bản dịch : Hoàng Ngọc Biên
Ông giám đốc gọi tôi đến và bảo:
– Mừng cho anh! Chúng tôi đã quyết định giao cho anh vai Hamlet.
Như mọi diễn viên, tôi luôn mơ ước được đóng vai này. Vậy nên tôi không sao kiềm chế được nỗi vui. Tôi cảm ơn ông giám đốc bằng những lời dạt dào, vừa hứa với ông sẽ làm hết sức mình để hoàn thành tốt nhất cái công tác mà ông vừa giao phó cho tôi.
Những buổi diễn tập sắp bắt đầu thì ông giám đốc cho gọi tôi vào gặp lần thứ hai. Ông có vẻ hơi lo lắng.
– Có một yếu tố mới. Đoàn hát cho rằng nếu chúng tôi cho anh vai diễn Hamlet, thì đây chính là kiểu thiên vị cá nhân.
– Ông muốn nói là vai Hamlet sẽ được diễn bởi một người nào khác chăng?
– Không, bởi vì nếu làm thế thì lại vẫn là thiên vị cá nhân. Nhưng chúng tôi đã tìm ra một giải pháp. Hamlet sẽ được diễn bởi chính anh và bởi tám diễn viên khác. May thay, trong đoàn hát chúng ta không có quá chín diễn viên có thể ít nhiều giống Hamlet.
– Tôi hiểu. Ông muốn nói là tám người khác và tôi, chúng tôi sẽ luân phiên diễn.
– Không, tất cả cùng một lúc.
– Như thế đó, “cùng một lúc”? Dù sao, thì cũng không phải trong cùng một xuất diễn…
– Phải, phải chứ, trong cùng một xuất diễn, và đêm nào cũng vậy.
– Thế nhưng, không thể nào như thế! Chín chàng Hamlet trong chỉ một chàng Hamlet?
– Chính xác.
– A vâng, ông muốn nói là chàng thứ nhất vào, thì chàng thứ hai ra, rồi vào, tiếp theo là chàng thứ ba ra và cứ tiếp tục như thế.
– Không, hoàn toàn không phải thế, bởi lẽ đến lúc ấy sẽ đặt ra vấn đề thứ tự xuất hiện trên sân khấu, là điều sẽ đụng đến quyền bình đẳng. Không ai có thể là người thứ nhất, hay người thứ hai, hay người thứ chín. Anh quên là mọi người phải có những cơ hội đồng đều.
– Như thế, ông đề nghị sao đây?
– Đồng một loạt.
Tôi thả người xuống ghế. Ông giám đốc đứng dậy, đi quanh bàn làm việc của mình và đặt bàn tay lên vai tôi.
– Hãy ngẩng đầu lên! Về mặt xã hội, người ta sẽ không trách cứ chúng ta được điều gì; hơn thế, về mặt nghệ thuật, chúng ta có cơ thành công lớn. Chúng ta đã có sẵn một đạo diễn sẽ nhận công việc này: kinh nghiệm rất thú vị, và thuộc loại tiền vệ. Sự bùng nổ của chàng Hamlet trong chín tính cách, anh hiểu chứ?
– Tôi hiểu. Tâm lý của chiều sâu.[*]
– Anh hoàn toàn hiểu rõ.
Đến đây ông nghiêng người về phía tôi và xuống giọng nói thêm:
– Nói riêng giữa chúng ta, sẽ không có ai cản anh át giọng những người khác.
Những buổi diễn tập bắt đầu. Chúng tôi hơi bị chật chội trong phòng diễn viên và chúng tôi không ngớt làm khó chịu nhau trên sân khấu; ngược lại, một tinh thần tập thể mạnh mẽ nẩy sinh giữa chúng tôi.
Chúng tôi cứ như thế đi đến tận ngày biểu diễn ra mắt. Tôi không biết làm cách nào mà chúng tôi diễn đến cuối cảnh thứ nhất, nhưng khi chúng tôi xáp vào cảnh ở nghĩa địa, tôi không tìm thấy cái sọ Yorick[**] của tôi, bởi vì người phụ trách đạo cụ đã nhầm và chỉ chuẩn bị có tám cái thôi. Vậy là tôi quyết định lấy cái sọ của anh chàng sát bên trái tôi; nhưng anh chàng này không đồng ý lắm, và cả hai chúng tôi ngã xuống huyệt. Trong lúc ấy, những anh chàng ở trên cũng bắt đầu choảng nhau bởi vì cái sọ của chúng tôi vẫn còn nằm trên sân khấu, có nghĩa tiếp tục tổng cộng có tám cái sọ, nhưng giờ đây là cho bảy diễn viên, mà mỗi anh lại muốn có tới hai sọ.
Có cả thảy chín trường hợp rõ ràng bị giập, năm trường hợp bị tụ máu trên mặt và ba vết lở. Vậy thì ai là kẻ từng bảoHamlet là một bi kịch của cá nhân?
_________________________
[*]Psychologie des profondeurs: ngày nay người ta gọi là “psychanalyse”.
[**]Màn 5, cảnh 1 trong vở kịch Hamlet của Shakespeare: màn độc thoại nổi tiếng của Hamlet khi Hoàng tử nhìn thấy cái sọ của Yorick [anh hề trong triều đình, đã chết] do người đào huyệt khai quật.
TÁC PHẨM CHỌN LỌC 