Lời giới thiệu:
Alberto Caeiro, cũng chính là Fernando Pessoa (1888-1935), không phải chỉ là nhà thơ lớn nhất của Bồ Đào Nha mà còn là một trong những tài năng và nhân cách lạ lùng nhất trong trong lịch sử văn học thế giới. Cả đời, ông sống một cách khiêm tốn và thầm lặng với nghề dịch thuật ở thành phố Lisbon, nhưng sau khi ông mất, Pessoa lại khiến mọi người kinh ngạc về sức sáng tác vô tiền khoáng hậu của ông. Có lúc, ví dụ ngày 8 tháng 3, 1914, trong một cơn hứng, ông phóng tay làm hơn 30 bài thơ rồi ký dưới tên Alberto Caeiro. Ngoài thơ, ông còn viết văn xuôi, từ tiểu thuyết đến truyện ngắn, phê bình, nghiên cứu về xã hội học, triết học và chiêm tinh học. Không có gì đáng ngạc nhiên khi tài sản văn học ông để lại vô cùng đồ sộ. Sau khi ông mất vào năm 1935, người ta tìm thấy trong nhà ông có đến 27,000 tác phẩm lớn nhỏ. Điều thú vị là những tác phẩm ấy được ký dưới 86 bút danh khác nhau; có bút danh chỉ xuất hiện một hai lần, nhưng cũng có những bút danh đã nổi tiếng và được rất nhiều độc giả và giới phê bình ngưỡng mộ. Việc sử dụng nhiều bút danh tương đối phổ biến trên thế giới. Nhưng trường hợp của Pessoa thì khác. Ông không những ký nhiều bút hiệu mà ở mỗi bút hiệu chính, ông còn tạo ra một tiểu sử riêng; hơn nữa, họ còn có bút pháp riêng, không lẫn lộn với ai cả. Chính vì thế, trong suốt bao nhiêu năm, ngay cả những người sành sỏi về văn học nhất cũng bị nhầm, vừa ngỡ ngàng vừa hân hoan trước sự nở rộ của nhiều tài năng văn học trong một thời gian ngắn ngủi. Cũng chính vì vậy, đánh giá sự nghiệp của Pessoa, nhiều nhà phê bình cho ông không phải chỉ là một nhà thơ lớn, một nhà văn lớn mà còn là cả một nền văn học lớn.
Cuộc đời tình ái của ông cũng rất lạ. Ông sống độc thân, không bao giờ lập gia đình; nhiều nhà nghiên cứu còn cả quyết là đến lúc mất ông vẫn còn tân, chưa từng có quan hệ với phụ nữ. Đúng ra, ông cũng đã từng có bạn gái, Ophelia Queiroz, nhưng mối tình của họ chỉ kéo dài có sáu tháng, lúc Pessao 31 tuổi và Queiroz 19 tuổi. Theo lời của chính Queiroz, trong suốt sáu tháng họ yêu nhau, ông chỉ hôn bà một lần duy nhất trên một chuyến xe buýt!
Vậy mà Pessoa lại làm rất nhiều thơ tình, trong đó có rất nhiều bài hay, được dịch ra nhiều thứ tiếng. Có điều, thơ tình của ông có khá nhiều chất trí tuệ. Có thể nói chất trí tuệ là một trong những đặc điểm nổi bật nhất trong phong cách thơ của Pessoa. Bạn đọc có thể thấy điều đó trong mấy bài thơ dịch dưới đây.
Trong nguyên tác, các bài thơ này đều không có nhan đề. Chúng tôi xin đánh số đế quý bạn đọc dễ phân biệt.
Phan Quỳnh Trâm
1.
Tôi đột nhiên thức dậy vào giữa đêm,
Và chiếc đồng hồ của tôi chiếm ngự cả đêm ấy.
Tôi không cảm thấy có Thiên Nhiên bên ngoài.
Căn phòng tôi là một khối tối đen với những bức tường trắng lờ mờ.
Bên ngoài im lặng như không có gì hiện hữu.
Chỉ có chiếc đồng hồ liên tục tạo ra tiếng động.
Và những bánh răng của vật nhỏ bé này trên đầu bàn
Bóp nghẹt cả sự hiện hữu của quả đất và bầu trời…
Tôi gần như đắm chìm trong suy nghĩ về ý nghĩa của nó,
Thế rồi tôi trở lại, cảm thấy mình đang nhếch mép cười giữa đêm,
Bởi vì biểu tượng hay ý nghĩa duy nhất của chiếc đồng hồ của tôi
Làm đầy cả một đêm dài bao la với sự nhỏ bé của nó
Chính là sự xúc động kỳ lạ của đêm dài bao la được làm đầy
Bằng sự nhỏ bé của nó.
(05/07/14)
2.
Tôi không biết tôi hiểu gì về tôi. Tôi không nhìn vào bên trong.
Tôi không tin tôi hiện hữu đằng sau chính tôi.
3.
Giờ đây mỗi ngày tôi thức dậy với niềm vui và nỗi buồn
Trước đây tôi thức dậy mà chẳng thấy gì cả; tôi chỉ thức dậy
Tôi vui và buồn vì đánh mất điều tôi mơ thấy
Tôi ở ngoài thực tại còn nàng thì lại ở trong mơ
Tôi không biết phải làm gì với nỗi xúc động của mình
Tôi không biết phải làm gì với chính tôi, một mình.
Tôi muốn nàng nói điều gì với tôi để tôi có thể thức dậy, lần nữa.
4.
Người ta nói với tôi về con người, về nhân loại,
Nhưng tôi chưa bao giờ nhìn thấy con người hay nhân loại,
Tôi chỉ thấy người này khác hẳn người kia, một cách khủng khiếp
Người ta cách nhau bằng một khoảng không không có con người.
Alberto Caeiro – Bản dịch của Phan Quỳnh Trâm
———
Dịch từ bản Anh ngữ trên trang http://alberto-caeiro.blogspot.com/
nguồn: phanquynhtram.com
TÁC PHẨM CHỌN LỌC 