có tham vọng vào dấy động cuộc dụng binh này, mà chỉ có tình nghĩa cùng cha, tấm tình tha thiết đối với cha già, và quyền vị của người cần phải bảo vệ! Sao cho ta sớm được nghe chuyện người, sớm nhìn thấy mặt người!
Tất cả vào.
LỚP V
Trong lâu đài Glôxtơ. Một sảnh đường
Rêgan và Oxoan ra.
RÊGAN – Này, ông anh ta đã cho tiến quân chưa?
OXOAN – Thưa phu nhân, đã.
RÊGAN – Mà ông ấy cầm quân chứ?
OXOAN – Bẩm vâng. Nhưng lúng túng quá chừng. Bà chị của phu nhân còn tỏ ra con nhà võ hơn nhiều.
RÊGAN – Tướng công Eđmơn không vào gặp chủ ngươi sao?
OXOAN – Bẩm không.
RÊGAN – Thư chị ta gửi cho tướng công, trong nói những gì?
OXOAN – Bẩm chúng tôi không được biết.
RÊGAN – Đi gấp như thế, hẳn là để tính cho xong một việc hệ trọng. Glôxtơ bị khoét mắt mà lại cứ để lão sống, như thế thật ngại vô ngần. Đi tới đâu, lão lại khuấy động lòng người oán ta tới đó. Eđmơn đi chuyến này, ta đoán thế, vì tội nghiệp cho lão, tính cho lão sớm rút khỏi cuộc sống tối tăm kéo dài, tiện thể cũng là để dò xét tình hình quân địch.
OXOAN – Thưa phu nhân, chúng tôi phải mang thư đi tìm ngài
ấy ngay.
RÊGAN – Quân ta mai lên đường; ngươi ở lại đây, đường sá bây giờ nguy hiểm lắm.
OXOAN – Dạ, bẩm không thể được. Chủ tôi căn dặn mãi và trông tôi phải mau xong việc này.
RÊGAN – Việc gì lại phải viết thư cho Eđmơn? Tin tức thì dặn miệng ngươi không được sao? Chắc là có chuyện gì đây… Biết đâu… Này, anh chàng, ta rất là quý hóa anh, anh đưa ta mở thư ra coi thử.
OXOAN – Bẩm bà, quả thực, chúng tôi….
RÊGAN – Này ta biết cô chủ anh không có yêu gì chồng chị ấy đâu: ta biết chắc thế. Lần trước sang đây, bà ta cứ đưa mắt liếc mãi chàng Eđmơn, rất là kỳ! Ngụ ý rất nhiều ý tứ! Anh là người tâm phúc của bà ta, ta biết.
OXOAN – Dạ, tôi ấy ạ?
RÊGAN – Ta còn lạ gì! Anh là tâm phúc của bà ta, ta biết. Cho nên ta nói điều này để anh rõ. Chồng ta thì chết rồi. Eđmơn với ta từng giao ước với nhau đã nhiều rồi. Chàng về với ta là thuận hơn là về với chủ ngươi. Nói thế ngươi đủ hiểu. Nếu ngươi gặp chàng, làm ơn đưa vật này cho chàng hộ ta. Rồi, khi về kể lại cho chủ ngươi biết chuyện này, thì vui lòng khuyên bà ấy nên suy nghĩ thế nào cho đúng. Thôi chào. À! Nếu tình cờ mà ngươi biết được tin tức lão mù phản nghịch kia, thì phúc phận giầu sang sẽ tha hồ về tay kẻ nào kết liễu cuộc đời của lão.
OXOAN – Bẩm bà, tôi hết lòng mong gặp lão. Tôi sẽ xin tỏ lộ được lòng tôi tận tụy với vị chủ nhân nào.
RÊGAN – Được rồi, tạm biệt.
Cả hai vào.
LỚP VI
Cảnh đồng ruộng, gần Đuvơ.
Glôxtơ ra cùng với Eđga trong y phục nông dân.
GLÔXTƠ – Bao giờ thì ta lên đến đỉnh cồn?
EĐGA – Ta đang trèo lên đây mà! Vất vả quá, người không thấy sao?
GLÔXTƠ – Sao cứ như đường phẳng ấy thôi.
EĐGA – Đường dốc ghê lắm. Đó! Người nghe thấy tiếng sóng biển không?
GLÔXTƠ – Không, thực mà!
EĐGA – Ồ, thế thì giác quan của người khi kém mất rồi, do đôi mắt bị thương tổn.
GLÔXTƠ – Có lẽ thế cũng nên! Ta thấy như giọng nói của anh khác hẳn đi: lời lẽ và câu chuyện anh có trang nhã hơn trước.
EĐGA – Cụ lầm đấy! Ngoài bộ quần áo, tôi có gì là đổi khác đâu?
GLÔXTƠ – Có, có. Anh nói dễ nghe hơn trước.
EĐGA – Mời cụ bước nữa lên. Đến nơi rồi. Ấy gượm đã! Nhìn xuống phía dưới khiếp quá, cứ hun hút, chóng cả mặt! Quạ lớn, quạ con bay dưới kia trông chỉ nhỏ như một con bọ hung. Lơ lửng dưới lưng chừng cồn, có người đang hái húng biển: nghề đâu mà dễ sợ! Cả người chỉ nhỏ bằng cái đầu anh ta. Bọn đánh cá đi trên bãi trông như những con chuột. Còn cái tầu lớn thả neo đậu ngoài xa thì chỉ bé bằng chiếc thuyền áp theo, thuyền áp theo chỉ bằng cái phao, mà phao thì bé quá không nhìn thấy. Sóng biển lao xao xô đập vào cơ man những hàng đá cuội dưới kia, nhưng tận trên này không nghe thấy tiếng. Tôi chịu không dám nhìn nữa, sợ rồi óc quay cuồng, mắt đổ đồng quang, đến lao đầu xuống vực mất.
GLÔXTƠ – Cho tôi đứng ở chỗ anh.
EĐGA – Xin đưa tay cho tôi. Chỗ người đang đứng đây chỉ một bước nữa là đến mỏm bờ vực. Cho tôi được cả bạc vàng trên trái đất này mà bảo tôi nhảy xuống tôi cũng xin chịu.
GLÔXTƠ – Anh buông tay tôi ra. Đây, anh cầm lấy cái túi này nữa. Trong túi có một của báu, người nghèo giữ nó không phải thiệt đâu; thần linh phù hộ cho anh dùng của ấy mà ước gì được nấy. Thôi anh đi đi! Anh chào từ biệt ra đi, ta muốn nghe thấy tiếng anh đi khỏi.
EĐGA – Vậy cháu xin từ biệt ngài.
GLÔXTƠ – Cảm ơn anh lắm lắm!
EĐGA nói riêng – Trêu ghẹo nỗi tuyệt vọng của ông cụ thế này, chính là để chữa cho ông cụ khỏi đó.
GLÔXTƠ – Hỡi thiên công quyền cao phép cả! Ta xin từ bỏ thế gian này! Và dưới mắt chư ngài, ta bình thản rũ sạch cho ta sự thống khổ. Nếu sức ta mà chịu đựng được thêm, không oán không hờn thiên mệnh, thì ta cũng để cho ngọn đèn tội nợ này cháy mãi kỳ cho đến lúc cạn dầu.
Nếu Eđga còn sống, thì ngửa xin trời đất phù hộ ơn lành cho con tôi. Bây giờ thì, vĩnh biệt.
EĐGA – Cháu đi rồi đây! Chào cụ. Glôxtơ nhảy, và ngã soài. Nói riêng. Nhưng biết đâu đấy, huyễn tưởng lại không cướp đi được mạng sống con người khi chính con người sẵn sàng không thiết sống nữa(1). Ông cụ mà yên trí là đến được chỗ ông rắp tâm đến, thì không khéo bây giờ hết còn nghĩ ngợi được gì. Sống hay chết đây? Với Glôxtơ. – Này, ông kia, ông bạn! Có nghe thấy gọi không? Ông! Không khéo chết thật mất rồi! À không, ông cụ tỉnh dậy. Ngài có sao không, ngài ơi!
GLÔXTƠ – Đi đi! Để mặc cho ta chết.
EĐGA – Ngã từ trên cao hàng bao nhiêu sải xuống họa chăng có là sợi tơ trời, là chiếc lông hồng, là gió thinh không, mới không tan xác ra như quả trứng! Vậy mà ông vẫn thở, người ông chắc nịch, không chảy máu, nói năng được, nguyên vẹn như thường. Cứ gọi mười cột buồm cho nối đuôi nhau cũng không tới được mỏm cao ông rơi từ trên đó xuống. Ông mà sống được thực là phép lạ. Nói nữa đi nào!
GLÔXTƠ – Nhưng thực ta có rơi từ cao xuống hay không?
EĐGA – Từ cái đỉnh cồn đá phấn cao khủng khiếp ấy xuống lại còn! Ông nhìn lên thử coi! Chim sơn ca mà bay cao như thế thì có hót cũng không trông không nghe rõ đâu. Ông cứ nhìn lên thì thấy.
GLÔXTƠ – Khốn khổ! Ta có còn mắt đâu! Thế ra, cái khổ tìm đến cái chết để dứt nợ đời cũng không được nữa sao? Cũng không còn được nữa sao chút yên ủi lấy cái chết để trêu tức kẻ hung đồ và làm cụt hứng ác tâm của nó?
EĐGA – Ông đưa tay tôi đỡ ông dậy nào! Thế trong mình ông thấy thế nào? Hai chân có thấy khỏe không? Ông có đứng vững được không?
GLÔXTƠ – Ôi! Vững quá, vững quá lắm.
EĐGA – Chuyện hết sức lạ kỳ! Cái kẻ từ biệt ông lúc ở trên đỉnh cao ấy mà, nó là giống gì vậy?
GLÔXTƠ – Một người khốn khổ ăn xin.
EĐGA – Dưới này nhìn lên, tôi tưởng mắt hắn là hai mặt trăng tròn, có đến nghìn lỗ mũi, cặp sừng vồng cánh cung lại uốn éo như mặt bể cuộn sóng. Chắc là một thứ sơn thần. Vậy là, bố già ơi! Bố cứ tin rằng bố đã được các vị thần minh giữ gìn sinh mệnh đó. Họ chả vẫn ưa làm cho trần gian khiếp phục vì những chuyện phi thường mà!
GLÔXTƠ – Giờ thì ta nhớ ra rồi. Từ nay ta sẽ chịu nổi sự thương đau, kỳ cho đến khi chính nó phải kêu lên: “Thôi đủ rồi, đủ rồi!” là ta chết. Cái người mà anh nói, tôi vẫn cứ tưởng là người trần! Y thường nhắc đi nhắc lại “thằng quỷ, con ma”. Chính y đưa tôi lên đỉnh cao ấy đấy.
EĐGA – Ông nghĩ ngợi lắm mà làm gì! Gắng kiên tâm nhé. Có ai đi tới kìa.
Lia ra, đeo quấn rất ngộ nghĩnh
những hoa cỏ đồng nội.
Người trí khôn bình thường không ai lại đi trang sức lạ lùng thế.
LIA – Không, họ không thể bắt tội mình vì đã đúc ra tiền: mình là vua cơ mà!
EĐGA – Ôi cảnh tượng đau lòng.
LIA – Về mặt đó thì thiên nhiên vượt trên nghệ thuật. Phí khoản đầu quân cấp cho nhà ngươi đây. Gã kia giương cung y như thằng bù nhìn dọa quạ! Bắn một phát tên xem sao. Trông kìa, kìa, con chuột! Khoan! Khoan! Mẩu bánh sữa nướng kia được việc chán. Bao tay của ta đấy, ta muốn thử sức với khổng lồ. Truyền đem họa kích đến. A! Bay giỏi lắm, chim ơi! Bắn trúng hồng tâm, trúng hồng tâm! Hù ù ù!… Nói khẩu lệnh đã!
EĐGA – Marjoram hiền hậu.
LIA – Cho qua.
GLÔXTƠ – Tiếng nói này ta nghe quen lắm.
LIA – A! Gônơrin, …với chòm râu bạc! Chúng nựng ta như con chó nhỏ, chúng bảo râu ta đã bạc trước khi có râu đen! Ta nói gì chúng cũng thưa: “dạ phải, dạ không”. Dạ phải, dạ không! Chẳng có tử tế chút nào đâu! Đến lúc mưa làm ướt sũng người ta, gió rít làm cho răng ta va cầm cập, sấm sét không thèm im tiếng theo lệnh của ta… lúc ấy ta mới biết chúng, ta mới thấu gan ruột chúng! Không, chúng chả phải là người nói đúng lời đâu! Chúng bảo ta quyền phép vạn năng: láo toét hết. Ta có chống được cơn sốt rét đâu nào!
GLÔXTƠ – Ta nhận được giọng nói này rồi: đức vua đây, có phải chăng?
LIA – Phải, vua, từ gót lên đầu! Đó! Ta trừng mắt lên nhìn là kẻ thần dân run sợ. Trẫm tha chết cho kẻ kia! Y mắc tội gì? Ngoại tình ư? Cho ngươi được sống. Ngoại tình mà khép tội chết thì nghĩa lý gì? Không! Cái chim sâu còn bay đi tìm thú và cái ruồi vàng còn nhỏ vẫn giao hoan trước mặt quả nhân! Cho cẩu hợp được thả cương phóng túng. Vì thằng con hoang của Glôxtơ còn tốt bụng với cha nó hơn bọn con gái ta được thai dựng nơi chăn gối chính quy! Ngoại tình đi; dâm dật nữa, tha hồ, bởi ta đang cần lính. Kìa kìa trông, cô nương cả thẹn kia kìa! Nhìn mặt cứ tưởng đâu như chỗ ấy của cặp đùi là băng tuyết lắm. Nàng nhíu đôi mày đức hạnh! Ai động đến câu vui thú là nàng nguẩy đầu đi! Vậy mà, con rái cá, hay con ngựa đẫy diều về cái khoản dâm bôn, thì, đố có hăng bằng họ. Từ thắt lưng trở xuống, họ là con tinh ngựa cái, mặc dù từ đó trở lên họ là người. Tiên thánh chỉ ở phần trên thôi, dưới thì quỷ ám. Địa ngục ở đó, hắc ám ở đó, vực sâu diêm lửa đó, bỏng buốt đó, sục sôi đó, rũa mòn đó! Khiếp, khiếp, khiếp! Lợm nôn, lợm nôn! Bán cho ta một lạng sạ hương, hỡi anh hàng thuốc, để sức cho thơm trí tưởng tượng của ta, mau! Tiền đây cầm lấy!
GLÔXTƠ – Ôi! Xin cho tôi được hôn bàn tay này.
LIA – Để cho ta chùi tay đi hẵng: mùi chết vẫn còn.
GLÔXTƠ – Ôi! Kỳ công tạo hóa gặp lúc điêu tàn. Cả thế gian này rồi sẽ đến tiêu vong hư ảo hết! Người có nhận ra tôi chăng?
LIA – Ta mang máng nhớ cặp mắt nhà ngươi. Sao nhìn ta ngươi lại liếc ngang như thế? Không, hỡi thần Cupidon bưng mắt, tha hồ cho ngươi nài nỉ, ta chẳng yêu nữa đâu. Này đọc thử tờ thách đấu của ta này, chú ý lối văn trong đó.
GLÔXTƠ – Mỗi chữ có là một vừng thái dương tôi cũng không sao nhìn thấy được.
EĐGA nói riêng – Giá nghe kể lại, thì chẳng đời nào mình chịu tin, vậy mà sự thể hiển nhiên kia! Khiến cho lòng ta tan vỡ!
LIA – Đọc xem!
GLÔXTƠ – Ủa, đọc bằng lỗ mắt sao?
LIA – Ô! Hô! Ngươi cũng đến thế rồi ư? Không có mắt trong đầu và cạn tiền trong túi? Bệnh mắt của ngươi cũng nặng như túi rỗng của ngươi nhẹ tênh? Tuy vậy ngươi vẫn thấy được sự đời biến diễn chứ?
GLÔXTƠ – Thấy được bằng xúc cảm mà thôi.
LIA – Thế nào? Ngươi điên hay sao? Người ta vẫn có thể thấy được việc đời mà không cần mắt! Hãy thấy bằng tai. Nhìn cái lão quan tòa kia, hắn đang hạch tên kẻ cắp đáng thương kia kìa! Này, ghé tai cho ta bảo thầm một câu, thử đánh tráo xem, và “úm ba la!” ai quan tòa ai kẻ cắp? Ngươi đã thấy chó ấp đuổi cắn ăn mày bao giờ chưa?
GLÔXTƠ – Thưa đã.
LIA – Thấy chưa: thằng người chạy trốn con chó! Hình ảnh uy quyền là thế đó: thiên hạ vâng phép cho bởi vì chó được trao quyền hành, rõ chưa? – Thằng chó gác cổng kia, vứt cái roi xuống! Cớ sao mi quất ả giang hồ này? Hãy quất ngay vào chính lưng mi ấy! Chính mi cũng đang thèm rỏ rãi, muốn cùng làm với ả cái việc mà mi mượn cớ đánh đòn người ta! – Thằng bợm bịp cho vay lại treo cổ đứa đi lừa! Áo rách mướp thì lộ hết từng tí xấu xa, áo mớ bảy mớ ba thì che được ráo! Có giáp vàng bao che tội lỗi thì gươm công lý đâm đến gẫy, người cũng chẳng sao; chỉ có mảnh áo manh che thì một cọng tăm của giống tí hon nó đâm cũng thủng. Không có ai phạm tội hết, tha bổng hết, ta bảo thật ngươi thế đấy, vì ta đây có quyền làm câm họng kẻ buộc tội người ta. Ngươi sắm lấy mục kỉnh mà đeo, và bắt chước một tên chính khách gian hùng, làm như nhìn thấy những điều nó không trông thấy. – Bây giờ thì, giờ thì, kéo rút đôi ủng ra cho ta. Kéo mạnh lên, mạnh nữa! Thế.
EĐGA – Ôi! Tỉnh táo lẫn hôn mê! Khôn ngoan trong điên dại.
LIA – Nếu ngươi muốn thương cho số phận của ta thì hãy mượn lấy đôi mắt ta mà khóc. Ta quen ngươi lắm. Tên ngươi là Glôxtơ. Hãy kiên nhẫn nghe! Bọn ta khóc lóc mà xuống thế gian này. Ngươi cũng biết đấy, mới hít hơi thở đầu tiên, ta đã oe oe lên, gào, khóc rồi! Để ta giảng cho ngươi một bài thánh kinh. Nghe nhá!
GLÔXTƠ – Ôi! Ngày khốn khổ!
LIA – Khi ta sinh ra đời, ta khóc vì nỗi phải bước vào cái sân khấu mênh mông của những kẻ điên rồ! Câu mào đầu hay đấy chứ! Đóng móng cho cả đàn ngựa bằng dạ cho êm, hẳn là một mẹo khá tế nhị. Ta muốn thử cái mẹo này và khi đuổi kịp mấy đứa con rể nọ, ta hô xung phong: giết, giết, giết!
Một gia tướng và một số gia nhân ra.
NGƯỜI GIA TƯỚNG – Đây rồi! Giữ chặt lấy người! Bẩm tướng công, lệnh nữ rất hiếu thảo của người…
LIA – Tả hữu đâu cả rồi? Kìa, ta thành tù binh sao? Ta chẳng qua bao giờ cũng chỉ là một thằng điên và một thứ đồ chơi trong tay Vận mệnh! Hãy đối xử với ta cho tốt: ta sẽ nộp nhiều tiền chuộc mạng. Gọi cho ta một thầy thuốc giải pháp. Óc ta bị thương.
GIA TƯỚNG – Người muốn gì sẽ có nấy.
LIA – Không ai tiếp cứu? Ta trơ một mình sao? Thế thì con người cũng dễ hóa thành “lệ nhân”, để lấy đôi mắt làm thùng tưới hoa viên hay tưới đường ngày thu cho đỡ bụi.
GIA TƯỚNG – Dạ, thưa tướng công….
LIA – Ta sẽ chết dũng cảm như một chàng trai bảnh bao ngày cưới vợ. Nghĩa là ta muốn rất vui tính chứ sao? Nào, nào, ta là vua đây, các thày ơi, các thày có biết không?
GIA TƯỚNG – Người là đấng chí tôn, chúng tôi xin tuân mệnh.
LIA – Vậy là cũng chưa đến nỗi tuyệt vọng nhỉ? Ừ, muốn bắt thì đuổi mà bắt, nào, nào, nào, nào!
Lia vùng chạy, bọn gia nhân đuổi theo.
GIA TƯỚNG – Cảnh tượng này đối với kẻ khốn khổ nhất cũng đã đáng thương, huống nữa đối với một ông vua: thực não nề hết nói. Ôi, Lia! Người còn một cô con gái biết ra tay chuộc lại những tai ương nghìn kiếp mà hai đứa lớn đã chuốc cho loài người.
EĐGA – Kính chào ngài.
GIA TƯỚNG – Chào. Anh muốn hỏi gì?
EĐGA – Ngài có được tin gì về một cuộc giao tranh sắp tới, không ngài?
GIA TƯỚNG – Tin rất đúng và cũng rất thường. Ai có tai đều nghe thấy cả.
EĐGA – Nhưng, ngài làm ơn bảo giúp, đối phương còn bao xa?
GIA TƯỚNG – Gần lắm. Đang tiến gấp. Chừng tiếng nữa, đại binh sẽ tới đây.
EĐGA – Cảm ơn ngài, tôi xin hỏi có thế.
GIA TƯỚNG – Tuy hoàng hậu đóng lại đây vì lý do đặc biệt, nhưng quân đội ngài đã tiến trước rồi.
EĐGA – Xin đa tạ ngài.
Gia tướng vào.
GLÔXTƠ – Hỡi thiên địa từ bi! Tôi sống chết xin do số mệnh định đoạt ở các ngài. Nhưng xin ngăn cấm tà thần cám dỗ tôi tìm cái chết trước khi đến số.
EĐGA – Cầu thế mới phải đấy, bố ơi!
GLÔXTƠ – Nhưng còn ngài, ngài là ai vậy?
EĐGA – Một con người tội nghiệp nhất đời, dày dạn vì số kiếp trớ trêu, thân đã chịu lắm điều xót đau nên lòng sẵn đầy cảm thương kẻ khác. Xin người đưa tay đây, tôi sẽ dẫn đường vào một nơi trú ẩn.
GLÔXTƠ – Cảm ơn hết lòng. Cầu trời đoái tưởng và ban phúc rộng rãi cho anh.
Oxoan ra.
OXOAN – Đầu kia, giải lớn đã treo rồi! May khéo là may! Cái thủ cấp mất con ngươi kia là cái bậc đầu tiên để cho ta bước lên phú quý. Thằng già phản nghịch! Khấn trời mau lên, gươm kết liễu đời mi đã tuốt.
GLÔXTƠ – Xin ngài làm ơn xuống tay cho vững.
Eđga sấn vào giữa che cho Glôxtơ.
OXOAN – Đồ thôn phu ngỗ ngược, mi cả gan bênh một tên phản bội đang bị truy tầm sao? Cút ngay, kẻo lại vạ lây với nó. Buông tay nó ra.
EĐGA giả giọng thôn dân – Chỉ có thế thì đây chả buông rồi!
OXOAN – Đồ ngu! Không buông thì mi phải chết.
EĐGA – Này, ngài, đường của ngài, ngài bước! Để mặc bà con chúng tôi. Hống hách mà có làm hại được thằng này, thì đây đã ngỏm từ sớm. Này, đừng có đến gần ông già đây! Xéo ngay đi, hiểu không? Hay lại để đây phải thử xem cái sọ của ngài với cái gậy tầy này, thứ nào rắn hơn! Đây nói thẳng cho mà biết!
OXOAN – Đồ hôi thối, lui đi!
EĐGA – Đây sẽ ghè cho ngài gẫy hết răng! Lại đây! Gươm đây cũng cóc sợ. Hai bên xô xát, Eđga phang cho Oxoan một gậy, ngã.
OXOAN – Thằng khốn mạt! Mi giết chết ta rồi! Cầm lấy cái túi của ta đây, đồ ăn mày: nếu mi muốn khá giả, hãy chôn cất ta tử tế và lục trong người ta lấy bức thư trao cho ngài Eđmơn, bá tước Glôxtơ. Cứ phía quân Anh quốc mà tìm ngài. Ôi ta chết sớm quá. Y tắt hơi.
EĐGA – Ta không lạ ngữ mày: một hạng khuyển mã thờ cô chủ đốn đời, hầu đến mức kỳ cùng của lòng dâm dật.
GLÔXTƠ – Thế nào? Nó chết rồi à?
EĐGA – Bố già ngồi xuống đây, nghỉ đi một lát đã. Lục túi nó xem nào. Bức thư nó nói có ích cho ta cũng nên. Nó chết rồi. Chỉ tiếc một điều là do tay mình giết.
Xem nào. Dấu xi niêm phong ơi, mình xin lỗi nhé, cả phép lịch sự nữa, xin đừng trách nhau. Cần moi ra bí mật của kẻ thù, đến tim chúng nó ta cũng phanh, thì mở thư của chúng cũng không can phạm lắm. Đọc – “Chàng ơi hãy nhớ lời thề thốt giữa đôi ta. Không thiếu gì cơ hội cho chàng thủ tiêu y. Chàng mà quả quyết, khắc tìm ra lúc và nơi thuận tiện để ra tay. Nếu y toàn vẹn mà khải hoàn thì thôi, thế là hết. Thiếp đành phải chịu là tội nhân trong tay y, mà giường y nằm là nơi tù hãm thân này. Xin chàng giải cứu cho thiếp thoát khỏi sự ôm ấp kinh tởm kia, và để tạ công lao chàng, xin đợi rước chàng vào địa vị của y. Tiện thiếp – mong chóng được xưng là ái thế – là Gônơrin của chàng, bái bút.
Ôi! Hiểm hóc thay là bụng dạ đàn bà! Mưu tính giết chồng đây! Lại chọn ông em của ta vào chân thay thế.
Nào, vùi mi xuống cát thôi, hỡi thằng khốn tay sai của hai đứa giết người dâm loạn. Khi nào cần ta sẽ đưa bức thư ô nhục này ra trình cho ngài công tước rõ là chúng muốn hại ngài. Ta mà báo được việc mi chết và công cán mi làm cho ngài hay, là điều phúc cho ngài đó.
Lôi cái xác vào.
GLÔXTƠ – Nhà vua thì hóa điên, mà sao trí mọn của ta lại cứ trơ trơ như vậy? Trí ta không suy xuyển, vẫn nhận ra từng ly từng tý nỗi thương đau vô hạn của ta.
Ta cũng hóa điên đi có hơn không? Tâm tư ta sẽ cách tuyệt được với phiền muộn, và nỗi thống khổ sẽ nhờ được tâm thần hoảng loạn mà không còn cảm thấy là đau thương.
EĐGA trở lại – Đưa tay đây, ông! Con nghe như tiếng trống trận từ xa. Đi thôi cha già. Con sẽ gửi cha già cho một người bạn.
Cùng vào.
LỚP VII
Trong một doanh trướng của quân Pháp.
Corđêlia, Kent, người y sĩ và một tùy tướng ra.
CORĐÊLIA – Ôi, Kent, biết đến bao giờ ta mới đáp đền cho xiết lòng tận tình trung nghĩa của tướng công? Cả đời ta thực còn quá ngắn, và tài lực ta có thấm vào đâu.
KENT – Thưa lệnh bà, người ban cho một lời cảm kích là đủ cho thần được mong thưởng quá nhiều rồi. Thần cứ sự thực nguyên vẹn mà tâu bày, không dám thêm bớt.
CORĐÊLIA – Tướng công nên lấy y phục khác mà thay, bộ áo này bắt nhớ mãi những tháng ngày gian khổ quá: nên bỏ nó đi thôi, tướng công.
KENT – Xin lệnh bà cứ rộng phép cho thần như thế. Giờ mà lộ mặt ngay e trở ngại cho kế hoạch thần đang tiến hành. Cúi xin lệnh bà cũng đừng nhận ra thần vội, đợi khi nào thần xét là thuận tiện sẽ hay.
CORĐÊLIA – Vậy xin tùy ý hiền khanh. Với người y sĩ – Đức vua thế nào?
Y SĨ – Tâu lệnh bà, người đang ngủ.
CORĐÊLIA – Hỡi trời đất từ bi, hàn gắn lại vết thương tổn khá sâu của tính tình người bị đến điều dằn vặt. Hãy điều hòa lại những cung bậc quá so le ở cảm xúc của một người cha đã vì các con mà hóa thành thơ dại.
Y SĨ – Tâu lệnh bà, người có ưng chúng tôi đánh thức vua dậy không? Chúa thượng nghỉ cũng đã lâu.
CORĐÊLIA – Thầy thấy như thế nào là hay xin cứ làm, tùy quyền thầy đó. Đã mặc áo cho người chưa?
TÙY TƯỚNG – Bẩm đã, người ngủ say chúng tôi đã thay được quần áo mới cho người, mà người không biết.
Y SĨ – Chúng tôi đánh thức người thì xin lệnh bà cứ đợi sẵn một bên. Chắc chắn là người sẽ dịu tính lại rồi.
CORĐÊLIA – Được.
Y SĨ – Xin người đứng gần lại. Âm nhạc, mạnh nữa lên.
CORĐÊLIA – Cha ơi, cha! – Hỡi thiên thần cứu bệnh hãy đặt trên miệng ta phương thần dược, để cho môi này hôn lên thoa dịu được những đau thương ác hại do hai chị ta đã làm khổ vua cha.
KENT – Đáng kính yêu thay nàng công chúa hiếu thảo!
CORĐÊLIA – Ví bằng vua cha chẳng đẻ ra hai người ấy nữa, mái tóc bạc này cũng đáng để cho họ phải xót thương.
Nét mặt yêu kính như kia đâu phải để dãi dầu dưới mưa gió hung tàn? Để dầy dạn trong chớp xé, sét gào của một trời cuồng loạn? Để đầy ra đêm tối, chơ vơ thất thểu, bại binh lạc lõng trong phong phanh giáp trụ tả tơi này?
Dù là con chó của kẻ thù đã cắn ta mà gặp đêm ác như kia, cũng được vào nhà ta sưởi ấm!
Vậy mà cha tôi cam chui rúc cùng bầy lợn ổ, ngủ trên rơm nát như phường khốn mạt không chốn dung thân.
Thương thay! Thương thay!
Phúc lạ làm sao mà sự sống của cha với lý trí của cha không bị tiêu ma cùng một trật.
Kìa, người đã tỉnh dậy. Hãy hỏi chuyện người đi.
Y SĨ – Xin lệnh bà hãy hỏi chuyện người; như thế tốt hơn.
CORĐÊLIA – Thánh thượng thấy trong mình ra sao? Chúa công có mạnh khỏe không?
LIA – Các người lôi ta từ dưới mồ lên, như thế độc ác biết bao. Ngươi thì linh hồn đã siêu thoát, còn ta, ta bị trói vào guồng lửa, nước mắt ta bỏng như nước chì đun.
CORĐÊLIA – Chúa thượng có nhận ra con không?
LIA – Ngươi là một vong hồn, ta biết, ngươi chết từ bao giờ?
CORĐÊLIA – Vẫn thế, người vẫn còn hôn mê.
Y SĨ – Người vừa mới tỉnh dậy thôi: xin để người yên một lát.
LIA – Ta đã ở đâu? Ta đang ở đâu? Trời sáng đẹp làm sao? Ta bị hắt hủi quá đỗi, quá chừng! Thực vậy, ta mà thấy ai bị thế này, ta xót thương đến chết mất! Ta không còn biết nói sao nữa. Xem nào. Đâm kim này ta thấy được đau mà! Làm sao biết rõ tình thế của ta được nhỉ?
CORĐÊLIA – Ôi! Xin người hãy nhìn lại con, xin người đưa tay
ban phước lành cho con. Đừng, chúa thượng ơi, xin đừng quỳ như thế!
LIA – Ta xin nàng đừng có giễu ta. Ta là một lão già hủ bại, tám mươi tuổi đầu có thừa rồi đó, không thêm bớt một giờ nào đâu. Và nói thực tình, ta e cũng không còn được minh mẫn nữa. Hình như ta cũng có biết nàng và biết cả người này; vậy mà, ta vẫn còn ngờ vực vì ta chẳng rõ đây là chốn nào và cố sức nghĩ cũng không ra, quần áo này là quần áo nào. Ta cũng không biết đêm qua ở đâu nữa. Đừng cười ta nhé, vì, cũng đúng như ta là một con người, ta cho rằng bà này là con gái Corđêlia cả ta.
CORĐÊLIA – Vâng, đúng rồi, chính con đấy, chính con đấy.
LIA – Nước mắt của cô có ướt không? Có đây mà. Ta van cô, đừng khóc! Nếu cô dành sẵn thuốc độc cho ta thì ta xin uống ngay. Ta biết cô chẳng yêu gì ta đâu, vì các chị cô – điều này thì ta nhớ rõ ràng – đã quá tệ đối với ta. Cô còn có lý do để ghét ta, chứ mấy đứa kia thì không có.
CORĐÊLIA – Không, không! Con không có một lý do nào hết.
LIA – Ta đang ở nước Pháp phải không?
CORĐÊLIA – Không, ở ngay nước của người, thưa chúa thượng.
LIA – Đừng đánh lừa ta!
Y SĨ – Xin nói để lệnh bà mừng lòng: Cơn hoảng loạn ở nơi nhà vua đã dẹp đi rồi, người thấy đó. Nhưng điều tối kỵ là không được nhắc người nhớ lại quãng đường người đã trải qua. Xin lệnh bà khuyên người vào nghỉ, đừng ai làm bận người thêm nữa cho đến lúc người ổn định hẳn tâm thần.
CORĐÊLIA – Chúa công đi tản bộ một chút được chăng?
LIA – Chịu khó với ta, nghe. Xin các người quên đi cho, xin tha thứ cho lão. Lão già cả, lão lẫn cẫn!
Lia, Corđêlia, người y sĩ và bọn tùy tùng vào.
TÙY TƯỚNG – Thưa ngài, có đúng là công tước Cornơuôn đã bị giết như tin đồn chăng?
KENT – Rất đúng.
TÙY TƯỚNG – Ai cầm quân bên họ?
KENT – Nghe đâu là thằng con ngoại tình của Glôxtơ.
TÙY TƯỚNG – Người ta đồn rằng Eđga, người con bị đuổi đang ở nước Đức với bá tước Kent.
KENT – Tin đồn mỗi khi một khác. Lúc này cần phải coi chừng: quân nước Anh đang tiến mau.
TÙY TƯỚNG – Cuộc xô xát này hẳn sẽ lưu huyết nhiều. Kính chào ngài.
Y vào.
KENT – Mưu cơ và nỗ lực của ta kết quả thành hay bại là nơi ở cuộc giao tranh này.
Kent vào.
thaibatan.com